ويراڳي
هيءَ تڏهن جي ڳالهه آهي جڏهن اسان ننڍڙا ٻار هئاسين ۽ گهاٽا يار هئاسين. اسان جا هڪ ٻئي ۾ ساهه هئا. ٻنهي جي هڪ ٻئي کانسواءِ ساعت ڪو نه سرندي هئي. سڄو ڏينهن رانديون ڪڏندي گذرندو هو. اسان جا گهر به ويجها هئا. جيڪڏهن پانڌي اڳ اٿندو ته مونکي سڏڻ لاءِ سينڍ وڄائيندو هو، جيڪڏهن آئون اڳ اٿندو هئس ته ڪيِڪ ڪندو هئس. ڇو ته مونکي سينڍ وڄائڻ ڪو نه ايندي هئي. اسان هڪ ٻئي جا مخصوص سڏ ٻڌي گهران ڊوڙ وجهندا هئاسين ۽ اچي گڏبا هئاسين.
ان ڏينهن جيئن ئي آئون ٻاهر پهتو هئس ته ماڻهن جو وڏو ميڙ ڏٺو هئم. گهڻو ڪري سڀني وٽ لٺيون ۽ ڪهاڙيون هيون ۽ ايڪڙ ٻيڪڙ وٽ بندوقون به هيون. هو ٽوليون ٺاهي پاڻ ۾ ڳالهائي رهيا هئا. پانڌي جو پيءُ وريام جيڪو ٽي بي جي بيماري ۾ جهليل هو، سو به بستري کي ٿُڪ هڻي هليو آيو هو. سندس اکيون ٽانڊن جهڙيون ڳاڙهيون ٿي پيون هيون، منهن مان ڪاوڙ جي ڪري غضب پئي وٺس. هن ذري ذري شوڪارو ٿي ڀريو ۽ ڪهاڙي تي آڱوٺو ڦيري تيک ٿي معلوم ڪئي.
مونکي ڪا به ڳالهه سمجهه ۾ ڪونه پئي آئي ۽ ان ماحول کان ڀئو ٿيڻ لڳم، تنهنڪري پويان پير ڪري واپس وريس. سڌو پانڌي جي گهر آيس. اتي به ماين جو چُرچلو لڳو پيو هو. هو جهرڪين وانگي چِر چِر ڪري پاڻ ۾ ڳالهائي رهيون هيون. پانڌي پَٽ تي ليٽيو پيو هو. گهڻي روئڻ ڪري سندس منهن سڄي پيو هو ۽ گلاب جهڙا ڳل لڙڪن سان آلا هئس. کيس ٻانهن کان جهلي چيو هئم، ”پانڌي هل ته هلي راند ڪڏون. الاهي دير ٿي ويئي آهي.“
هن اکيون پٽي مونکي ڏٺو هو ۽ چيو هئائين، ”راند ڪو نه ٿا ڪڏون.“ اهي لفظ هن ڏاڍي مشڪل سان چيا هئا.
”ڪو ڀلا؟“ مون سوال ڪيو هئس.
پاڻ چيو هئائين، ”خبر اٿئي امان مونکي ڇڏي هلي ويئي آهي.“
”ڪيڏانهن ويئي آهي؟“ مون اتاولو ٿي پڇيو هو.
”چون ٿا هن کي ڀائي ڀڄائي ويو آهي.“
پوءِ هن مونکي چيو هو، ”ابُو! مونسان گڏجي هلندين ته امان کي هلي ڳوليون؟“
آئون ۽ پانڌي سندس ماءُ کي ڳولڻ نڪتا هئاسين. ڳوٺ جي پاسي واري جهنگ جو هر هڪ ٽارو ۽ ڄار ڳولي هئيسين، ٻنيءَ ۾ بيٺل ڪڻڪ ۽ ڪمند جا فصل جا نچيا هئاسين، پر هوءَ ڪو نه لڀي هئي. جڏهن ڊوڙي ڊوڙي ساڻا ٿي پيا هئاسين ته آسرو لاهي گهر ڏي وريا هئاسين. واپس ورندي هن مونکي هڪڙي ڳالهه ٻڌائي هئي. چيو هئائين، ”امان رات مونکي الاهي پيار ڪيو هو. مٿي تي هٿ ڦيريو هئائين ۽ ٻنهي مِٽن تي چميون ڏنيون هئائين. مونکي اهڙي خبر هجي ها ته ٿوروئي ڇڏيانس ها. سمهان ئي ڪو نه ها، سڄي رات جانچ تي ويٺو هجان ها.“ ائين چئي روئي پيو هو.
اڃا سندس دل تان ماءُ جي ياد ئي ڪونه لٿي هئي ته پڻس وڇوڙي جو ڏنڀ ڏنس. هو ٽي بي جو مريض اڳ ۾ ئي هو. وري جي زال ڀڄي ويس، ان باهه هيڪاري ساڙي وڌس. روزانو رت ڇڏيندو هو... جيئن ئي کٽ داخل ٿيو وري نه اٿيو، سِگهو ئي مري ويو...پانڌي تي وري ٻي قيامت اچي ويئي. روئڻ سان پور ڀري ڇڏيائين، پر موت سان ڪنهن جو مقابلو آهي. روئي پٽي ماٺ ڪري رهيو.
پڻس جي مرتئي کانپوءِ هو چاچهنس ڪريمڏني جي سنڀال هيٺ آيو. ڪريمڏني کي پنهنجي لالچ سُجهي آئي. ٻنيءَ جو ٽُڪر ۽ ٻه ٽي مينهن جا پُڇ ڏٺائين ته مٿانئس فدا فدا پيو ٿيندو هو. هن پنهنجي ڌيءَ رحيمان سندس نالي ڪئي ۽ ريڀي ريڀي ٻني به وٺي لاٿائينس.
ڪجهه وڏا ٿياسين ته مال ۾ پهرايا وياسين. اسان جي دنيا وشال ٿي ويئي. گهڻا ڌراڙ دوست ٿيا ۽ ڪڏڻ لاءِ وڏو ميدان مليو. مال ڀٽارو چاريندي ڏاڍو مزو ايندو هو. پنهنجي دنيا هئي جنهن ۾ مست هئاسين ائين وقت گذرندو ويو. تن ڏينهنَ جڏهن ڪتيءَ جي مُند ايندي هئي ته جُوا به ڪڏندا هئاسين. پيسا حاصل ڪرڻ لاءِ ٻنيءَ مان اَن جو چونڊو يا چوري ڪري ڳوٺ واري هٽ تي وڪڻي پيسا هٿ ڪندا هئاسين. مال جوءَ ۾ ڇڏي پراڙ جي ڍڳ جي اوٽ ۾ ويهي جُوا ڪندا هئاسين. ان ڏينهن به اسان جُوا پئي ڪڏياسين. پانڌي منهنجي پاسي ۾ ويٺو هو، مونکي دعا پئي ڪيائين. هو جُوا ڪونه کيڏندو هو پر منهنجيءَ ڀر ۾ ويهي مونکي دعائون ڪندو هو ته آئون پيسا کٽان. ان ڏينهن پانڌي جو منهنجي ڀر ۾ ويهڻ مونکي ڪونه پئي وڻيو ۽ مٿس ڪاوڙ پئي آئي. هو جيڏي مهل کان منهنجي ڀرسان ويٺو هو آئون رڳو هارائيندو آيس ۽ سندس تري به کُتل هئي. جواري جي ڀر ۾ تري کوڙي ويهڻ کي نڀاڳ سمجهيو ويندو آهي. هو اها بد سوڻي سهي نه سگهندا آهن. منهنجي به ان ڏينهن صفا بُري هئي، داءُ ڪونه ٿي لڳو. گهڻي دير کانپوءِ مس مس وڃي ٻُگهي لڳي، تمام وڏو پتو هو. آئون خوش ٿي ويس، دل ۾ سمجهيم پئون ٻارهن آهن. اڳوڻيون ڪسرون هڪڙي ڌڪ ۾ ڪڍندس. پوءِ مون ۽ منهنجي حريف رڳو پئي پڙ ۾ پيسا وڌا. وٽانئم پيسا کُٽا ته جو تو گروي رکيم. جوتي جا پيسا ختم ٿيا مجبور ٿي کول ڏياريم. پتي ڏسڻ سان آئون سڙي رهيس. منهنجي مخالف وٽ مونکان به وڏو پتو هو، ٽِڪن جي ٽه پيري. ٽڪون جي اڪيليون هجن ها ته ڪا اهميت ڪونه هجين ها. پر جي پاڻ ۾ گڏيون ته مير ماري وڌائون. منهنجو مٿو ڦرڻ لڳو، اکين اڳيان اوندهه ڇانئجي ويئي. باهه اچي کنيم. نگاهه ڪيم پانڌي اڃا تري کوڙيو ويٺو هو. ڄر لڳي ويم. ڪاوڙ مان کيس ٿيلهو ڏيئي چيم، ”نڀاڳو ڀر ۾ ويهندو ته پيسا کٽائيندس ڪونه.“
منهنجي ڳالهه ٻڌي پانڌي تي ڄڻ وڄ ڪري پئي. ڪاوڙ مان ڳاڙهو ٿي ويو، اکين ۾ لڙڪ ڀرجي آيس. ڏڪندي ڏڪندي چيائين، ”تون انڌو ڇو ٿي ويو آهين؟“
”پر جيئن ڀر ۾ ويٺو آهين هڪڙو پڙڪو نه ٿو کڻان.“
”ان ۾ منهنجو ڪهڙو ڏوهه؟“
”تون بُرائي آهين.“
اها ڳالهه ڪري مون هن جي دل ٽوڙي وڌي. هو وڌيڪ ڪڇي نه سگهيو، سور پي ويو. بس رڳو ايترو چيائين، ”ٻيلي، ڪاوڙجين ٿو ته ٻيهار ڪونه گڏباسين.“ ائين چئي هو هليو ويو. وري مونسان نه ڳالهايائين.
پانڌي کي ڪاوڙائي پوءِ ڏاڍو پڇتايو هئم. هن بنان هر شئي اوپري لڳندي هئي ۽ پريشان رهندو هئس. دل چوندي هئي ته کيس پيرن پئي پرچايان، پر همٿ ڪري نه سگهيو هئس. جڏهن به گسين پنڌين منهن سامهان ٿيندا هئاسين ته ڪنڌ هيٺ ڪري لنگهي ويندا هئاسين. وڃڻ کانپوءِ پوئتي لئوڻا هڻي هڪ ٻئي کي ڏسندا هئاسين. اوڏي مهل اسان جي اکين مان لُڙڪ وهي پوندا هئا.
اسانجي ياري ٽُٽڻ کانپوءِ پانڌي رحيمان ۾ وڃي پناهه ورتي. رحيمان سندس خوابن جي شهزادي، مستقبل جي ڳاڙهي ڪنوار. ٻئي هڪ ٻئي کي شدت سان چاهڻ لڳا ته سندن زندگي ۾ سڪون اچي ويو. پر پانڌي ڪو گُري گوندر وَل جي هو. هن جي نصيب ۾ سُک لکيل ئي ڪونه هئا. سندن محبت جٽاءُ نه ڪيو. رحيمان کانئس ڦُرجي ويئي. هو هيڪاري برباد ٿي ويو. ٿيو هينئن جو رحيمان کي ٻئي هنڌ پرڻايو ويو. رحيمان هن سڱاوتي خلاف گهڻي واويلا ڪئي، رُني رڙي، خودڪشي جا دڙڪا ڏنائين. پر پڻس تي ذري جو اثر ڪونه ٿيو. هو لالچ ۾ صفا انڌو ٿي پيو. وڏيري سبحان علي سان مائٽي ڪئي هئائين، ڪا گهٽ ڳالهه ته ڪونه هئي. هو ته خوشي ۾ نه پئي ماپيو. بس رڳو ايترو ڪيائين جڏهن سندس ڌڙڪي دهمان ۽ موچڙي مار اثر نه ڪيو ته هيٺياهين واٽ ورتائين. پٽڪو لاهي ڌيءَ جي پيرن تي رکيائين ۽ چيائينس، ”منهنجي لڄ رک، نه ته آئون راڄن ۾ هڪڙي ٽڪي جهڙو ٿي ويندس. واعدي تان ڦرڻ ڪري وڏيرو به بخش نه ڪندو، جهڻ ٻچو رلائي ڇڏيندم.“
پيءُ جي پرچائڻ کانپوءِ رحيمان سڀ ضد ڇڏي ڍاريا. دل تي پٿر رکي اهو زهر جو ڍُڪ پيءَ ويئي. پر پانڌي جي دنيا لُٽجي ويئي. هو برباد ٿي ويو. پاڻ ڏک مان سڄو ڏينهن پيو روئندو هو. هن ڳوٺ ڇڏي ڏنو هو، گهڻو ڪري جهنگ ۾ گذاريندو هو. ڀلا ڪو هجيس اوهي واهي جيڪو ڏڍ ڏيس ۽ پرچائي گهر وٺي اچيس. پر هو ته بي واهو هو. نانگو ۽ نپٽو. ڪجهه ڏينهنَ کانپوءِ جهنگ مان به غائب ٿي ويو.
ان ڳالهه کي گهڻا سال گذري ويا. آئون ڪنهن ڪم سانگي شهر ويس. مون پانڌي کي اتي ڏٺو. هو سڄو ڀڀوت هو. ڳاڙهيون اکيون، ليڙون لٽا ۽ وڏا وار. هيڏانهن هوڏانهن ڊوڙي چئي رهيو هو، ”آئون توکي ڳولي لهندس. آئون توکي...“