جوھي برانچ جو ڪيس
جوھي تعلقي کي سيراب ڪندڙ جوھي برانچ سيتا روڊ جي اتر اوڀر ۾ دادو ڪئنال مان نڪري ٿو جوھي برانچ جڏھن خانپور جي اولھ ۾ ۽ ٻيلي پتڻ جي ڀرسان ڇنڊڻ کي ڪراس ڪري جوھي تعلقي ۾ داخل ٿيڻ جي سنبوتي ڪري ٿو تہ اتي پاڻي جو گيج 600 ڪيوسڪ بدران صرف 300 ڪيوسڪ ھجي ٿو جيڪو مھڙ ۾ ئي ڏاڍا مڙس ڏنڊي جي زور تي استعمال ڪري ڇڏين ٿا ۽ نتيجي ۾ جوھي تعلقي ۾ اڃ ۽ ڀينگ واڪا ٿي ڪري. جوھي جي آبادگارن جي گُهر تي جوھي برانچ جي آبادگار انجنيئر منظور سولنگي کي ئي جوھي برانچ تي تعينيات ڪيو ويو جيڪو ڪجهہ مھينا اڳ ريٽائر ٿي آيو آھي تنھن عيد کان بعد تازو ھڪ ملاقات ۾ ٻُڌايو تہ گذريل سال جڏھن آبپاشي کاتي جي مدد ۾ رينجرز مقرر ٿي تہ جوھي برانچ تي ڪجهہ واٽر ڪورس، مُوريون ۽ شاخون ڀڳل ھيون جنمان زبردستي پاڻي کنيو پئي ويو انھن کي رينجرس جي موجودگي ۾ لٽي بند ڪيو پئي ويو تہ ڪجهہ ھٿياربند ڦري آيا ۽ ٻُڌايائون تہ سامھون سندن زمينون آھن رينجرس جي موجودگي ۾ تہ ھنن ڪجهہ ڪونہ ڪڇيو ليڪن اسانجي ٽيم ڀڳل واٽر ڪورس لٽي بند ڪري جڏھن ٿورو اڳتي نڪري ويئي تہ پويان فائر جو آواز آيو جنھن تي رينجرس جي اھلڪاران بابت پڇيو، جنھنجو جواب کين ڏنو ويو تہ فائرنگ جو آواز انھي طرف کان آيو آھي جتي پاڻ ڀڳل ماڊول لٽي بند ڪري آيا آھيون، بجاءِ واپس ورڻ جي رينجرس اھلڪارن اڳتي ھلڻ جو اشارو ڪيو. منظور سولنگي سان سندس ڳوٺ حاجي خدابخش سولنگي ۾ ملاقات ذاتي نوعيت جي ھُئي ليڪن ڪچھري جو مُک موضوع جوھي ۾ پاڻي جي کوٽ ۽ جوھي برانچ تي پاڻي گردي جو ئي رھيو جيڪو جوھي ءِ انجي تر جو مک موضوع ۽ مسئلو بہ آھي. منظور سولنگي ۽ سندس ڀائرن جي جوھي برانچ مان نڪرندڙ دڙا مائينر ۽ چينجاڻي مائينر تي سوين ايڪڙ زمين آھي. ٻہ ڏھائيون اڳ تائين اھا سموري زمين آباد ٿيندي ھئي. شاخن ۾ پاڻي نہ ھجڻ ڪري ٿوري گهڻي زمين جيڪا آباد ٿئي ٿي اھا ڇنڊڻ جي کاري پاڻي تي آباد ڪئي وڃي ٿي جنھن سان زمينون خراب ٿي ويون آھن. ٻارھو وھندڙ چينجاڻي شاخ ۾ تہ ھاڻي پيئڻ جو پاڻي بہ ڪونہ ٿو اچي. اھا چينجاڻي شاخ ئي آھي جنھن جي پڇڙي جڏھن ڏنگڙي (سکر بيراج کان اڳ الھندي ناري جي ڇاڙ) ۾ ڇوڙ ڪندي ھئي تہ مال متاع ۽ پيئڻ لا۽ پاڻي ٿي پوندو ھيو ليڪن ڏنگڙي تي رھندڙ ھزارين ماڻھن جي اھڙي غريباڻي عياشي بہ ھاڻي ختم ٿي ويئي آھي. سندن ڳوٺ جي اتر اولھ ۾ وھندڙ دڙا شاخ ساريالي شاخ آھي، ليڪن انھي ۾ ڪيتري عرصي کان پاڻي نہ ملڻ ڪري سنگت ساٿ کي ساريون تحفي ۾ ڏيڻ وارن حاجي خدابخش سولنگي جي پُٽن کي گهر لا۽ چانور بہ ھاڻي مارڪيٽ مان وٺڻا ٿا پون. منظورسولنگي چواڻي جوھي برانچ دادو ڪئنال مان نڪرندڙ” پيرينيل “ واھ آھي جيڪو ٻارھو ئي وھڻو آھي جڏھن تہ ڪجهہ شاخون نان پيرينيل (موسمي) آھن، جڏھن تہ ڪجهہ پيرينيل شاخن جا ڪجهہ واھ “نان پيرينيل”۽ ڪجهہ نان “پيرينيل “شاخن جا ڪجهہ واھ وري “پيرينيل “به آھن. سکر بيراج ٺھڻ وقت انھي طريقي سان پاڻي پھچائڻ ۾ انھي ڳالھ جو خيال رکيل ھيو تہ جيئن زراعت سان گڏ پيئڻ جي پاڻي جي اڻ ھوند وارن علائقن ۾ بہ پاڻي پھچائي سگهجي. منظور سولنگي چواڻي تمام گهڻين ڪوششن باوجود نہ صرف ڇني شاخ کي باقائدي نہ وھائي سگهياسين جيڪا منڇر ۾ ڇوڙ ڪري ٿي تہ جيئن منڇر ۾ مٺو پاڻي ويندو رھي نہ ئي جوھي برانچ ۾ ھر ڪنھن جي حصي مطابق پاڻي جي قانون موجب ورڇ ڪرائي سگهياسين جنھن جو سڌو سبب سياسي مداخلت آھي نتيجي ۾ انتظاميہ جو سھڪار نٿو ملي. پوليس ۽ رينجرس وٺي دِڪا ھڻايا، غيرقانوني پاڻي چوري بند ڪرائي ليڪن زوري پاڻي کڻندڙ آبادگار چئي ڏيندا ھيا تہ اسان پنھنجا فصل سُڪڻ ڪونہ ڏينداسين ۽ واقعي ٻئي ڏينھن ائين ئي ٿي ويندو ھيو. انھي سوال پُڇڻ تي تہ پوءِ آخر جوھي برانچ جي اھڙي منجهيل مامري جو ڪھڙو حل آھي تہ ھن حيران ڪن جواب ڏنو تہ متاثر ماڻھو گڏ ٿي ڊگهي ويڙھ ڪرڻ لاءِ تيار ناھن انڪري انھي جو ڪوئي ٻيو حل ناھي. بس دعا گهرندا آھيون تہ برسات وسي پوي ڪو پاڻي جو ريڙھو اچي وڃي تہ مال متاع لاءِ پاڻي بہ ٿي پوندو تہ ڪجهہ زمين تي مند آھر فصل بہ ٿي پوندو” 2020 ۾ جوھي جي آبادگارن جي احتجاج کانپوءِ ڪيئن پاڻي آيو ھيو جو سمورو جوھي تعلقو ۽ انجون زمينون جل ٿل ٿي پيون ھيون” جي جواب ۾ ھن چيو تہ ڪو فضيلت ڀريو سيڪريٽري آيو ھيو جنھن جي مھرباني ھئي ۽ ڪجهہ ان وقت ۾ واھن ۾ پاڻي بہ ھيو ۽ مٿي ضرورت بہ ڪونہ ھئي. مون کيس ٻُڌايو تہ ٻُڌڻ ۾ آيو آھي تہ انوقت ڇنڊڻ مان 240 ڪيوسڪ پاڻي جوھي برانچ ۾ وڌو ويو ھيو جنھنجي جواب ۾ ھن چيو تہ انھي جي تصديق ڪرڻي پوندي. ھي جوھي برانچ جي انجيئر ۽ جوھي برانچ جي کاتيدار جي راءِ آھي تہ، جوھي برانچ جي حالت آئيندہ ھاڻي ائين ۽ اھائي رھڻي آھي.
جوھي برانچ ۾ پاڻي جي لاءِ ھلندڙ جدوجھد ۾ شامل آبادگار اڳواڻن جي راءِ ٿوري مختلف آھي. مان جڏھن جوھي ۾ رھندو ھيس تہ انوقت بہ چيٽ جي پاڻي جي کوٽ دوران احتجاج ٿيندا ھيا ليڪن انوقت مايوسي جي ڪيفيت اھڙي نہ ھوندي ھئي. آبادگار تحريڪ جو مک اڳواڻ ميرمحمد لغاري چينجاڻي شاخ جي مھڙ جو آبادگار آھي اھوتڏھن ڪچھري ڪندي سيني تي ھٿ ھڻي چوندو ھيو تہ ھر بہ ڏيئي ڇڏيو ٻج ۽ ڀاڻ بہ وٺي رکو توھان ڏسجو پاڻي وٺي ڏيکارينداسين ۽ ائين ھر دفعي ٿي ويندو ھي ليڪن 2008 ۾ پيپلزپارٽي حڪومت اچڻ کانپوءِ صورتحال اھڙي بدلي جو بجاءِ بھتر ٿيڻ جي خراب ٿيندي ھاڻي انتھائي خراب ٿي ويئي آھي ۽ ڪجهہ عرصو اڳ آبادگار تحريڪ جي مٿي ڄاڻايل ڏاميش اڳواڻ بہ ائين چوڻ تي مجبور ٿي ويو تہ يار وقت اھڙو ڦيرو کاڌو آھي جو ھاڻي سڌو جواب ٿو ملي تہ پاڻي آھي ئي ڪونہ تہ ڪٿان ملندو. ياد رھي تہ دادو جوھي تڪ تان 2002 کان مسلسل ھڪ ايم اين اي قومي اسيمبلي جي سيٽ والاري ويٺو آھي جنھنجي ڀائرن، مٽن مائٽن، سنگتين سياسي رفيقن جون زمينون مُھڙ ۾ آھن جيڪي پاڻي گهڻو کڻندڙ ساريءَ جو فصل پوکي رھيا آھن ۽ انھي ساريءَ جي فصل کي پاڻي پھچائڻ لاءِ شاخون ۽ واٽر ڪورس ڀڃي ذرا ذرا ڪيا ويا آھن. انھن زورآورين ۽ ڏاڍاين کي جيڪڏھن ڪجهہ نٿو ٿئي ۽ ضلع انتظاميہ سميت رينجرس بہ بيوس آھي ۽ اھا فائرنگ جي آواز تي ڪن لاٽار ڪري اڳتي نڪري وڃي تہ سمجهہ ۾ اچڻ گهرجي تہ جنھن عوامي نمائيندي کي جيڪو ضلع ۾ اڇي ڪاري جو مالڪ سمجهيو وڃي ٿو(پيپلزپارٽي سنڌ جي ھر ضلع ۾ اھڙا ماڻھو مقرر ڪيا آھن جيڪي انھي ضلع جي وزيراعلي جيترو اختيار رکن ٿا) جنھن جي چوڻ تي انتطاميه حرڪت ڪري ٿي اھو تہ مسئلي جي حل جو حصو ھجڻ گهرجي ليڪن اھو خود پاڻي کوٽ ۾ مامري جو حصو ۽ فريق آھي. اھا ڳالھ جوھي جي ھر گهٽِي ھر گام واھڻ واھن ۽ خدا جي خلق جي وات تي ملندي. جيڪڏھن ڳالھ مخصوص ۽ پنھنجي برادري جي مفاد جي ھجي ھا تہ انھي ايم اين اي صاحب جي برادري جا ماڻھو ئي انھي ويڌن ڪارڻ سڀ کان گهڻو متاثر آھن ايف پي بند کان ھيٺ ڪمال خان، ڇني ۽ ساوڙو يونين ڪائونسلن جا وڏا ڳوٺ جن۾ ايم اين اي جي برادري جا ماڻھو وڏي انگ ۾ آباد آھن پاڻي کوٽ سبب ڪنھن رُڃ ۽ سُڃ جو ڏيک ڏين ٿا ۽ اڪثر آبادي ٻين علائقن لاءِ لڏپلاڻ ڪري دربدر ٿي ويئي آھي. پاڻي کوٽ خلاف آبادگار ھاري تحريڪ ۾ انھي برادري جا ماڻھو بہ ٻين متاثربرادرين جيترا ئي سرگرم آھن پاڻي جي تحريڪ تيز ٿئي ٿي سگهہ وٺي ٿي ليڪن پوءِ ڪجهہ ھٿ حرڪت ۾ اچن ٿا نتيجي ۾ ڪنھنکي لٺ ڪنھن کي چٺ ڏيکاري تحريڪ کي ڪمزور ڪري ختم ڪيو وڃي ٿو. ھاڻي بہ ڪجهہ عرصو اڳ پاڻي جي کوٽ خلاف تحريڪ ھلي ھن وقت جوھي شھر سميت آسپاس جي ڳوٺن ۾ پيئڻ جو پاڻي بہ ڪونھي. ھن دفعي سندرو ٻڌي جوھي جا آبادگار، سياسي سماجي ڪارڪن احتجاج تي ويھي رھيا ليڪن ھميشه جيان انھي عوامي دٻاءُ کي بہ تارپيڊو ڪيو ويو. جوھي ۽ انجي پسگردائي جا ماڻھو، ھاري ناري آبادگار شھري روئڻ جھڙا ٿي ويا آھن. جوھي مان سدا حيات سنڌ اسيمبلي ميمبر سيد علام شاه جي وفات کانپوءِ سندس پٽ سنڌ اسيمبلي ميمبر ٿيو جيڪو سنڌ جي وڏي وزير جو ويجهو عزيز آھي ان بہ چونڊجڻ کان پوءِ شروع شروع ۾ ڪجهہ ڦٿڪ ڦثڪان ھا ھا ھو ھو اچو اچو ڪئي ۽ جوھي جي ماڻھن ۾ اميد پيدا ٿي تہ ٻيلي متان ھاڻي مالڪي ٿي پوي ليڪن ساڳيو لاٽون ساڳيا چُگه وارو محاورو شايد جوھي جي نصيبن لاءِ ئي ٺھيو آھي.
ھاڻي تہ جوھي جا مجبور آبادگار ھاري ناري شھري وري 2008 کان اڳ واري صورتحال تي وڃڻ جي ڳالھ پيا ڪن جڏھن جوھي ۾ پيئڻ ۽ زرعي پاڻي جي کوٽ نہ ھئي. جيڪڏھن جوھي دادو جي قومي اسيمبلي جي تڪ تان ميھڙ مان سيڙھجي لياقت جتوئي جو پٽ ڪريم علي جتوئي ذري گهٽ تي ھارائي ٿو تہ اھو ھڪ سبق آھي جنھن کي سمجهڻ جي ضرورت آھي. سبق انھي پيپلزپارٽي جي ٽڪيٽ تي روسي صدر پيوٽن جيان 20 سال کان وڌيڪ عرصي لاءِ دادو تي حُڪمراني ڪندڙ عوامي نمائيندي لاء بہ آھي تہ جوھي جي خلق لاءِ بہ آھي تہ پاڻ کي عوامي پارٽي سڏرائيندڙ پيپلزپارٽي لاءِ بہ آھي تہ اھڙا عوامي نمائيندا جيڪي ماڻھن جا مسئلا حل ڪرڻ بجاءِ انھي مسئلي جي پاڻ ئي پاڙ ۽ حصو ھجن تہ پوءِ اھڙن نمائندن کي ايندڙ اليڪشن ۾ ٽڪيٽ ڇو ڏيڻ گهرجي. جلسن لاءِ ماڻھو ۽ گاڏيون ڪٺيون ڪرڻ ئي جيڪڏھن اھڙن عوامي نمائندن جي ميرٽ آھي تہ پوءِ جمھوريت ۾ سماجي انصاف وارو نڪتو بہ پارٽي پروگرام مان ڪڍي ڇڏجي. اھا ذميواري پيپلزپارتي جي قيادت جي تہ آھي ليڪن جوھي جي باضمير پيپلزپارٽي ورڪرن جي بہ آھي تہ اھڙي انڌير تي پارٽي گڏجاڻين ۾ آوازاٿاريو پنھنجي قيادت کي ٻڌايو تہ گهڻو ٿي ويو مھرباني ڪري ھاڻي بس ڪيو. تازو فيس بوڪ تي جوھي جي ھڪ پيپلزپارٽي جي ڪارڪن جي پوسٽ پڙھي تہ “ اڳ۾ سڀ وڏيرا لياقت جتوئي سان ھوندا ھئا ۽ عوام پيپلزپارٽي سان ھوندي ھئي ھاڻي سڀ وڏيرا پيپلزپارٽي ۾ آھن ۽ عوام لياقت جتوئي سان آھي“. جوھي جي ھڪ ٻئي جيالي پنھنجي پوسٽ ۾ لکيو آھي تہ “ نہ پاڻي آھي نہ بجلي نہ گيس نہ روڊ نہ رستا نہ ناليون نہ تعليم نہ صحت آھي . . . . . . . ۽ اسان ۾ وري شرم ڪونھي”. انھن پوسٽن ۾ بہ سمجهہ ۾ اچي ٿو تہ جوھي جي مسئلن سميت جوھي برانچ ۾ پاڻي تي ڌاڙي جو ڪيس ڪٿي لڳل آھي جنھن جو فيصلو تہ پري جي ڳالھ ليڪن انجي ڪا شنوائي بہ نہ پئي ٿي. جوھي ھڪ مزاحمت جو نالو آھي اميد ڪري سگهجي ٿي تہ جوھي جي اھا جڳ مشھور مزاحمت، آبادگار تحريڪ پاڻ ۾ جهُٽ ٿي ايندڙ بلدياتي چونڊ ۾ پنھنجو رنگ ڏيکاريندي، مدي خارج عوام ڀوتار ۽ ڀوتارڪي نظام کي چيلينج ڪندي جيئن جوھي کي جيئندان ملي سگهي.