باب ستون: ابو شوڪت حمزي جي همعصر سياسي شخصيتن جو ذڪر
[b]شهيد الله بخش سومرو
[/b]شهيد الله بخش سومري جا ابو شوڪت حمزي سان سٺا مراسم هئا ڪانگريس طرفان “هلچل عدم ادائگي ٽيڪس ” جي تحريڪ جڏهن سکر ضلعي ۾ هلائي وئي ته ڪانگريس جي مددگار طور شهيد الله بخش سومري ۽ ابو شوڪت حمزي گڏجي ڪم ڪيو چڪ ۾ ان سلسلي ۾ جيڪي جلسا ٿيا ان ۾ شهيد الله بخش سومرو خصوصي طور شريڪ ٿيوابو شوڪت حمزو جو شهيد الله بخش وٽ اڪثر طور وڃڻ ٿيندو هو شهيد الله بخش سومري ابوشوڪت حمزي جي پنهنجي جڳهه تي عبدالصمد خان اچڪزئي سان پهريون ڀيرو چڪ مان گهرائي ملاقات ڪرائي هئي بلڪ 1937 جي سنڌ اسيمبلي جي بمبئي کان ڌار ٿيڻ کانپوءَ پهرين اليڪشن ۾ هڪ ٻئي جي مد مقابل چونڊن ۾ به حصو ورتو هو.ابو شوڪت حمزي صاحب جا مولابخش سومري ۽ رحيم بخش سومري سان به سٺا مراسم هئا پر 1945 جي اليڪشن ۾شڪارپور جي سومرن جي طرفان خانصاحب امير بخش خان تماچاڻي جي مدد ڪرڻ سبب سندن تعلقات م وٿي اچي وئي ابو شوڪت حمزو خان اليڪشن دوران وفات ڪري ويو ته سندس مرتيي تي شڪارپور جي سومرن مان ڪوبه لڙي نه آيو نيٺ حمزي خان جي وڏي پٽ استاد شوڪت علي پنهنجي برادري جي سياسي اڳواڻ کي ڏک وچان چئي ڏنو ته ”سومرن جي ته ڪتي به لڙي ڪون آئي“. پر پوءِ به ڪيتري ئي وقت تائين حمزي خان جا پوئنير رحيم بخش سومري صاحب ڏي ايندا ويندا هئا.
[b]محمد علي جناح
[/b]محمد علي جناح ڪامريڊ جو 1938۾ان وقت سياسي رهنما بڻيو جڏهن ابو شوڪت حمزي خلافت تحريڪ جي غير فعال ٿيڻ کانپوءِ مسلم ليگ ۾ شموليت ڪئي ابوشوڪت حمزو مسلم ليگ ضلعي سکر جو جوائنٽ سيڪريٽري بڻيو ته ڪراچي ۾ آل انڊيا مسلم ليگ جي ٻٽيهين اجلاس جنهنجي صدارت محمدعلي جناح ڪري رهيو هو ان ۾ ابوشوڪت حمزي شرڪت ڪئي ۽ جناح صاحب سان ملاقات ڪئي.
[b]جي ايم سيد
[/b]سائين جي ايم سيد سان ابو شوڪت حمزي جو واسطو خلافت تحريڪ طرفان ڪرايل چڪ ڪانفرنس م ٿيو پوءِ 1939۾ سنڌ صوبائي مسلم ليگ جي جنرل باڊي جي گڏجاڻي حاجي عبدالله حسين هارون جي صدارت ۾ جڏهن مسلم ليگ رليف فنڊ قائم ڪيو ويو ته ٻين ميمبرن سان گڏ سائين جي ايم سيد ۽ ابو شوڪت حمزي کي به ان جو ميمبر ڪيو ويو جنهن بعد 15 اپريل 1939 تي ابو شوڪت حمزو سيد جي ڳوٺ سن وڃي ضلع جي عيوضي طور هدايتون ورتيون ۽ سن جلسي ۾ شريڪ ٿيو.
[b]ڪامريڊ حيدر بخش جتوئي
[/b]ڪامريڊ حيدر بخش جتوئي بابت ابو شوڪت حمزي جي پٽ استاد شوڪت علي ٻڌايو ته ڪامريڊ ابوشوڪت حمزي جي ڳوٺ هڪ دفعي بابا سان ملڻ آيو هو هارين جي مسئلن بابت ڪچهري ڪيائون ءِ ابوشوڪت حمزي خان جي هارين لاءِ ڪيل شاعري جا نظم پڙهڻ لاءِ ڪجهه وقت لاءِ کڻي ويو هو.
[b]مولانا تاج محمود امروٽي
[/b]مولانا تاج محمود امروٽي ابو شوڪت حمزي جو مذهبي ۽ سياسي مرشد چئجي ته وڌاءُ نه ٿيندو. سندس ئي عشق م ابوشوڪت حمزو ماستري تان استعيفا ڏئي خلافت تحريڪ ۾گهڙيوحضرت امروٽي خلاف اوڍن جي سردارن جي سازش کي ابوشوڪت حمزي وائکو ڪيو جنهن بعد امروٽي جو ابو شوڪت تي راضپو ٿيو جنهن سندس نالو حمزو رکيو اڪثر ڪري مولانا امروٽي ابو شوڪت حمزي کي جلسن جلوسن ۾ گڏ کڻندو هيو. چڪ ۾ به حضرت امروٽي ابو شوڪت ءِ جماعت جي توسط سان ايندو هيو.
[b]مولانا دين محمد وفائي
[/b]مولانا دين محمد وفائي جون خلافت تحريڪ جي لاءءِ قابل تحسين خدمتون هيون هي سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ پهچي جلسن م شرڪت ڪندو هو شڪارپور خلافت ڪاميٽي جي سالياني اجلاس ۾ هن صاحب زوردار تقرير ڪئي جنهن ۾ ڪجهه ٺهراءَ پاس ٿيا ته ابو شوڪت حمزي انهن ٺهرائن جي تائيد ڪئي 1936۾ وفائي صاحب جي صدارت ۾خلافت ڪميٽي سکرجي سالياني ميٽنگ ٿي جنهن ۾ ضلعي جو سيڪريٽري ابو شوڪت حمزو ٿيو ۽ مولانا دين محمد وفائي مينيجنگ ڪاميٽي جو ميمبر مقرر ٿيو.
[b]محمد ايوب کهڙو
[/b]محمد ايوب کهڙي سان ابوشوڪت حمزي صاحب جو شايد واسطو مسلم ليگ ۾ شموليت بعد پيدا ٿيو جڏهن 28 جنوري 1939 ۾ سنڌ صوبائي مسلم ليگ جوي جنرل باڊي جي گڏجاڻي حاجي عبدالله هارون گهرائي هئي ته اتي ملاقات ٿي هين.
[b]پير علي محمد شاهه راشدي
[/b] پير صاحب ڪامريڊ ابو شوڪت حمزي جي مسلم ليگ ۾ شامل ٿيڻ کان بعد ليگي بڻيو هن پنهنجي اخبار ۾“ ستاره سنڌ ”۾ لکيو ته ماستر حمزي چڪائي جو ڌنڌو سواءِ واعظ ڪرڻ جو ٻيو ناهي. بعد ۾ ابو شوڪت حمزي جي وفات کان پوءِ پنهنجي ڪتاب اهي ڏينهن اهي شهين ۾ تذڪرو ڏئي سندس جدوجهد ۽ ڪردار کي تاريخ جو اڻ مٽجندڙ حصو بڻائي ڇڏيو.
[b]آغا غلام نبي خان
[/b]آغا غلام نبي خان بنيادي طور مسلم ليگ ۾ هيو جيڪو ورهاڱي کان پوءِ پ پ پ ۾ شامل ٿيو. هي سنڌ مسلم ليگ جو اهم ڪرتا ڌرتا هيو جنهن سان ابو شوڪت حمزي جي مسلم ليگ ۾ شموليت بعد ويجهڙائي ٿي جڏهن مسلم ليگ رليف فنڊ قائم ڪيو ويو ته آغا غلام نبي خان، ابو شوڪت حمزو ۽ ٻيا ان ڪاميٽي جا ميمبر مقرر ڪيا ويا 1941 ۾ ضلع مسلم ليگ سکر جو آغا صاحب جنرل سيڪريٽري ٿيو ته ان باڊي ۾ ابوشوڪت حمزو پروپيگنڊا سيڪريٽري ٿيو.
[b]حڪيم فتح محمد سيوهاڻي
[/b]حڪيم فتح محمد خلافت تحريڪ جو روح روان اڳواڻ هيو هن جو ڪامريڊ ابو شوڪت حمزي سان گهاٽو سٻنڌ هو هڪ ٻئي سان سٺا دوستاڻا ناتا هيا حمزي صاحب 1945 کيس بندوق جي لائسنس ٺهرائي ڏيڻ لاءِ چار سئو روپيا ڏنا هيا. جڏهن ابو شوڪت حمزو لاڏاڻو ڪري ويو ته حڪيم صاحب چڪ اچي ڪامريڊ جي پٽ استاد شوڪت علي مهر کي حمزي صاحب جي عذرخواهي وقت اهي 400 روپيا واپس ڪيا.
[b]مولوي عبدالعزيز ٿريچاڻي
[/b]مولوي صاحب جو خلافت تحريڪ تمام کاهوڙي ورڪر ۽ اڳواڻ رهيو ابو شوڪت حمزو هن جي سٿ جو هڪ اهم رڪن هيو 1930 ۾ هي خلافت ڪميٽي سکر ضلعي جو صدر ٿيو جنهن ۾ ابو شوڪت حمزو جوائنٽ سيڪريٽري هيو وري 1936 ۾ عبدالعزيز صاحب ضلعي ڪميٽي جو صدر ٿيو ته حمزو خان ان جو سيڪرٽري چونڊيو ويو جميعت العلماءَ جي طرفان سنڌ ۾ هاري ڪاميٽي قائم ڪئي وئي ته ٿريچاڻي صاحب ان جو پهريون عارضي صدر چونڊيو ويو ته ان هاري ڪاميٽي جي باڊي ۾ ابو شوڪت حمزو جوائنٽ سيڪريٽري بڻايو ويو اڪثر ڪري هي جلسن جلوسن ۾ گڏ گڏ ويندا هيا.
[b]سردار علي گوهر خان مهر
[/b]علي گوهر خان مهر برادري جو سردار هو ابو شوڪت حمزي تي خاص راز هوندو هو ۽ شفقت هئي حمزي خان جا پنهنجي تر جي برادري جي هڪ خانصاحب سان اختلاف هلندڙ هيا سردار صاحب ابوشوڪت حمزي سان تعاون ۾ رهندو هيو 1945 ۾ سنڌ اسيمبلي جي اليڪشن ۾ حمزو خان اليڪشن ۾ فارم ڀرايو ته ٻين سان گڏ امير بخش خان مهر تماچاڻي به اليڪشن م بيٺو ته سردار صاحب ماستر ابو شوڪت حمزي جي حمايت ڪئي حمزي صاحب جو سردارن ڏي اڪثر وڃڻ ٿيندو هيو.
[b]مولوي حمادالله هاليجوي
[/b]مولوي حمادالله صاحب هاليجوي سان خلافت تحريڪ ۽ جماعتي حوالي سان ابو شوڪت حمزي جا سٺا تعلقات هئا. 1934 جي اسيمبلي اليڪشن ۾ مولوي صاحب ۽ ابو شوڪت حمزي صاحب شيخ عبدالمجيد سنڌي ۽ عبدالله حسين هارون جي ورڪ جي سلسلي ۾ اپر سنڌ مسلم بورڊ جي ميٽنگ ۾ سکر شريڪ ٿيا 1936 ۾ مولوي صاحب خلافت ڪميٽي سکر جي مينيجنگ ڪاميٽي جا ميمبر مقرر ٿيا ته ان ئي گڏجاڻي ۾ ابو شوڪت حمزو صاحب ضلع سيڪريٽري ۽ ميمبر صوبه خلافت ڪميٽي مقرر ٿيو 1937 جي سنڌ اسيمبلي جي اليڪشن ۾ هاري ڪميٽي چڪ طرفان ابو شوڪت حمزي اليڪشن ۾ حصو ورتوته مولوي حمادالله هاليجوي صاحب جي کيس مڪمل حمايت حاصل هئي.
[b]مولوي غلام رسول شاهه بخاري
[/b]هي چڪ جي مذهبي استاد گهراڻي جو عالم سڳورو هيو چڪ جي جامع مسجد جو پيش امام هو هن جي دل به انگريز سامراج خلاف ڪڙهندي هئي جنهن ڪري هن خلافت تحريڪ چڪ لاءِ ڏينهن رات ڪم ڪيو جڏهن خلافت تحريڪ چڪ جو بنياد وڌو ويو ته پاڻ انهي جو 1921 ۾ پهريون صدر ٿيو سندس ئي دور ۾ ابو شوڪت حمزو 1923 ۾ خلافت تحريڪ چڪ جو ميمبر بڻيو ۽ هن سان گڏجي ڪم ڪيو.
[b]وڏيرو الهڏنو خان سيٺار
[/b]هي نيڪ سيرت انسان چڪ شهر جي سڀني رهاڪن جو گڏيل پڳدار هو سندس نالو علائقي جي سياسي هلچل ۾ سڀ کان مٿاهون هي صاحب 23_1922 ۾ پنهنجي استاد مولوي غلام رسول شاهه بخاري کان پو۽ خلافت تحريڪ چڪ جو ٻيون نمبر صدر ٿيو. سندس ئي صدارت وقت ابو شوڪت حمزو صاحب خلافت تحريڪ جو ميمبر بڻيو 1931 ۾ چڪ ۾ سنڌ آزاد جماعت جي شاخ کولي وئي ته الهڏنو خان خزانچي مقرر ٿيو ته ابو شوڪت حمزي کي سيڪريٽري بڻايو ويو 1934 اپر سنڌ مسلم اليڪشن بورڊ جي ميٽنگ ۾ ٻئي دوست شريڪ ٿيا 1936 وڏيرو الهڏنو خان خلافت ڪميٽي جي مينيجنگ ڪاميٽي جوميمبر ٿيو ته ابو شوڪت حمزه صوبائي ڪاميٽي جو ميمبر مقرر ٿيو. 1940 انجمن همدرد وطن برپا ڪئي وئي ته الهڏنو خان نائب صدر ٿيو ابو شوڪت حمزو پرو پيگنڊا سيڪريٽري مقرر ٿيو، چڪ جي هنن ٻنهي کاهوڙين انجمن شيدايان اسلام جي پليٽ فارم تان گڏجي جدوجهد ڪئي.
[b]محبوب علي شاهه
[/b]سکر ضلعي جي هن صاحب جو تحريڪ آزادي ۾ اهم رول هو هي پڪو خلافتي رهنما ۽ مسلم ليگي اڳواڻ هيو ابو شوڪت حمزي صاحب سان گهاٽي دوستي هئس هن پنهنجي يادگيرين ۾ ابو شوڪت حمزي جو بار بار ذڪر ڪيو آهي 1930 هي صاحب خلافت ڪاميٽي سکر جو سيڪريٽري بڻيو ته حمزو صاحب جوائنٽ سيڪريٽري ٿيو.1936 ۾ محبوب علي شاهه مينيجنگ ڪاميٽي جو ميمبر ٿيو ته ابو شوڪت حمزو صوبي لاءِ ميمبر بڻيو.
[b]مولوي عبدالڪريم چشتي
[/b]هي صاحب ۽ ابو شوڪت حمزو صاحب به اڪثر طور جلسن جلوسن ۾ گڏ گڏ هوندا هئا ۽ پنهنجي خطاب سان سامعين جي دلين کي منور ڪندا هئا. اڪثر ڪري خلافت ڪاميٽي جومقامي گڏجاڻيون چشتي صاحب جي اوطاق تي ٿينديون هيون اهڙي هڪ گڏجاڻي 1934 ۾ ابو شوڪت حمزي صاحب به شرڪت ڪئي.
[b]آغا بدرالدين دراني
[/b]ڳڙهي ياسين جي هن مسلم ليگي اڳواڻ سان ابو شوڪت حمزي صاحب مسلم ليگ ۾ گڏجي جدوجهد ڪئي 1941 ۾ آغابدرالدين سکر ضلعي مسلم ليگ جو خزانچي ٿيو ته ابو شوڪت حمزو صاحب پروپيگنڊا سيڪريٽري ٿي هن سان گڏجي ضلعي ۾ ڪم ڪيو نه صرف اهو بلڪ ابو شوڪت حمزو ۽ هي صاحب سنڌاسيملي جي اليڪشن لاءِ 2 دفعا هڪ ٻئي جي مد مقابل به بيٺا..
[b]سيد نادرعلي شاهه جيلاني (اول)
[/b]هي صاحب سندس ڳوٺ هنباهه شريف جي درگاهه ڀور ڀٽ جو گادي نشين ۽ با اثر ماڻهو هو سندس علائقي ۾ مريدن جو ججهو تعداد هيو مسلم ليگي اڳواڻن سان سٺا مراسم رهيا سائين جي ايم سيد سان سٺا تعلقات هيس ابو شوڪت حمزو صاحب اليڪشن ۾ بيٺو ته هن سندس سٺي ورڪ ڪئي ان سلسلي ۾ اليڪشن ورڪ جي حوالي سان ان وقت جيڪي پمفليٽ شايع ٿيا ان ۾ سيد نادرعلي شاهه جو حمايتن م نالو ڏنل آهي.
[b]مکي پرسومل تلريجا
[/b]هي صاحب هندو سڀا چڪ جو اڳواڻ هو ۽ تمام هلندي پڄندي وارو چڪ جي هندو برادر جو با اثر شخص هو هي ابو شوڪت حمزي صاحب جو گهاٽو دوست هو سندن سياسي سماجي لاڳاپا مضبوط هيا. ڪچي ۾ ڪجهه زمينن جا کاتا به گڏيل طور هوندا هين جنهن جي ڪري علائقي جو هڪ وڏيرو سندن سخت مخالف هوندو هيو.
[b] مير محمد خان پٺاڻ
[/b]هي صاحب ابو شوڪت حمزي صاحب جو ڳوٺائي ۽ چڪ جي مغل برادري جو چڱو مڙس هيو چڪ ۾ سنڌ آزاد جماعت جو بنياد پيو ته هي ان جوصدر بڻيو ۽ ابوشوڪت حمزو ان جو سيڪريٽري ٿيو ۽ ڀرپاسي جي ڳوٺن ۾ هنن جماعت جا نه صرف يونٽ کوليا پر گڏجي دورا به ڪيا.