آزاد جروار (هڪ خط)
ڏوڪري
12-10-2004
ڪا سار ته لهبي آ
رڳو هام نه هڻبي آ (زخمي)
پيارا، عيسيٰ ميمڻ!
سنڌ موجود
پيارا تنهنجو خط طفيل کان معلوم ٿيو ۽ اهيو خط ارشد جهڙي محبوب ساٿي سان گڏ ڪيل ٽرين جي سفر جو مختصر احوال هيو. دوست جنهن سماج مان اسان مس اوپرائپ جو نالو ڪڍي ڪنهن گندي نالي ۾ ڦٽو ڪري ڇڏيو هيو. سو اڄ ڪن ماڻهن جي روپ ۾ ڦوٽهڙو کائڻ شروع ٿي ويو آهي. ها دوست جڏهن پهريون درجو پاس ڪري ٻين درجي ۾ پهتو هيس. تڏهن هڪ عجيب و غريب ڳالهه سامهون آئي هئي ۽ جنهن سان منهن ڏيڻو پيو هيو. اهيا ڳالهه هيءَ سبق جي پوئين پاسي کان خال ڀريو خانو. توڙي جو اهي خال سبق ۾ موجود هيا. پر سبق کي بار بار پڙهڻ کان پوءِ به خال ڀرڻ ڏاڍا ڏکيا لڳندا هيا. ها جڏهن ڏوڪري جي نوجوانن جي ٺهيل هڪ قطار ۾ ڪو خال پيو آهي تڏهن ماضي جا سبق ياد ٿا اچن ۽ انهن سبقن جيان هي خال ڀرڻ به مشڪل آهي. دوست اوهان جي وڃڻ کان پوءِ ڪنهن ماڻهو چيو ته ”عيسيٰ جي وڃڻ تي آزاد ڏاڍو خوش ٿيو آهي“. تڏهن اهيا ڳالهه مون کي مذاق لڳي هئي ته جڏهن ان ماڻهو منهنجي سامهون ڪئي هئي. پر ساڳي ڳالهه ڪن ٻين ماڻهن ۽ ان ماڻهو اهيا ڳالهه ٻين سان ڪئي ٻئي يا هر هنڌ پرپٺ ڪئي ۽ انهن اهيا ڳالهه ماڻهن کي ائين چئي ڪئي ته واقعي هي سچ آهي جروار، عيسيٰ جي وڃڻ کان پوءِ خوش آهي. سنڌ جيجل جو قسم آهي مون کي ايترو ڏک ٿيو جو شايد ايترو ڏک مون کي پنهنجي ماءٌ مرڻ جو به ڪو نه ٿيو هيو. ماڻهو اَنا جي سمنڊ ۾ گوتا کائي رهيا آهن. جو نڪرن ٿا ته شفاف ۽ اندر وڄن ٿا ته ڪاراٽيءَ جهڙا ٿين ٿا. هونئن به ڪنهن شاعر سچ چيو آهي.
هر شخص جي چهري جي مٿان
ڪو چهرو چڙهيل آهي.
اسان سڀني جڏهن ”مان“ واري ٻولي وساري، تڏهن سمجهيو اسان ”اڄ کان“ ان وقت کان ڀٽائي کي سمجهي ورتوسين. اسان جنهن سماج ۾ رهون ٿا اتي جا ماڻهو انا پرستي ۾ غرق ٿي ويا آهن. هتي سچ چوڻ ڏاڍو سولو ٿي پيو آهي. پر سچ ٻڌڻ ڏاڍو ڏکيو آهي. اسان وٽ ماڻهو پنهنجو پاڻ کي مڃڻ ۽ مڃائڻ لاءِ جدوجهد پيا ڪن. بس خد پرستي بي پاڙي وَل جيان مٽيءَ جي ماڻهو کي وڪوڙي وئي آهي. اوهان پنهنجي مستقبل کي ياد رکندي ڇڏيل ماضي کي به ڀٽائيءَ جي هن شعر جيان ياد رکجو.
سک نه ستا ڪڏهن، کر ڪڻا لاهي،
اوسيئڙو آهي، کاهوڙين کي پنڌ جو.
باقي هن سماج ۾ رهندڙ ماڻهن جي بي غيرتي، بي ضميري ۽ ڀڙوت تي لکبو ته ان کي شايد اوهان جذبات سمجهندئو. قسم سنڌ جو ته اهي ماڻهو قاضي قاضن ۽ نائو مل وارو ڪردار ادا پيا ڪن. جن لاءِ ٻيو ڪجهه چوڻ مناسب نه ٿو سمجهان. جتي هجو سکيا هجو. اهي لفظ اسان جي زبان مان نڪرن ٿا. توهان انهن کي دعا سمجهو يا دغا اهيو اوهان تي ڇڏيل آهي. اوهان ته اسان کان موڪلايو به نه الائي ڇو ۽ ڇا جي ڪري. مون اوهان لاءِ اڳ چيو هيو ته جي منهنجو ٻيو ڪو محبوب آهي ته اهيو عيسيٰ آهي.
عاشق محبوب جي وڇوڙي تي خوش ڪونه ٿيندا آهن. انهن جو من سدائين گڏ رهڻ لاءِ آتو هوندو آهي جي اگر ويندا به آهن ته انهن پرين جي انتظار ۾ هوندا آهن ۽ ان جي نمائندگي ڀٽائيءَ هن ريت ٿو ڪري.
سَر نِسريا پانڌ، اتر لڳا آ پرين،
مون تو ڪارڻ ڪانڌ، سهسين سکائون باسيون.
(شاهه)
دوست هتي ماڻهو پاڻ مڃائڻ ۾ مصروف آهن. جن سان اسان جو هلڻ مشڪل آهي. اوهان جي ڪري ڪجهه ماڻهن سان ملڻ ٿيندو هيو. پر اوهان جي وڃڻ کان پوءِ سچ پڇو ماڻهن کان نفرت ٿي وئي آهي. يا اسان خود بيڪار ۽ سست ٿي پيا آهيون. بهتر آهي ته سڄو ڏوهه پاڻ ڏانهن ٿا کڻو ته اسان هاڻي اهڙن ماڻهن سان گڏ ان حالت ۾ هلڻ لاءِ بلڪل تيار ناهيون. اگر جي ماڻهن تي لکبو ته سچ پڇ مان آزاد پنهنجي سوچ ۽ سمجهه آهر الائي جي ڪيترا پنا ڀري سگهان ٿو. صرف انهن ماڻهن جون ڳالهيون لکندي. دوست ارشد ميراڻيءَ کي مون چيو هيو ته هاڻي سنڌ يونيورسٽي اچبو. ڇو جو هڪ بابا جي پگهار جو مسئلو هيو ۽ ٻيو منهنجو خدا منهنجو پهريون محبوب به سنڌ يونيورسٽي ۾ داخلا وٺي رهيو آهي ۽ انهن حيدرآباد ۾ گهر به ورتو آهي. هُن خط لکيو هيو ته هو هاڻي هتي پڙهڻ چاهي ٿي ۽ منهنجو محبوب روز يا ٻين ٽين ڏينهن سنڌ يونيورسٽي ايندو آهي ڇو جو ان جو ڀاءٌ اتي پڙهي پيو. هاڻي ته ٻيو محبوب (عيسيٰ ميمڻ) به حيدرآباد آهي سو حيدرآباد زندهه آباد.
دوست سنڌي روايت مطابق ارشد نواب کي ڳَلَ ڳراٺڙي پائي سلام چئجو ۽ قاسم آباد ڏانهن منهن ڪري حيدرآباد کي آزاد جي اچڻ جو نياپو ڏي ڪا دلجاءِ ڏجو. سنڌ يونيورسٽي جي سونهن پرين، حسن جي ديوئن کي سلام چئجو. ها دوست طفيل سوهو پنهنجي يتيمي تي پاڻ ماتم پيو ڪري پر اوهان به ان گناهه جي ڪم ۾ شريڪ ٿي طفيل سوهو جي يتيمي تي ڪي ٻه چار لڙڪ هارجو ته ڪير ماڳ ۾ مئو، ڪڏهن ڪڏهن ته سارجو. طفيل سوهو ۽ ٻي سڄي سنگت جا سلام قبول ڪجو. اوهان ٻنهي ڪافرن کي. سنڌ موجود ساٿ موجود.
دعائن ۾ ياد
آزاد جروار