علي بخش پٺاڻ (پنج خط)
لاڙڪاڻو
11.11.1999
پيارا عيسيٰ
سکيو هجين شال
جيئي سنڌ
نيٺ
تنهنجي ئي صلاح وارو فيصلو ڪيم، هاڻي لاڙڪاڻي آهيان ۽ توکي خط لکي رهيو آهيان. زندگيءَ ۾ پهريون ڀيرو شدت سان تنهنجي ۽ راشد قاضي جي کوٽ جو احساس ٿيو اٿم. جيتوڻيڪ تو وٽ اڪيلو دوست راشد آهي.( شايد ڪجهه ٻيا به هجن) پر مون وٽ هت هزارين دوست آهن (ڪتابن جي صورت ۾ ) پر تنهن هوندي به توهان جي ڪميءَ جو احساس شدت سان محسوس ڪري رهيو آهيان. انهيءَ کي سنڌي چواڻيءَ موجب ”سنڌي ماڻهو کٽ تان هيٺ پير نه لاهڻ واري وارتا جو تسلسل سمجهين يا ٻيو ڪجهه سمجهين بهرحال جنهن وقت هيڏانهن اُسهي رهيو هئس تنهن وقت سچ پڇين ته جلاوطني وارو احساس ٿي رهيو هيم. هن وقت الائي ڇا لکي رهيو آهيان؟سو مون کي سمجهه ۾ نه ٿو اچي ڇو ته زندگيءَ ۾ جڏهن يڪسانيت اچي ويندي آهي تڏهن ڏاڍي بوريت محسوس ڪندو آهيان سوچون اداس راهن تي رلڻ لڳنديون آهن ۽ دماغ چڪرائجي ويندو آهي ۽ دل سقراط جيان زهر پيئڻ لاءِ پئي اتساهيندي آهي پر منهنجو دماغ کيس اهو چئي روڪي ڇڏيندو آهي ته تو اڃان سقراط وانگر سچ نه ڳالهايو آهي تون ڏاهر جيان بهادر نه آهين تنهن وقت دل ڏاڍي شرمسار ٿيندي آهي. انهيءَ اميد سان جيئڻ لاءِ راضي ٿيندي آهي ته تون هڪ ڏينهن ضرور سچ ڳالهائيندين ۽ زهر جو وٽو پي مرندين.
مان به عجيب قسم جو انسان آهيان منهنجي زندگي ته هن وقت جنڊ جي ٻن پڙن ۾ پيسجندي گذري رهي آهي پر پنهنجي مايوس ڪرده سوچن جو منحوس پاڇو خط ذريعي توتي وجهي رهيو آهيان. منهنجو وس به نه آهي . سوچون به سمنڊ آهن. بس ذهن کي لوڙهيو ڇڏين ڪڏهن سنڌ جي غلام ڌرتيءَ جي غلام شهر ڪراچيءَ جي ڪپرن تي پهچايو ڇڏين جتي ذهن تي انڌوڪار جا ڪڪر ڇانيو وڃن ۽ لهرون ڪڏهن آزاد قوم جي آزاد ملڪ بنگلاديش جي ڪناري پهچايو ڇڏين جتي ڪوي ٽئگور جون سوين رچنائون ڦول بڻجي خوشبوءِ وکيري روح کي پنهنجي رنگن ۾ رچيو ڇڏين. اڄ تائين ڀٽائيءَ جي بيتن جي سڳنڌ تي منهنجي ڪابه تشبيهه نه جڙي سگهي آهي. اميد اٿم ته خطن ۾ مهانگو نه هوندوسانءِ هونئن ته ڀٽائي جيان ”پنهون هيس پاڻ“ پر خيالن جي تازگي برقرار رکڻ لاءِ خط وڪتابت ضروري آهي، جنهن جي مقصد لاءِ ڏوڪري ڇڏيم ڌڻي ڪري ته انهيءَ ۾ ڪامياب ٿيان.
خطن ۽ دعائن ۾ ياد ڪجانءِ.
تنهنجو
علي بخش پٺاڻ
_____________________________________________________________________________________________
(37)
لاڙڪاڻو
23.12.1999
پيارا عيسيٰ، جيئي سنڌ
اڄ 23 ڊسمبر 1999ع تي روزانه ”تعمير سنڌ“ ۾ لاڙڪاڻي ۾ جسقم جي احتجاج ۾ تنهنجي گرفتاريءَ جي خبر پڙهيم ۽ ڦوٽو ڇپيل ڏٺم. مون کي خوشي ٿي آهي ته تون ننڍڙي ئي عمر ۾ ڌرتيءَ ماءٌ جي فرض کان وانجهيل نه آهين. جڏهن ته تون ڏکن سکن جي سوري چڙهي، گهاڻي ۾ پيڙهجي مري جيئڻ نه سکيو آهي پر تنهن هوندي به خليل جبران چواڻي: ”بهترين جي اميد رکو ۽ بدترين لاءِ تيار رهو“ جيان هروقت هر مصيبت کي منهن ڏيڻ لاءِ تيار نظر اچين ٿو ۽ پنهنجي ڪچڙن ڪلهن تي جن ۾ پنهنجي گهر جو بار سهڻ جي سٽ به ڪانهي تن تي تون سموري قوم جي سورن جو صليب ٿو لٽڪائڻ چاهين. تنهنجو اهو جملو ته گرفتاري نه ڏيان ته ڇا پوءِ خودڪشي ڪريان“. مان ظاهر ٿيو ته توتي جواني ۽ سياست جو نشو طاري آهي. لاجواب ناول ”هم اوست“ ۾ آغا سليم صاحب جنهن رڻ پٽ جي علامت ڏيکاري آهي تنهن مان هن وقت تون گذري رهيو آهين. هي وقت اهڙو ته سنگين آهي جو اسان جي ٿورڙي به غلطي سالن جي پڇتاءَ جو باعث بڻجي سگهي ٿي اسان کي هڪ فرض ۾ ايترو گم نه ٿي وڃڻ گهرجي جو ٻيا فرض وسري وڃن. بهادري ته اها آهي ته چئني پاسن کي منهن ڏجي. هن کان اڳ ٻن صفحن جو خط لکي اهو سمجهي ڦاڙي ڇڏيم ته متان اهو نه سمجهي ويهين ته مان توکي مايوس ۽ فرض کان غافل ڪري رهيو آهيان. وڌيڪ ٻئي خط ۾ احوال ڪبو.
تنهنجو
علي بخش پٺاڻ
_____________________________________________________________________________________________
(38)
لاڙڪاڻو
27.09.2000
تو وري ڪا ڳالهه چئي آهي،
ننڊ مان جاڳ ٿي وئي آهي. (اياز)
پيارا عيسيٰ
جيئين سدائين
تنهنجا ست خط پهتل آهن پر منهنجا ٽي خط ۽ هي تنهنجا سڀئي خط،هڪ ٻئي جو جواب نه آهن ڇو ته منهنجا خط تنهنجي خطن لکڻ کان پوءِ توکي مليا ۽ تنهنجا خط منهنجي لکڻ کان پوءِ مون کي مليا. تنهنجا سڀ خط پڙهڻ کان پوءِ جيڪو خاڪو ذهن تي جڙي ٿو سو هت چٽيان ٿو. پهريان هڪ وضاحت ته تنهنجا خط ٽي دفعا پڙهي چڪو آهيان ۽ هر دفعي سان اهي وڌيڪ اونهان اندر ۾ لهندي محسوس ڪيم.
تنهنجي چوڻ موجب هڪ ڪهاڻي لکڻ شروع ڪئي اٿم. دعا ڪر ته منَ پڄاڻيءَ ڪري جلد تنهنجي نظر ڪريان، ڪهاڻي يا مضمون وغيره لکڻ منهنجي وس جي ڳالهه نه آهي، مڙوئي تو پڇ ٻڌي مهري ڪيو آهي. هڪ ڳالهه ٻي ته مٿي لفظ ”دعا ڪر“ ڪم آندو اٿم جيڪو شايد توکي نه آئڙي ڇو ته تنهنجي خط ۾ لکيل آ ته ”همدرديون وٺڻ جا قائل ٿيندا پيا وڃون.............“ ايئن ناهي ته ڪو مان تنهنجي ڳالهه نه ٿو سمجهان، اهي لائينون جنهن به خيال سان لکيل آهن، بلڪل ٺيڪ آهن پر اهي مون سان انفرادي تعلق به گهرو رکن ٿيون جنهن ڪري مون کي چوڻو ٿو پئي ته مون کي همدردين جي ضرورت آهي پوءِ انهيءَ لاءِ ڇو نه ڏوهي چوائڻو پويم يا ڇو ته: ”ها مان تنهنجي بنا ڪجهه به ته ناهيان“.
۽ هڪ ٻئي خط ۾ تو جا سچ جي ڳالهه ڪئي آ سا به سچي آهي ، بس ضرورت آهي منهنجي فارمولي ”وار جي وٿي“ کي ڌيان ۾ رکڻ جي ڇو ته ڏاهن چيو آهي ته ”تر جي ڳٿي سوَ چوٽون کائي“. سچ ۽ حقيقت ۾ جيڪو فرق محسوس ڪيو ويندو آ سو هي آهي ته ”ضروري ناهي ته اڄ جو سچ سڀاڻي جو سچ به هجي پر حقيقت، حقيقت ئي رهندي آهي.“ اهو حق آهي ته فلسفا ۽ نظريا عملَ جا محتاج رهيا آهن يا ايئن کڻي چئون ته عمل کان سواءِ اڌورا هوندا آهن.
- هڪ ڳالهه هتي ٻي به چوندس ته مان تو مان ڏاڍو خوش آهيان، منهنجو سڏ نه ئي سهي پنهنجي ضمير جو سڏ ورنايو اٿئي. مبارڪن جي مستحق آهين.
- مون پاران قاضي راشد کي ڀٽائيءَ جي هي سٽ ٻڌائيندين ته تهنجو ٿورائتو رهندس.”سَرَ ۾ سارينئي“،
تنهنجو
علي بخش پٺاڻ
_____________________________________________________________________________________________
(39)
ڪراچي
12.12.2006
عيسيٰ
حق موجود
هن ويل جڏهن سوچي رهيو آهيان ته ڪتابن پڙهڻ جو نشو ڇو ڇڏائجي ويو اٿم ته سمجهه ۾ آيم ته تون پنهنجي خطن ۾ ڪوٽيشن ذريعي ڪيترائي ڪتاب پڙهايو ڇڏين، نتيجي ۾ ڪو ڪتاب پڙهڻ جي ٻاڙ ئي نه ٿي لڳمِ. سچ ته تو وڏي تپسيا ڪئي آهي، اهو سڀ ڪجهه ڄاڻڻ لاءِ. مان به دماغ جي مانڌاڻيءَ سان دل کي ولوڙي لکڻ جا جتن ڪيان پيو، شال مطمئن ڪري سگهانءِ.
ڪڏهين ڪڏهين زندگيءَ ۾ تسلسل جون ڪڙيون ٽٽي ٿيون پون جن کي جوڙڻ لاٰءِ ڏاڍا جتن ڪرڻا ٿا پون. اصل ۾ هيڪڙائي پسند هوندي به مان اڪيلو نه ٿو گهاري سگهان. شايد تون،راشد قاضي ۽ ارشد ميراڻي ايئن ڪري سگهندا هجو. اڪيلائيءَ ۾ سوچون ڏنگڻ ۽ کائڻ پيون اينديون آهن. تيزاب وانگر اڪيلائي ڳارڻ لڳندي آهي. ايمرسن چيو ”ڪوئي به اڪيلو سٺو نه هوندو آهي“. .........ستي جاڳائي سسئي“ وانگر تنهنجي خط اچي جاڳايو اٿم. ممڪن هجي ته ٿيل Gape کي ڀري نه به سگهان پر وري گيپ ڪرڻ جو گناه نه ڪندس.
هن وقت سوچون، خيال حملي آور ٿيون آهن ۽ شايد انهيءَ ڪري هن خط ۾ ڪو تسلسل نه رهي ۽ عبدالقادر جوڻيجي وانگر ڇڙوڇڙ ڳالهيون ئي رهن.
تنهنجو هاڻوڪو سياست کي سي آف ۽ ادب ۾ وري زورشور سان اڻٽر وارو فيصلو منهنجي آئڊيا مطابق ئي آهي، اها ڳالهه مون توکي اڳ به چئي ئي ۽ توکي سمجهه ۾ ڪو نه آئي هئي، شايد سياست جي عشق ۽ جوانيءَ جي جوش ۾.
چڱا خاصا ڪتاب پڙهي چڪو آهين ۽ پڙهين پيو. چڱي ڳالهه آهي. پر جهان جو مطالعو لڪل حواسن کي ڇهي ٿو ۽ نوان راز ۽ رمزون چٽيون ٿي اڳيان اچن ٿيون.
تنهنجي خواهش رهي آهي ته هن بحث کي جاري رکجي پر هڪ ڳالهه ٻي به منهنجي لاءِ مونجهاري جو سبب آهي ته تنهنجا منهنجا خيال به ساڳيا ، سوچ به ساڳي ! پوءِ بحث ڇا جو.
ڀٽائي نه ٿو چوي ته:
ڌوڌا تون نه ڌئين، آگ اوڏو نه وڃين،
اڀو ايئن چئين، آءٌ آڳڙيو آهيان.
پيارا عيسيٰ !
باھ جي خبر انهن کي هوندي آهي جيڪي آگ اوڏو هوندا آهن، آڳڙيو ٿيڻ لاءِ باھ کي ڀاڪر پائڻا پوندا آهن. عشق راند ناهي جو ڪي ڳڀرو ويهي کيڏندا.
اڄوڪي ڪاوش ۾ تصوف جي حوالي سان امين قريشيءَ جو مضمون ڇپيو آهي، ضرور پڙهجانءِ، هن مضمون ۾ حوالي طور هيءَ سٽ چيل آهي ته ”برهما گيان عقل ۽ ڪتابن بجاءِ عشق سان حاصل ٿئي ٿو“.
آفتاب سرهيي هفتيوار پنهنجي انٽرنيٽ تي موڪليل ڪالم منجھه يورپ ۾ هلندڙ تازين بيٺڪن جو ذڪر ڪندي چيو آهي ته ”آمريڪا جي ڪيليفورنيا ۾ صوفي ازم جي حوالي سان اٺون ساليانو سمپوزيم ڪوٺرايو ويو، جنهن کي بعد ۾ انٽرنيٽ تي به جاري ڪيو ويو، جنهن جو مقصد انسان جي روحاني ڪيفيتن کي اجاگر ڪرڻ هو. ان ڳالهه تي ڌيان ڏنو ويو ته الله جي ذات سان انسان جو روحاني رشتو جڙيل آهي. ان سلسلي ۾ عبادتن ۽ مراڪبن جي وسيلي انساني روح کي اجرو ۽ پاڪ بڻائڻ لاءِ ڪوششون وٺڻ هيو. ( منهنجي خيال ۾ روح اجرو ۽ پاڪ هوندو آهي). هن سمپوزيم جو اصلي مقصد هيو ته جڏهن انسان جو الله سان رشتو جڙي پوي ٿو ته پوءِ سندس زندگيءَ ۾ پاڪيزگيءَ جو عنصر ڦٽي نڪري ٿو. ان سمپوزيم ۾ اها ڳالهه چئي وئي ته اسان نه صرف زبان سان الله جو ذڪر ڪريون پر کيس دل ۽ دماغ سان به ياد ڪريون.
مٿين ڳالھه تصوف ۽ اڄ جي دنيا تي هڪ نظر هئي ۽ هاڻي ڏسون ته تصوف ۽ اڄ جي دنيا کي بدا ابڙو ڪيئن ٿو محسوس ڪري: ”مادي ۽ روح يا شعور مان اوليت ڪنهن کي آهي؟ روحانيت کي جديد سائنس جي روشنيءَ ۾ ثابت ڪرڻ جي ڪوشش جاري آهي. مادي ۽ روحاني دنيائن تي هلندڙ تڪرار جو مرڪزي نقطو ” ڪائنات جو مرڪز“ ڳولڻ آهي. ٻئي ڌريون گهٽ ۾ گهٽ ان ڳالهه تي متفق آهن ته ڪائنات جو ڪو هڪ بنيادي مرڪز ۽ محور آهي.............. ۽ ڪائنات جو سڄو سرشتو ان جي تابع آهي.
پنهنجو ڏنل دليل پڙه ۽ ڏس ته ڪير حق تي آهي. ” جيڪڏهن اسان پاڻ کي ڳوليو. خدا کي پاڻ سمجهيوسين ، تڏهن يقيننن اسان تصوف جي بنياد Them کي سمجهي ورتوسين ۽ ڪائنات جا باقي راز، راز ئي نه رهندا.“ تنهنجي خط جي پڇاڙيءَ واري صفحي جو وچيون سٽون Misunderstanding کان سواءِ ڪجهه به نه آهن. ظاهري آهي لڳ ڀڳ ٻيو سال آهي جدا رهندي انهيءَ جو ڪو ته Affect ٿيندو نه !
جو حال پريان نال مطابق هي خط حاضر آهي، هن خط ۾ هر ڳالھه کي واضح نموني چوڻ جي ڪوشش ڪئي اٿم، ممڪن آهي ته ڪجهه ڳالهيون رهجي به ويون هونديون.
راشد کان خط جي تقاضا ڪرڻ ٻٻرن کان ٻير گهرڻ ٿيندو. مون توکي هن خط لاءِ ڏاڍو ستايو آهي، ڄاڻي واڻي نه نه سهي. جيڪا تو انتظار جي پيڙا ڀوڳي آهي اميد ته مون کي انهيءَ کان بچائيندين. هن خط لکڻ مهل منهنجا احساس، پيهي جان پاڻ ۾ ڪيم روح رهاڻ وارا هئا، ايئن محسوس ٿي رهيو هو ڄڻ پنهنجو پاڻ سان ويٺي ڳالهايم. آخر ۾ تصوف جي حوالي سان ڀٽائيءَ جا ڪجهه بيت پڙهه:
صوفيءَ سير سڀن ۾ ، جيئن رڳن ۾ ساه،
سا نه ڪري ڳالهڙي، جا پريون پروڙي پساھ،
آهيس اي گناھ، جي ڪا ڪري پڌري.
الف جنهن جي اڳ ۾ سا سٽ ئي نه سارين،
نا حق نهارين، پنا ٻيا پرين لئي.
وحدت تان ڪثرت ٿئي، ڪثرت وحدت ڪل،
حق حقيقي هيڪڙو، وائي ٻي مَ ڀل،
هو هلاچو هل، بالله سندو سڄڻين
احد، احمد پاڻ ۾، وچان ميم فرق،
آهي مسغرق، عالم انهيءَ ڳالهه ۾.
جيڪڏهن ڪجي ته ڳالهه اڃان ڊگهي ٿي پوندي ته چڱو موڪلاڻي ڪانهي.
تنهنجو : علي بخش پٺاڻ
_____________________________________________________________________________________________
(40)
ڪراچي
06-03-2005
عيسيٰ!
جيئي سنڌ
تون ڪراچيءَ آئين ٻه ٽي ڏينهن رهي واپس هليو وئين، هڪڙي ڳالهه جيڪا مون محسوس ڪئي ۽ شايد نوٽ به تو ڪرائي ته مان توکي ڳالهه ڳالهه تي دڙڪا پئي ڏنا. مون کي ان ڳالهه جو احساس به آهي ته ڏک به. ڳالهه اها آهي ته مون توکي ڪجهه چوڻ پئي چاهيو، توکي ڪجهه ٻڌائڻ ۽ شيئر ڪرڻ پئي چاهيم پر تون هر وقت پنهنجي موڊ کي اهڙو ٿي رکيو جو مان توکي ڪجهه چئي، ٻڌائي نه ٿي سگهيس.
هونءَ به گهڻو وقت ٿيو آهي جو ماڻهن سان ميل جول گهٽائي ڇڏي اٿم ۽ اهو ته تو به نوٽ ڪيو هوندو ته خط پٽ به لکڻ ڇڏي ڏنو اٿم.
زندگي ڄڻ ته بور ڊرامو آ،
مان اڌ مان اٿي رهيو آهيان.
تون جڏهن زندگيءَ جي ڳالهه ٿو ڪرين، اميد جي ڳالهه ٿو ڪرين ۽ چوين ٿو ته ماڻهو مانيءَ بنا چاليهه ڏينهن پاڻي بنا هفتو جي سگهي ٿو پر اميد بنا هڪ منٽ به جِي نه ٿو سگهي، تڏهن ڏاڍو سٺو لڳين ۽ تون سئو سيڪڙو سچ تي به آهين پر ڇا ڪجي هاڻي ته ٻار به نه رهيا آهيون جو اهڙين ڳالهين سان کڻي دل وندرائجي!
حقيقت اها آهي ته مان ڏئي وٺي بيٺو آهيان، مون کي ڪائي واٽ نه ٿي سجهي. ڪنڊائتو ان ڪري به ٿيڻ چاهيم جو توهان مستقبل جي ڳالهه ڪري رهيا آهيو ۽ مان فراريت جي.
تنهنجو علي پٺاڻ