پنهنجي پاران
منهنجي اها دلي تمنا هئي ته چڪ شهر جي سياسي، سماجي ۽ ادبي شخصيتن جي ڪيل خدمتن تي تحقيقي مقالو لکجي ته جيئن سنڌي قوم سندن ڪيل خدمتن جي باري ۾ واقفيت حاصل ڪري سگهي.
ان سلسلي ۾ چڪ جي هڪ شخصيت جو تذڪرو سنڌي ادب جي مختلف ڪتابن ۽ رسالن ۾ آيل آهي سو آهي مزاحمتي شاعري جو سرواڻ، هاري اڳواڻ، خلافتي کاهوڙي ۽ استاد، ڪامريڊ امير بخش مهر عرف ابو شوڪت حمزو، سندس شخصيت جو تذڪرو ڪجهه سوانحي ڪتابن، رسالن ۽ اخبارن ۾ ملي ٿو جيتوڻيڪ ڏٺو وڃي ته ڪامريڊ حمزي جهڙي اورچ شخصيت جي باري ۾ اهڙو تذڪرو تمام گهٽ آهي.
مون کان اڳ چڪ شهر جي، حاجي سليمان چني صاحب بي-ايڊ جي مضمون “حمزو خان تحريڪ پاڪستان جو پروانو ۽ سندس خدمتون” لکيو آهي، جيڪو پڻ اڻ مڪمل آهي. 25 صفحن جي هن مقالي ۾ ڪامريڊ حمزي کي صرف مذهبي ماڻهوءَ طور پيش ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وئي آهي، جيڪا ڪامريڊ سان سراسر ناانصافي چئبي.هن صاحب کان بعد رستم شهر جي محمد شريف شاد سومري صاحب 1987ع ۾ ايم اي سنڌي جي مونو گراف “تعلقي لکي جي اديبن ۽ شاعرن جو جائزو” ۾ حمزي صاحب جي ذات تي 5 صفحن تي مشتمل مختصر تذڪرو ڪيو آهي جيڪو پڻ اڻ مڪمل تذڪرو آهي ۽ گهڻو تڻو علي محمد شاهه راشدي ۽ حسام الدين شاهه راشدي جي ڪتابن مان ورتل آهي. انهن مٿين سببن ڪري مون محسوس ڪيو ته ڪامريڊ ابوشوڪت حمزي جي همه گيرشخصيت تي هڪ تحقيقي مقالو لکجي ته جيئن قوم سندس ڪيل جدوجهد کان چڱي طرح آگاهه ٿي سگهي.
مون جڏهن ايم اي سنڌي (فائنل) ۾فارم ڀرايو ته سوچيم، ڇو نه پيپر چوٿين بجاءِ مونوگراف لکان.ان سلسلي ۾ مون دوستن جي صلاح سان اهو تحقيقي ڪم هٿ ۾ کنيو جنهن بعد محترم عبدالرزاق ملڪ نديم (چيئرمين سنڌي ڊپارٽمينٽ شاهه عبداللطيف يونيورسٽي خيرپور ميرس) مون کي همٿائيندي اهڙي مونو گراف لکڻ جي اجازت ڏني.
ڪامريڊ ابو شوڪت حمزي بابت مون کي گهربل ايتري معلومات ملي نه سگهي. سندس ٽن پٽن وٽ به مواد تمام گهٽ ميسر هيو. شاعريءَ جو مسودو به ڪين هين. ايتري قدر جو ڪامريڊ جي تصوير به هڪ فوٽوگرافر وٽان زبون حال ۾ ملي. بهرحال مون پنهنجي وس آهر مونوگراف لکي يونيورسٽيءَ ۾ جمع ڪرايو.
بعد ۾ ساگر پبلشنگ هائوس ڪراچيءَ جي پبلشر ۽ منهنجي ڳوٺائي دوست محترم ثناءُالله سومري پنهنجي اداري پاران مونو گراف جي قلمي مسودي کي ڪتابي شڪل ۾ ڇپائڻ جي آڇ ڪئي ۽ مون خوشيءَ سان مسودو سندس حوالي ڪيو. مان سندس ساٿ ۽ سهڪار جو ان ڪري به وڌ ۾ وڌ ٿورائتو آهيان جو پاڻ نه رڳو ڪتاب ڇپائڻ جي ذميواري پنهنجي سر تي کنيائين پر پنهنجي ذاتي ڪوشش سان روٿڪو تحقيقي مواد به پڻ مهيا ڪري ڏنائين جيڪو مون هن ڪتاب ۾ شامل ڪيو. ليڪن پبلشر پنهنجي ڪجهه اشاعتي مجبورين سبب ابو شوڪت حمزي صاحب جي همعصر شخصيتن جي تفصيلي بيان کي ڪتاب مان ڪٽي به ڇڏيو.
هن ڪتاب ۾ ڪامريڊ ابو شوڪت حمزي بابت جيڪي روايتون بنا حوالن جي ڏنل آهن، اهي سندس وڏي پٽ استاد شوڪت علي مهر کان مليل آهن. جن جي صحت جي ذميواري سندس مٿان عائد ٿئي ٿي. آئون سندس نهايت ٿورائتو آهيان جنهن مون سان مڪمل تعاون ڪيو.
مان سائين غلام علي ”مٺل“ چنو، سائين محمد هارون چنو، ڊاڪٽر اسدالله مهر، محترم شاهه فيصل ظاهر مهر،محترم شريف شاد سومرو، محترم حاڪم مهر ۽ ٻين جو بيحد ٿورائتو آهيان جن منهنجي هن ڪتاب جي لکڻ ۽ شايع ڪرائڻ ۾ مڪمل مدد ڪئي.
ٿورا نه ٿورا مون تي ماروئڙن جا!
آزاد بخاري
چَڪ