سون ٻائي
سون ٻائي ڳوٺاڻن سان گڏجي سنڌ ڏانهن ڀڳي هئي. گس ۾ ڪيڏي نه وڏي تڪليف ڏٺي هئائين. اڃون بکون ۽ اوجاڳا جهليا هئائين. لوڻياٺي زمين تي هلي هلي سندس پير رڌجي گجر ٿي پيا هئا. پوءِ به هوءَ اڳتي وڌنڌي پئي ويئي. سنڌ سندس آسن ۽ اميدن جو مرڪز هئي. نيٺ هوءَ سڀ ڪشالا ڪڍي اچي سنڌ پهتي. هتي پهچي کيس لڳو، پنهنجيءَ وڇڙيل ماءُ کي اچي ملي هجي.
هُن جيئري رهڻ لاءِ ڏاڍا سور سٺا. ڪڇي هارپ تي ٻنيون ڪندا هئا ته هوءَ انهن سان گڏجي ڪم ڪندي هئي. ڪم به ايڏا سخت جو هُن معصوم جي قد بُت کان مٿي. پاڻ وهرون ۽ لابارا ڪندي هئي، فصلن مان گُڏ ڪڍندي هئي. هو کانٽي کڻندا هئا ته هيءَ ڏلهي تي ڀنجوءَ ڍوئيندي هئي. ويچاري ڪم ڪندي ايڏو ٿڪجي پوندي هئي جو سندس هَڏ هَڏ سور ٿي ويندو هو. رات جو سور جي تڪليف جي ڪري سمهي نه سگهندي هئي ۽ سڄي رات رڙيون ڪري گذاريندي هئي.
هوءَ سامائي بچُو سان شادي ڪرايائونس. پر ساعت گهٽ هئس، مڙس چڱي تان ڪونه پئي. ڪڇين به سوچي سمجهي ٿورو ئي مائٽي ڪئي. مڙيئي بار ٿيو لاهڻو، سو اوڙاهه ۾ اڇلائي ڇڏيائونس. ڀلا پرائي نياڻي جو ڪنهن کي سيڪ. هجي پيٽ ڄائي ته آنڊن ۾ هٿ پون.
بچو جو خدا سڏ سڻي وڌو، نه ته راڄ مان ڪنهن ڪونه ٿي ڏنس. اڌ وهي ۾ اچي ٿيو هو تڏهن به وانڍو ويٺو هو. هجنس ڪي ارڪان چڱا ته ٻئي جي به دل وري گهر کي ڀونڊو هڻيو گهميو. جهيڙي تي ڪُڏ ايندو هو ۽ چوري ۾ مُنهن هوندو هئس. سندس شوق به اونڌا هئا. ڪُڪڙن ۽ ڪتن جا وَلر هئس، جن تي ساهه ڇڏيندو هو. هٿ ۾ ڪاري ڳن سان اڇي ڪهاڙي، جنهن مان آرسي وانگر منهن پيو ڏسبو هو.تنهن کي وڌيڪ اڇي ۽ تکي ڪرڻ لاءِ مٿس پاڪيءَ جي رهڙ رهڙان پئي پوندي هئس. هوندو به ڪڏهن ٻاهر ته ڪڏهن جيل ۾ هو. ماڻهو سڏيندا هئس بچو ٽيپر. سون ٻائي سان شادي کانپوءِ نسورو ناحق ڪري ڇڏيائين. ٿوري گهڻي ڳالهه تان هڻيو رت مان ڳاڙهو ڪريو ويٺو هوندو هئس.
هوءَ ويچاري هڪڙو اڳي سور ٿي پئي هئي ته ٻيو وري ڳوٺ جي ماين اچي تپائي کنئي. هر روز وڙهنديون هئس ۽ رت روئاڙي ڇڏينديون هئس. چونديو هيون، ”سون ٻائي هندياڻي آهي.“ ڇو جو هو رت وهندڙ شيون ڪونه ٿي کائي. پر هوءَ ان ڳالهه جو انڪار ڪندي هئي. چوندي هئي، ”ماءُ! آئون مسلمين آهيان. باقي ساهواريون شيون انڪري ڪونه ٿي کانءَ جو انهن تي قياس ٿو اچيم.“
ننڍڙا ٻار به ڏاڍو تنگ ڪندا هئس. اهي کيس کڙا اڇلائي هڻندا هئا، مٿي تان گنديءَ لاهي ڀڄندا هئا. يا لڪي لڪي نوڙي کڻي پيرن ۾ اڇلائي چوندا هئا، ”ناني! نانگ ڙي نانگ. سون ٻائي رڙ ڪري وڏو ٻِڌ ڏيئي ڀڄندي هئي، ۽ ٻار کل ۾ ٻڏا پيا هوندا هئا. هن جي گنديءَ جي پلانڌ ۾ سدائين شئي ٻڌل هوندي هئي. جڏهن ٻار تنگ ڪندا هئس هوءَ اها شئي انهن کي ڏيندي هئي. تڏهن وڃي جان ڇٽندي هئس سندس ڪڇي مائٽ پوءِ لڏي وڃي ڀر واري شهر ۾ ويٺا هوءَ جڏهن به اوڏانهن گهمڻ ويندي هئي ته اهي کيس شيون ٽول ڏيندا هئا، پر پاڻ ڪو نه کائيندي هئي ۽ اهي ٻارن لاءِ بچايو گهمندي هئي.
هوءَ ڏک سک سهي پوڙهي جهور ٿي ويئي هئي. کيس ڌيون ۽ پُٽ ڄايا، وڏي ڪيڙ واري ٿي. هاڻ ڪنهن سان شڪايت نه هئس ۽ نه ئي ٻيو ڪو ساڻس وڙهندو هو. پر پوءِ به هوءَ غمگين رهندي هئي، ڪو درد هو جو کائيندي ويس. اهو هو سندس اباڻي وطن جو درد. هن جي زبان تي هر وقت سندس محبوب وطن ”ڪچ“ جو نالو هوندو هو. وطن جي يادگيري اچڻ سان اداس ٿي ويندي هئي ۽ اکين مان لُڙڪ وهي پوندا هئس.
پڇاڙي ۾ جڏهن کيس بيماري وڪوڙي ويئي هئي ۽ وڃڻ جون وايون پئي ڪيائين. اها مُند به ساوڻ جي هئي. ان ڏينهن مينهن وسڻ جا ويس ڪيا هئا، ڪڪرن آسمان ۾ ماڙيون ٺاهيون هيون پر جيسين وسي تيسين ماڻهن جا ساهه ٿي نڪتا. واءُ جو جهوٽو ڪو نه ٿي لڳو، اوگهم ۾ ماڻهو پچيو ٿي مئا. ڄڻ سج نيزي برابر لهي آيو هجي. اصل باهه جا ڀڀڙ پئي ڇڏيائين. ماڻهن ٿي چيو، ”ڪاري قيامت اچي ويئي.“ تيڏي مهل سون ٻائي آخري پساهه کڻي رهي هئي. سندس کٽ جي چوڌاري عزيز قريب ڏکارا ٿيو ويٺا هئا.
شام ويلو ٿيو هن چپن ۾ ڀڻڪيو، ”مونکي گهر مان ٻاهر ڪڍو ته وطن جو واءُ لڳيم.“ کيس ٻاهر ڪڍيو ويو. ٻاهر نڪرڻ کانپوءِ هن جون نظرون ڪاڇيلينءَ ڪُنڊ ۾ کپي ويون. هوءَ ڪا مدت اوڏانهن ڏسندي رهي تيسين آسمان ۾ گوڙجو ڌڌڪو ٿيو، وڄ وراڪو ڏنو، ڪڪرن سراڙو وڌو، پورب جو ٿڌو جهوٽو مينهن کڻي آيو، مال ڀٽارو ڊيهاڙو ڪري گهرن ڏانهن ڀڳو. پري کان ڪنهن ڌراڙ جو آواز آيو، ”ڀيڄ مولا ڀيڄ“. ان مهل سون ٻائي جي جي ڏٻري منهن تي سرهائي اچي ويئي، هن چيو ” وطن وسي پيو. “ پوءِ اکين جا بند ڀڄي پيا هئس. اڃا اهائي مهل هئي ته بدن سيٽجي ويس، اکيون ۽ وات ڦاٽي پيس، وڏو کونگهرو هنيائين. جنهن سان سندس ساهه جو پکي پرڙا هڻي اڏاميو ۽ خاموش گهر ۾ ماتم مچي ويو.