ڪاشف سنڌي (هڪ خط)
لاڙڪاڻو
09.07.2016
پيارا عيسيٰ ميمڻ
جيئي سنڌ، جيئي لطيف
سڀ کان پهريان ته توهان کي سالگره جون لک واڌايون اميد ته قبول ڪندا ۽ کوڙ ساريون خوشيون ۽ نيڪ تمنائون توهان سان گڏ
-. مان ڄاڻان ٿو ته توهان زندگيءَ جو وڏو حصو اڪيلي تنها ٿر ۾ پهتل ڪنهن اجنبي جيان زندگيءَ جي تتل واريءَ تي پنڌ ڪيو آ ۽ ڪانڊيرن سان وڙهندي پنهنجو دامن صاف، اڇو اجرو، کير جهڙو سفيد رکيو آ ۽ اهو ئي سبب آهي جو اڄ توهان جو ڪو به مخالف توهان مٿان غلط اخلاق ڪردار ۽ عمل جو الزام نٿو هڻي سگهي. مان توهان سان ان وقت گڏ نه هيم جنهن وقت توهان ڏوڪري ۾ سگريٽن جي مانڊي هلائيندا هئا پر اهو درد محسوس ڪري سگهان ٿو ته توهان اهو وقت ڪيئن ڪاٽيو هوندو جنهن ۾ هڪ موالي يا لوفر قسم جو ماڻهو به توهان کي اڙي ڪري مخاطب ٿيندو هيو، مان ان وقت به توهان سان گڏ نه هيم جڏهن توهان بس اسٽان تي بيٺل گاڏين کي چند رپين لاء ''ته جيئن پڙهائي جاري رکي سگهجي'' پوچو هڻندا هئا ۽ لوفر وڏيرن جا ٻار بنا پئسو ڏيڻ جي گاڏي ڪاهيندا ڌڌڙ اُڏائيندا ويندا هئا ۽ ان ڌڌڙ ۾ توهان جا ڪيترائي خواب دفن ٿيا هوندا. توهان جي شاديءَ دوران پريشانيون، جيل جا ڏينهن، هڪ پڙهيل انسان کي نشائي ڀاءٌ جا سور، گهر جون ذميواريون يا بيروزگاريءَ وارو وقت ڪيئن گذريو هوندو انهن سمورن معاملن جي بهتر پروڙ ۽ سمجهه آهي مون کي احساس آهي ته اسان جي هن سماج ۾ خاص ڪري هيٺئين طبقي جي ماڻهن جي زندگي ڪيئن ٿيندي آهي. مون کي ياد آهي جڏهن مان توهان سان گڏ ڪامريڊ حسين بخش ٿيٻي جي ليڪچر پروگرام تي نصيرآباد هلي رهيو هيم توهان خاموش شيشي کان ٻاهر ڏسي رهيا هئا ۽ اچانڪ هڪ قبرستان تي نظر پوندي ئي توهان مونکي چيو ''ڪاشف قبرستان ڏس''، مونکي ڪجهه خاص نظر نه آيو توهان وري چيو ''قبرستان کي مڪمل ۽ غور سان ڏس''، ڳوٺ جي لاڙي سبب گاڏي آهستي هلي رهي هئي مونکي تڏهن به سمجهه ۾ نه آيو ته آخر هن قبرستان ۾ اهڙي ڪهڙي خاص ڳالهه آهي؟ ۽ توهان هڪ ٻيو سوال ڪيو ته ڇا تون ڪڏهن طبقاتي قبرستان ڏٺو آهي؟ پوء مونکي قبرستان جو نقشو ذهن تي تري آيو جتي هڪ طرف پڪيون قبرون ٿوريون وٿئ سان ٺهيل هيون ۽ ٻئي پاسي ڪچيون قبرون ڳتيل هيون، مان اڃان جواب ئي نه ڏنو ته توهان ٻڌايو ''منهنجي ڳوٺ ۾ ٻه قبرستان آهن هڪ اميرن لاء ۽ ٻيو غريبن لاء منهنجو پيءٌ ڳوٺ جي ٻاهران ٺاهيل غريب قبرستان ۾ دفن آهي'' اُن ڏينهن مونکي ايترو تعجب ٿيو ۽ سمورو ڏينهن ته ڇا پر ڪافي مهينا مان صرف ايترو سوچيندو هيس ته قبرستان به طبقاتي ٿيندا آهن ڇا؟ ۽ خبر ناهي ڇو ڀورو ڀيل منهنجي سامهون اچي ويندو هو ۽ چوندو هئو ته ''ها قبرستان طبقاتي، هندو مسلم، شيعا سني، ڪوري ميمڻ، عباسي ڪلهوڙا به ٿيندا آهن تون قبرستان جي ڳالهه پيو ڪرين هاڻي ته خدا ۾ به ورهاست پئي ٿئي عيسائين جو خدا، ٻڌن جو خدا، يهودين جو خدا، هندن ۽ مسلمانن جو خدا. عبدالواحد آريسر چيو آهي ته منهنجو ٽي دفعا جنم ٿيو آهي هڪ جڏهن ماءٌ کي ڄايس ٻيو جڏهن پهريون دفعو اسڪول ۾ ويٺس ۽ ٽيون جڏهن پهريون دفعو سائين جي ايم سيد سان ملاقات ٿي. اڄ مان چوان ٿو ته منهنجو به ٽي دفعا جنم ٿيو آهي پهريون جڏهن آءٌ پنهنجي اُستاد مرحوم نواب الدين کهڙو وٽ سليٽ ۽ پٽئ تي پنهنجي ڏڪندڙ هٿن سان الف جو اکر لکيو هيم، ٻيو جڏهن پهريون دفعو منهنجي اُستاد سيد ساجد شاه امر جليل جو ڪتاب دل جي دنيا تحفي طور ڏنو جتان منهنجي پڙهڻ جي شروعات ٿي ۽ ٽيون جنم تڏهن ٿيو جڏهن توهان منهنجي چيچ ۾ هٿ وجهي سائين جي ايم سيد جي هن قومي قافلي ۾ گڏ وٺي هليا. مونکي اهو جي ايم سيد سمجهه ۾ اچي ويو جيڪو سنڌي قوم جو رهبر آ، سنڌ جي غلامئ مان نجات جو واحد رستو آَ، هڪ اُميد، هڪ آسرو، هڪ لاٽ ۽ هڪ جاڳ آهي. سيد ۽ سنڌ ٻئي پيا صدين کان جاڳن، ستا ئي ناهن انڌيرن جي اک ۾. قومي ڪارڪن ڇا ٿيندو آ؟ نظرياتي گفتگو، سماجي سڃاڻ، ادبي سگهه زندگيءَ جا قاعدا قانون ڇا ٿيندا آهن؟ دوستي دشمني، پنهنجائپ، ڏک سک جو احساس سڀ ڪجهه مونکي توهان کان مليو آ، سائين جي ايم سيد جا ڪتاب ته موجود هئا پر اهي پڙهائڻ ۽ سمجهائڻ وارا توهان آهيو، زندگي، سماج، ۽ قومي تحريڪ ۾ ماٺار، انتشار ۽ خوف واري ماحول ۾ توهان جي اٽل رهڻ تي مونکي رابندر ناٿ ٽئگور جا اهي لفظ ٿا ياد پون ''لهندڙ سج وڏي واڪ پڇيو ته مونکان پوء هن ڌرتئ کي روشن ڪير ڪندو؟ ته هڪ غريب جي جهوپڙي ۾ ٻرندڙ ڏيئي چيو ته آءٌ ڪوشش ڪندس ته سوجهرو ڪريان'' شايد توهان سج نه ئي صحيح پر ٽئگور جي انهن لفظن ۾ ڏيئو ضرور بڻجو ٿا جيڪي پنهنجي وس آهر بيٺل سماج ۾ منصور جو آواز بڻجي پيا آهيو. ڪڏهن ڪڏهن سوچيندو آهيان ته حسين بن منصورحلاج، سرمد، حسين ابن علي کان صوفي شاه عنايت شهيد، مخدوم بلاول ۽ جي ايم سيد کان عيسي ميمڻ تائين جي سمورن غيرمعمولي، اعلي ڪردارن مٿان ئي تعزيرن جا تاج ڇو پيل آهن؟ ڇو هيءٌ سماج هميشه پٿر کڻي سنگسار ڪرڻ لاء گڏ ٿيندو آهي؟ آخر ڇو هر دؤر ۾ ۽ هر روز ڪنهن عيسي کي صليب تي ٽنگيو ويندو آهي؟ ۽ پوء هڪدم لطيف ياد پوندو اٿم جنهن چيو ''الا ڏاهي م ٿيان، ڏاهيون ڏک ڏسن'' ۽ مسڪراهٽ باوجود به ڳوڙها ڳڙي پوندا آهن. مون وٽ هڪ عليشا نالي ڇوڪري پڙهندي هئي منهنجي ڪلاس مان امتحان ڏئي ٻئي ڪلاس ۾ وئي ۽ ڪجهه وقت کانپوء هن جو ايڪسيڊنٽ ٿي پيو ڳالهائڻ ۽ ٻڌڻ جي صلاحيت وڃائي ويٺي تمام هوشيار ۽ ذهين ڇوڪري هئي مون به هن تي پنهنجي وس آهر محنت ڪئي جڏهن ان واقعي جي خبر پئي ته ڏاڍو رنو هيس جو هُن ۾ روشن مستقبل جا خواب سمايل هئا مان سمجهان ٿو ته هڪ شاگرد جنهن کي چيچ کان وٺي هلڻ کان لکڻ پڙهڻ ڳالهائڻ سيکارجي ۽ هو وقت جي وهڪري ۾ وهي وڃي ته ان جو درد ڇا ٿيندو آهي؟ يقينن جنهن کي توهان چيچ کان وٺي هلڻ سيکاريو ان جو ائين توهان کان پرتي ٿيڻ سو به هڪ غلط رستي ڏانهن وڃڻ توهان لاءِ ڪيترو تڪليف جو باعث بڻيو هوندو حقيقت ۾ هنن توهان سان نه پر تاريخ ۽ سنڌ وطن سان غداري ڪئي آهي ۽ تاريخ وڏي بيرحم ٿيندي آهي غدارن کي به نه بخشيندي آهي.
اوهان جوپنهنجو
ڪاشف سنڌي