دعا
رڳو جانو دل ڪونه ڦرائي هئي، پر ٻيا به ڪيترائي مئڊم جي قيد جا اسير هئا. هوءَ سراپا سونهن هئي. سندس انگ انگ مان حسن تجلا ڏيندو هو. جڏهن اُچا ڪپڙا پائي، سينگار ڪري، ٻرندڙ مرڪيوري بلب جهڙي منهن تي چشمو چاڙهي، خوشبوءَ مان واسجي، ڇاتي وٽ ڪتاب جهلي، مرڪندي رستي تان گذرندي هئي، ماڻهن کان رڙيون ڇڏائجي وينديون هيون. هن جا ڪي چاهيندڙ ٻئي شهر مان جٿان هي بس ۾ چڙهي ايندي هئي، گڏجي نڪرندا هئا ۽ هِن شهر جي اسڪول وٽ اچي ڇڏيندا هئا. موڪل کانپوءِ وريو گڏيو ويندا هئا.
ان ڏينهن مئڊم لنگهي ويئي، جانو کان پنڻ وسري ويو. اچي سوچن ۾ پيو. ساڻس دوستي رکڻ لاءِ خيالي پور پچائي پئي مزو ورتائين. وري پنهنجي حالت تي نظر پيس، شرم اچي ويس. چيائين، ”آئون به ڪو چريو آهيان. هو شهزادن ڇورن کي به ڪونه ٿي پڇي، سو مون جڏي سان ڪيئن ٺهندي؟“ ان ڳالهه مايوس ڪري وڌس. ڪاوڙ آيس. دل ۾ چيائين، ”مئڊم ته کڻي ٺهيو پر ٻيا ڪهڙا سُک مليا اٿم. ماڻهو چڱا ڀلا آئون ڀڀري جو ڀڀري، جهڙي بلا. ڪاڙهي ۾ پني پني کل ڪاري ٿي ويئي آهي. گهر ڪونهي پرائي پلاٽن تي ويهون. ماڻهو جايون ٺهرائين اتان لڏائي ڇڏين، وري ٻئي هنڌ لڏو رکون. برساتن ۾ پسون، سيءُ ۾ ٺرون، ڪڏهن کائون ڪڏهن لنگهڻ. ابا سور کائي مئو، امان بيمار. جواڻ ڀيڻ گهر ۾، جيڪا سگهي ڪپڙي لاءِ پئي سڪي. باقي ننڍڙو ڀاءُ سورن کان ڇٽل. وڏو ٿيندو وزن جي خبر پئجي ويندس. هي به ڪو جيئڻ آهي؟ ان کان موت ڀلو آهي.“ اهو سوچي زندگي کان نفرت ٿي پيس. ڪاوڙ مان هٿ فرش تي گهرڙي منهن تي ڀونڊو هنيائين. پٽيائين، ”اي الله! مونکي مار.“
جذبات ۾ اچي ڳالهه ڪري ويٺو، گهر سار ڪيائين ڇرڪ نڪري ويس. دل ۾ بحث ڪرڻ لڳو، ”آئون مري ويس گهر ڪير پاريندو؟“
جواب آيو، ”اديءَ.“
”پر اديءَ ته جواڻ آهي. ماڻهن ۾ رهيو ڪونهي غيرن کان پيسا گهرندي، هو ڇڏي ته ڪونه ڏيندس. مجبوري ۾ پيشو ته نه ڪرائيندي؟“
اها ڳالهه ويچاري باهه ٿي ويو. بي سنوتائي ۾ فرش تي مُڪ وهائي ڪڍيائين. هن جي اڳيان ماءُ، ڀاءُ ۽ ڀيڻ جون نماڻيون صورتون ڦرڻ لڳيون. جن ۾ بيوسي هئي. ان بيوسي وڍي وڌس. ڏکارو ٿي پيو. لُڙڪ ڪري پيس، چپ ڦڙڪيس. ڀڻڪو ڪيائين، ”نه نه آئون نه مرندس. زندهه رهندس.“ جلدي ۾ هٿ کڻي پنهنجي وڏي ڄمار لاءِ دعا گهرڻ لڳو.
هيڻا ماڻهو روئي ويهندا
ڳوٺ جون وڏڙيون وانديون ٿي اچي اسان جي گهر گڏبيون هيون. اسان جو گهر سندن ڪچهري جو مرڪز هوندو هو. اچي قصن ۾ پونديون هيون. ڳالهين ۾ وٺي کڻي اهڙو ويڳر وجهنديون هيون، جو ننڍڙي ڳالهه کي به وڌائي وڻ ڪري ڇڏينديون هيون، آئون ننڍو هئس، مونکان ڇيپ ڪونه ڪنديون هيون. هنن جو ڳالهيون وڻنديون ڪونه هئم، پر حياءُ وچان ماٺ ڪري رهندو هئس.
هڪڙي ڏينهن ڪچهري متل هجين. موضوع اهو سندن دلپسند شادي وارو پئي هليو. ٻوڻ پئي پين. مائي ڪريمان جنهن ڪجهه دير اڳ ناس جو چپٽو هنيو هو، تنهنڪري سندس چنهنب بند هئي، تنهن کان هاڻ سَٺو نه ٿيو. اول ته هن وڏي پچڪاري هنئي، پوءِ هٿ کي نچائيندي چيائين، ”گهوٽ ڪيڏو به هنيائتو هجي، پر شادي واري ڏينهن روئندو ضرور.“
”ها اديءَ اسان به جبل جهڙا مڙس ان ڏينهن ڀُرندي ڏٺا.“ پوڙهي حوا سُر جهلايو.
”پر گهوٽ روئي ڇو ٿو؟“ ماسي کتو سوال ڪيو.
”ڪي پيارا ياد پوندا هوندس.“ مائي ڪريمان دانائي بيان ڪئي.
سندن ڳالهيون ٻڌي مونکي چڙ پئي آئي. سهي سهي ٿڪس نيٺ چئي ڏنم. ”رڳو ڪوڙ ٿيون ڪريو.“
منهنجي اوچتي مداخلت تي هو ششدر ٿي ويون ۽ هڪ ٻئي جو منهن تڪڻ لڳيون. نيٺ مائي ڪريمان ڦاٽ کاڌو، ”ابا! تون اڃا ٻار آهين. توکي زماني جي ڪهڙي خبر، جي اجايو ٿو بحش ڪرين.“
”مونکي خبر آهي خبر. رڳو ڊز ٿيون هڻو.“
”خبر هجئي ته اهڙيون ڳالهيون ڪونه ڪرين. وڏو ٿيندين پاڻهي پتو پئجي ويندءِ.“
”پتو اوهانکي به پئجي ويندو، آئون منهنجي شادي ۾ ڪونه روئندس.“
”چڱو ڏسبو.“
پوءِ هن امان کي چيو، ”آئي فاطمه پُٽين جون ڳالهيون ٻڌين پئي؟“
امان ڳالهايو ڪونه هو. سندس لبن تي رڳو معصوم مُرڪ تري آئي هئي. اها عجب جهڙي مرڪ مون زندگي ۾ پهريون ڀيرو ڏٺي هئي. جنهن ۾ ايندڙ وقت جا خدشا ۽ کٽڪا هئا، غم هو، اداسي هئي.
وقت پنهنجي رفتار سان هلندو رهيو. ان رفتار تبديليون آنديون. هڪڙي تبديلي منهنجي لاءِ به آئي. وقت مونکان منهنجي ماءُ جدا ڪري ويو. اها ماءُ جيڪا هن دنيا ۾ مونسان سڀ کان وڌيڪ پيار ڪندي هئي. جنهن جو وجود منهنجو سڀ کان وڏو سهارو هو. جيڪا مٺيون لوليون ڏيندي هئي، منهنجا ڳيچ چوندي هئي. منهنجي اها مهربان ماءُ رسي ويئي. آئون پرزا پرزا ٿي ويس.
بيماري جي دئوران هڪ ڏينهن امان منهنجي ننڍي ڀاءُ بُولي جي ٻانهن جهلي چيو هو، ”هن چريي جي پارت اٿئي.“ مون بولي جي اکين ۾ ڏٺو هو، جن ۾ رڃ جهڙي ويراني هئي. آئون ڪا مُدت سندس اجهاڻل چهري کي ڏسندو رهيو هئس. هن جي چهري تان نظرون هٽائي وري امان جي هڏائين پڃري کي ڏٺو هئم. سندس مُک لڙڪن مان آلو ٿي ويو هو. غم جي لهر آئي هئي، جنهن ۾ لُڙهي ويو هئس. اکين مان ڳوڙها ٽمي پيا هئا. جن چيو هو، ”امان تنهنجي امانت جي حفاظت ڪبي.“
بولو آهي به مستانو. نه ڪنهن جي ٻن ۾ نه ٽن ۾، بس پنهنجي ۾ پورو. ماني مليس ته به واهه، جي نه مليس ته به واهه. گهرندو ڪونه. ٻاهر ويندو، ماڻهو تنگ ڪندس. اتي ڀڙ ڀڙڪندو ، گهر ڪڏهن به اچي دانهن نه ڏيندو.
منهنجي شادي جا ڏينهن ويجها اچڻ لڳا، عجيب ڪيفيت ٿيندي ويئي. ڪيڏي مهل خوشي ڪيڏي مهل غم. امان جو چهرو هر وقت اکين اڳيان پيو ڦري. دل چي، امان هجي ها ته ڪيڏو خوش ٿئي ها. مائي ڪريمان جي ڳالهه هر وقت ذهن ۾ پئي گونجي، ”گهوٽ ڪيڏو به هنيائتو هجي، شادي واري ڏينهن روئندو ضرور.“ مون فيصلو ڪري ڇڏيو هو، ڇا به ٿي پوي روئندس ڪونه.
شادي واري رات کل خوشي ۾ گذري ويئي. صُبح ٿيو امان شدت سان ياد اچي ويئي. ڇنو نه پيو وڻي، گهر ٻڌيو پيو کائڻ اچي. بيخبري ۾ امان کي ڳولڻ لڳان، امان هجي ته ملي.
سرگس جون تياريون شروع ٿيون. راڄ جي چڱي مڙس جي نگراني ۾ نوان ڪپڙا ۽ بوٽ پاتم. مٿي تي پٽڪو ۽ موڙ ٻڌي، خوشبوءَ مان واسجي، گهوڙي تي چڙهيس. منهنجي اڳيان ماڻهن جو ميڙ هجي. مڱڻهارن شرناين کي باهيون ڏيئي ڇڏيون. مون تي نوٽ گهورجڻ لڳا. دوستن خوشي مان نچڻ شروع ڪيو. ڏٺم بولي کي نچڻ لاءِ ماڻهو زور پيا ڀرين. پهرين هُن لهرايو، پوءِ شروع ٿي ويو. هو نچڻ سان هاڃا هڻڻ لڳو. ماڻهن جا وات ڦاٽي ويا، آئون حيران ٿي ويس هن ايترو سٺو ناچ ڪٿان سکيو.
سرگس ختم ڪري گهر ويس، جتي ڪنوار سان لائون لڌم ، اسان ۾ رواج آهي لائون لهي پنهنجي عزيزن قريبن کي پيرن پوندا آهيون. پهرين اديءَ تي نظر پيم. کيس پيرن پيس ته روئي پئي. مونکي اولانبو اچي ويو، پر نه روئڻ جو واعدو به ياد هئم، ان ڪري وڏو جبر ڪري پاڻ روڪيم. ماما عيسي کي ڏٺم جيڪو نماڻو ٿيو مٿي تي هٿي رکيو ويٺو هو. ڏانهنس وڌيس ته هن به سڏڪندي چيو، ”هاڻ ٺهيو ٺهيو“ پريان ڏٺم بولو ڪنڌ هيٺ ڪريو بيٺو هو. وڌي وڃي پيرن تي هٿ رکيامانس ته گدري وانگر ڦسي پيو، ڳچي ۾ کڻي ڀاڪر وڌائين. اچي روئڻ ۾ ڇُٽو. آئون جيڪو اڳئي اٽڪ تي بيٺو هئس، دل جهلي نه سگهيس. روئي پيس.