حق جي ڳولا
الطاف جنهن کي ڪئنال اسسٽنٽ سڏيو ويندو هو، يا وري خانصاحب الطاف. پنهنجي نالي جو ايڏي بيرحمي سان آپريشن ٿيندي ڏٺائين ته باهه ٿي ويو. منهن ڦٽائي چيائين، ”ها، ٻُڌاءِ ڇا ٿو چئين؟“
”پاڻي بند آهي.“
”پوءِ آئون ڇا ڪريان؟“
”اسٽئي صاحب اوهان ڏانهن موڪليو آهي.“
”صاحب ماڻهن کي مٿي تي چاڙهي ڇڏيو آهي، ڳوٺان اچن مرچ وٺڻ، هتي ٽڪي واري درخواست ڏيو وڃن. روينيو ۾ وڃن ته خبر پوين.“ هن ڳالهه پوري ڪري آبدار قبول خان کي داد طلب نگاهن سان ڏٺو.
قبول خان جيڪو خوشامد ۾ ٻنون ٻڌيو گهميو، تنهن ڪئنال جي ڳالهه کي وزن وٺائيندي چيو، “انجنيئري کاتو نَر کاتو آهي، پر ناڪام رڳو اسانجي آفيسرن ڪيو آهي. ساٿ ئي ڪونه ٿا ڏين. روينيو جا آفيسر تپيدارن سان ٻڌل آهن.“
”هينئر سڀڪو ڪامريڊ. گپ مان پير ڀريا پيا آهن، ڌو آفيس ۾. ڄڻ اوطاق ۾ پيا اچن.“
”يَر آئون دعا پيو ڪريان ڏنڊي واري سرڪار اچي، ان ۾ من ڪو اسانجو ويليو ٿئي. باقي هن ڦلهڙي حڪومت ۾ ته پني وينداسين.“
”سچو آهين. ماڻهو آهن به موچڙي سان سڌا، عزت مان ڇا ڄاڻن.“
دوسو نماڻو ٿي سندس ڳالهيون ٻڌڻ لڳو. الطاف دل جي اوٻر ڪڍي دڙڪي واري انداز ۾ چيو، ”ڪنهن پاڻي بند ڪيو آهي؟“
”ٽوپلن“ هن درخواست ڏيندي چيو.
الطاف جو پارو وري چڙهي ويو. ڇنڊ پٽيندي چيائين، ”نه سڌريا ڄٽ. اڙي چريا! نالو به اٿن يا نه؟“
دوسو ٻالي واري آڱر نراڙ تي رکي ڪجهه دير سوچ ۾ پئجي ويو. پوءِ ڏندڙا ڪڍي هٿ کي هلائيندي چيائين، ”هڪ قاشد، ٻيو جُبير.“
”قاصد صاحب ٿو پاڻي بند ڪري!“ هن قبول خان ڏانهن نظرون کڻي ڳالهه جاري رکي، ”هو ماڻهو آهي لاجواب. هتي هڪڙي دفعي آيو هو. ڪمانڊ پلان ڏيکاريومانس، پنج سئو رپيا خرچي ڪڍي ڏنائين. وٺي کڻي اهڙا فعل ڪيائين، اتي چانهيون، اتي مٺايون، پڪوڙا ڇا کائون.“
”ماڻهن کي مڙيئي کپن ڦڏا، سي لاهيو اچن.“
دوسو پنهنجو پاسو ڪمزور ٿيندي ڏٺو، رهيو نه ٿيس چيائين، ”ڪوڙ ڪونه ٿو ڪريان، ساک سين پاڻي بند آهي.“
”پاڻي بند آهي ته اسان وڏن ماڻهن کي ڇا ڪنداسين. نوڪريون وڃائڻيون ته ڪونهي.“
”آنکي الله نوازيو آهي، جي ٽيڪ ڪندا ته سڻائي ٿي پوندي.“
”چڱو گاڏي ڪري اچ.“
گاڏي جي ڳالهه ٻڌي ڍڪر چڙهي ويس. ڪجهه دير ماٺ ٿي ويو. پوءِ ڏاڍي عاجزي سان چيائين،سائين، غريب آهيان. ايترا پيسا ڪونهي.“
”پيسا ڪونهي پوءِ ڦڏن ۾ هٿ ڇو ٿو وجهين؟ اسان گاڏي کانسواءِ ڪونه هلنداسين.“
”لاري وڃي ٿي، پريان ٿورو پنڌ آهي.“
”نه نه ايترا واندا ڪونه آهيون. آخر اسان کي ٻيا به ڪم آهن، انهن کي ڪير منهن ڏيندو؟“
دوسو مايوس ٿي ويو. مونکي مٿس رحم آيو. ڪئنال کي چيم، ”سائين درخواست تي نوٽ هڻي ڏيو ته وڃي جانچ ڪري اچان. اهو مٿي جو سور به لهي.“
منهنجو ايترو چوڻ، هو مونتي ڏاڪا ٻڌي چڙهي ويو. چي، ”ماڻهن کي اوهان ڦٽايو آهي. آبداري ٿا ڪريو؟ انکان ته وڃي حجامت ڪريو.“ نيٺ ٻري سور سان درخواست تي نوٽ هڻي منهنجي حوالي ڪيائين.
اسان روانا ٿياسين. بس مان لهي سم نالي جي پٽڙي ورتيسين. پنڌ هلندي ڪچهري به ڪندي هلياسين. پڇومانس ”ڇاجي ڪري پاڻي بند ڪيو اٿن؟“
چيائين، ”منهنجي ٻني ۾ اکيون وجهو ويٺا آهن. نٿو ڏيان ته اچي دشمني لاٿئون آهي. جاڳير اٿن پوءِ به ڍاپن ڪونه ٿا.“
”بنهه ڪي بتال آهن؟“
”وڏا ظلمي آهن. منهنجو پاڻي بند، گس بند، لٺ پئي ڦرين، ڪيڏانهن وڃان؟ ڳوٺ پڄ توکي منهنجو ڇوڪرو ڏيکاريان. ويچارو سندن ڦارم مان لنگهيو، ٻڌي ڪتن کان کارايائونس. ابا! ايڏي ڪا مال مستي ڏٺهءِ؟“
”تون ڪيس ڦڏو ڪونه ڪيو ڇا؟“
”ڪيم، پر داد ڪونه ٿيو.“
”زور ڀريا ماڻهو آهن ڇا؟“
”هاءُ، وڏا هاڦيسر آهن.“
”ڪهڙيون نوڪريون اٿن؟“
”جُهاجن جا ڦاليٽر (پائليٽ) آهن.“
”منهنجي صلاح آهي ٻنيءَ مان کڻي هٿ ڪڍ.“
”نه ڙي بابا! ٻنيءَ ننگ آهي، ننگ ڇڏبا نه آهن.“
”تون ساڻن پڄي نه سگهندين.“
”آئون سر ڏيئي ڇڏيندس، پر ٻنيءَ نه ڏيندس. ان ۾ ٻچا وٺيو ويٺو آهيان، انجو ان کائون ٿا. تون پاڻ ٻڌاءِ اها ڏيئي ڇڏيم، پوءِ ڪيڏانهن ويندس؟“ هن جي آواز ۾ جذبات سان گڏ غم لڪل هو.
مون سندس جذبات کي ڏسي کڻي ماٺ ڪئي.
سرزمين ڏٺم حيران ٿي ويس. قاصد جي ٻنيءَ مان نڪري دوسو جي ٻنيءَ کي پيچ ڪندي ڪسي کي دنگ وٽان وڏو ڳنڍو آيل هو. سندس سارين جو فصل سڙي اچي اولڙ ٿيو هو. هو پنهنجو ڪتن کاڌل نوجوان پُٽ وٺي آيو. وک کڻي دانهن نڪريو وڃيس. قميص مٿي کنيائين منهنجي بُت مان سيءُ نڪري ويو. سڄو ڏڏريو پيو هو، ڦٽ اڃا ڪونه ڇٽا هئس.
آئون قاصد سان ملڻ ويس. بنگلي تي انگريزي ٽوپلا ۽ سوٽ پاتل ٻئي همراهه مليا. کين چيم، ”اوهان دوسو جو غير قانوني پاڻي بند ڪيو آهي.“
منهنجي ڳالهه کي اهميت ڪونه ڏنائون. قاصد چيو، ”تون ان ڳالهه کي ڇڏ، هو وڏو حرامي آهي. اسانکي بليڪ ميل ٿو ڪري. آئون سڀاڻي آفيس اچي انجنيئر سان ڳالهائيندس.“
منهنجيءَ خاطر تواضع سٺي ڪيائون. زبير جيپ تي کڻي اچي پڪي رستي تي پهچايو. ٽي سئو زوري کيسي ۾ وڌائين. منهنجي ضمير جو ڪنڌ جهڪي ويو.
ٻئي ڏينهن ٻئي ڌريون آفيس آيون. قاصد پهتو آفيس حرڪت ۾ اچي ويئي. انجنيئر دوستي ڳنڍي ويهي رهيو. ڪو پٽيوالو چانهه پيو وٺيو اچي، ڪو بسڪوٽن جا پڙا. صاحبن پنهنجي مدد جو يقين ڏياريس. وڃڻ مهل گاڏي تائين گڏجي اچي روانو ڪيائونس.
دوسو کي نئين تاريخ ملي. انجنيئر چيو، ”آئون پاڻ سرزمين ڏسندس.“
هُن جي روز ٽپال پي پئي. ڪنهن ڏينهن انجنيئر آهي ته ايس ڊي او ڪونهي، ايس ڊي او آهي ته ڪئنال ڪونهي. جي سڀئي آهن ته ڪو نه ڪو بهانو ڪريو ٽاريو ڇڏينس.
ڳچ سال گذري ويا آهن، پر دوسو سان اڃان انصاف نه ٿيو آهي. قاصد ڪڏهن ڪاوڙجي حملو ڪرائي رتو رت ڪري ڇڏيندو اٿس، ڪڏهن ڪوڙو ڪيس ڪري جيل جي هوا کارائيندو اٿس. پر هُن همت نه هاري آهي. جڏهن واندڪائي ملندي اٿس ته درخواست کڻي پاڻي وٺڻ لاءِ آفيس ايندو آهي.