آتم ڪٿا / آٽوبايوگرافي

جوھيءَ منجهہ جَھان ساروڻيون (ڀاڱو ٻيو)

حميد سومري جي ساروڻين جو ٻيون ڀاڱو “جوھي منجھ جھان“، جوھي جي ساروڻين تي مشتمل آھي جتي ھن پنھنجي جيون جا پنجاھ سال کان وڌيڪ گذاريا، جتان  شرڻارٿي بڻجي نڪرڻو پيس جنھنجو سبب ھڪ مئي 2015ع وارو اندوھناڪ واقعو آھي جنھنجو ھن ڪتاب ۾ ذڪر آھي. ھن ڪتاب ۾ اھي سموريون ادبي، سياسي، سماجي سرگرميون ڄاڻايون ويون آھن جن سان ليکڪ جو تعلق رھيو، جيسين ھن 2018ع ۾ جوھي کي الوداع ڪيو. ڪتاب ۾ ڪجهہ اڳ ڇپيل مضمون آھن،  جيڪي 2022ع واري ٻوڏ دوران لکيل ۽ ڇپيل آھن. ھڪ اڻ ڇپيل تاثر ليکڪ پنھنجي نوجوان ساٿي مريد کوسي جي پٽ جي ڏکوئيندڙ موت تي لکيو آھي، جڏھن تہ ٽي مضمون سائين بخش رند، لياقت علي لياقت ۽ سڪندر سرواڻ جي تخليقن تي لکيل آھن. 

Title Cover of book Johi Manjh Jahan

بيداد نگرِيءَ ۾ چرٻٽ جو راڄ

پاڪستان آبزرور اخبار ۾ 21 نومبر ايڊيٽوريل لڳو آھي جنھن مطابق خناق Diptheria جي بيماري جيڪا دنيا منجهان ختم ٿي ويل آھي جنھنجي ويڪسين حفاظتي ٽُڪن واري پروگرام ۾ شامل آھي ان ڪارڻ پاڪستان ۾ 39 ٻارڙا مري ويا آھن، جيو نيوز مطابق انھن مري ويل ٻارڙن مان 23 يعني 59 سيڪڙو ٻارڙن جو تعلق سنڌ سان آھي. خناق جي بيماري تازي برساتي ٻوڏ کان پوءِ پوري سنڌ ۾ خاص طور ڪراچي ۽ حيدرآباد ۾ ڦھليل آھي. سنڌ ۾ برساتي ٻوڏ کان پوءِ موت مسلسل آدم بُو بُو ڪري رھي آھي جنھجو تازو شاخسانو خناق جھڙي قابل بچاءُ مرض جو ڦھلجڻ آھي. گذريل سترھين نومبر 2022 تي خيرپور ضلع جي ڳوٺ دائود ڦلپوٽو مان قلندر جي درگاھ لا۽ سُکا کڻي ويندڙ وين انڊس ھائي وي تي ٻوڏ ۾ ڏنل ھڪ سئو فوٽ اونھي کاھي واري ڪٽ ۾ ڪلٽي ٿي پئي جنھن ۾ 12 ٻارڙا ۽ 8 عورتون سھرا لاڏا کائيندي اچانڪ موت جي منھن ۾ھليا ويا. خطرناڪ ڪٽ واري جاءِ تي نہ سيڪيورٽي ھئي نہ وري ڪو خبردار ڪرڻ لاءِ سگنل ھيو نہ ڪو سائين بورڊ ئي ھيو نتيجي ۾علائقي کان اڻ واقف انڌ جي گهوڙي تي سوار ويگن جي ڊرائيور، جنھن ويگن کي خيرپور جا ماڻھو دٻو سڏين ئي ڌُو وڃي پاڻي جي گهري کڏ ۾ ھنيائين ۽ 20 جانيون ضايع ٿي ويون. ڪجهہ ڏينھن اڳ کيرٿر جي دامن ۾ نئين تڪيءَ جي ڪنڌي تي آباد تعلقي جوھي جي ڳوٺ بکر جماليءَ ۾ صرف چند ڏينھن ۾ 28 ماڻھو مليريا بخار وگهي مري ويا، صحت کاتي ميڊيڪل ٽيمون موڪليون موت ۽ مرض جو ڪارڻ مليريا جو بخار، رت سميت غذا جي کوٽ کي قرار ڏنو ويو. گذريل سيپٽمبر جي وچ ڌاري ٻوڏ متاثر مغيري برادري جيڪا ڳوٺ ٿلھو خيرپورناٿن شاھ جي رھواسي آھي اھا ٻوڏ کانپوءِ ڪراچي منتقل ٿي ويئي ھئي، ڪوچ ڀري پنھنجي ڳوٺ واپسي لاءِ موٽي تہ سپر ھائي وي تي ڪوچ کي باھ لڳي ويئي ءِ ذري گهٽ ٽي ڊزن ماڻھو سڙي رک ٿي ويا. سيپٽمبر مھيني جي وچ ڌاري ٽلٽي ڀرسان ٻڏي ويل ھڪ ڳوٺ جا ڪجهہ خاندان ٻارين ٻچين پناھ لا۽ قلندر جي نگري لاءِ ٻيڙي ۾ نڪري پيا، وزن ۽ ماڻھو وڌيڪ ھجڻ سبب ٻيڙي ملاح جي ڪنٽرول مان نڪري ڪرمپور وٽ ڪلٽي ٿي پيئي نتيجي ۾ ڊزن کان وڌيڪ ماڻھون ٻڏي لڙھي مري ويا. موجودھ چوماسي جي برساتن ۽ ٻوڏ ڪارڻ سنڌ ۾ 646 ماڻھو مري ويا آھن انھي عرصي دوران مختلف حادثن، قابل علاج بيمارين سبب مري ويل ماڻھن جو تعداد ٻوڏ ۾ مري ويل ماڻھن جي انگ کان ٻيڻ تي وڌيڪ آھي. ھن ملڪ جو قانون آھي تہ ڪير ڪنھنجو قتل ڪري يا ڪير پنھنجي جان ئي ڇونہ وٺي انھي جي ايف آءِ آر درج ٿيندي آھي، قانوني چاره جوئي ٿيندي آھي، ڏوھاري ڪٽھڙِي ۾ ايندو آھي، اھڙو ڪيس رياست وڙھندي آھي ليڪن ھن ملڪ ۾ ۽ شايد سنڌ ۾ اھڙو ڪيس وڙھڻ بدران، ماڻھن سان، رياست، حُڪومت پاڻ وڙھي رھي آھي ۽ ھن ٻوڏ کان پوءِ تہ واھ جو وڙھي آھي. اھو ٺيڪ آھي تہ سنڌ ۾ تمام گهڻيون برساتون ماحولياتي گدلاڻ ۽ ڪاربان جي اخراج ڪارڻ ٿيون آھن ليڪن برسات، ٻوڏ کان پو۽ سنڌ حُڪومت جي مجموعي ڪارڪردگي غيرمعمولي مجرمانہ غفلت سان عبارت آھي. جڏھن ٻوڏ آئي ھئي تہ سنڌ جي وزيراعلي پئي چيو تہ جلدي پاڻي نيڪال ڪرائي ڪوشش ڪبي تہ ربيع جو فصل ڪرائي وجهجي، جڏھن تہ انھن ڏينھن ۾ آبپاشي ماھرن چيو پئي تہ کيرٿر جي پھاڙي سلسلي ۽ صحراءِ ٿر وچ ۾ درياءَ جي ٻنھي ڪنڌين ۾ڦاٿل پاڻي ڇھ مھينا ڪونہ نڪرندو. ماڻھو ٻڏندا رھيا، مرندا رھيا، ھڪ ڪروڙ اسي لک دربدر ماڻھن مان اڌ پنھجن مٽن مائٽن وٽ شھرن ۾ وڃي رھيا، جڏھن تہ باقي دربدر خدا جا بندا، ڪئنالن جي ڪنارن، روڊن، رستن ۽ خيمہ بستين ۾ خوار ٿيندا رھيا ۽ نيٺ مجبور ٿي انھن مان بہ اڌ دربدر ماڻھوپنھجا ٻار، ٻچا وٺي ٻوڏ ۽ نانگن جي گهيري ۾ آيل پنھجي ڊٺل گهرن طرف موٽي ويا آھن جتي نہ کين اجهو آھي نہ لٽو آھي نہ وري کائڻ لاءِ اٽو آھي. ڪراچي جي ھڪ پروگرام ۾ ڳالھائيندي، پيپلزپارٽي جي سربراھ ۽ وزير خارجہ بلاول ڀٽو جنھن جي پارٽي جي سنڌ ۾ گذريل 14 سالن کان حُڪومت آھي تنھن چيو آھي تہ ٻوڏ واري صورتحال جي نتيجي ۾ سنڌ غذائي قلت جو شڪار ٿيندي جنھن سان غربت جي شرح 75 سيڪڙو ٿي ويندي. جنھن جو مطلب اھو نڪري ٿو تہ سنڌ جيڪا اڳ ۾ ئي غربت، جهالت جو شڪار آھي اھا وڌيڪ جاھل، ڏُٻري ۽ غريب ٿيندي. سنڌ ۾ آيوڊين جي کوٽ ظاھر ٿيڻ کانپوءِ ھڪ عرصي کان سنڌ ۾ آيوڊين مليل لوڻ استعمال ڪرڻ جو قانون موجود آھي ليڪن ھتي ھر شھر ڳوٺ ۾ دوڪانن تي عام رواجي لوڻ وڪرو ٿي رھيو آھي نتيجي ۾ سنڌ، ننڍي قد ۽ ڊينڊڙائپ ۾ خودڪفيل ٿي ويئي آھي بلڪہ سنڌ جو نئون نسل آيوڊين جي کوٽ ڪارڻ عقل کان بہ عاري ٿي ويو آھي جنھن جو ھڪ مثال سنڌ يونيورسٽي جي تازي ٿيل انٽري ٽيسٽ مان ظاھر آھي تہ 18 ھزار کان مٿي ٽيسٽ ڏيندڙن مان صرف 25 سيڪڙو شاگردن ڪواليفاءِ ڪيوآھي. ٻوڏ سٽيل علائقن ۾ 5 لک حمل واريون عورتون پنھجي مستقبل جي مھمان سميت غذآ جي کوٽ، ويم جي سھوليت جي اڻھوند ۽ جهٽڪي جي بيماري جي ٽڪن کان پري ھجڻ سبب خطري سان دوچار آھن. سنڌ ۾ ٻارنھن خطرناڪ بيمارين کان بچاءُ لاءِ حفاظتي ٽُڪن جو پروگرام موجود آھي جن ۾ نمونيا، دستن جي بيماري، خناق، ٽي بي کان بچاءُ جي ويڪسين موجود آھي ليڪن اھو ٻڌي ۽ پڙھي اچرج ٿي ٿئي تہ پنج سال جي عمر ۾ ٿيندڙ بيمارين ۾ سڀکان وڌيڪ موت بہ ساھ کڻڻ جي بيمارين، نمونيا، دستن وگهي ٿين ٿا جڏھن تہ دنيا ۾ ذري گهٽ گُم ٿيل بيماري ” خناق “ سنڌ جي ٻارڙن ۾ ڪاھي پيئي آھي . انھي کان وڌيڪ نااھلي ۽ الميو ٻيو ڇا ھوندو تہ حفاظتي ٽُڪن جي صورت ۾ بچاءُ موجود ھجڻ باوجود انھن بيمارين سميت مليريا بيماري ۾ ٽيسٽ ۽ علاج جي اڻ ھوند ڪارڻ ماڻھو بيمار ٿي مري رھيا آھن. خيرپورناٿن شاھ تعلقي جي جوھي برانچ ۽ ڪولاچي واھ جي وچ واري علائقي ۾ ٽي لک کان وڌيڪ ماڻھو ٻوڏ جي پاڻي جي گهيري ۾ زندگي گهاري رھيا آھن ليڪن پاڻي ۾ ٻُڏي ناڪارہ بڻيل تعلقي اسپتال سميت انھي سموري علائقي ۾ ڪنھن بہ صحت مرڪز تي چوويھ ڪلاڪ ويم جي سھوليت موجود ناھي. چوماسي جي برسات ۽ ٻوڏ دوران 1082 صحت مرڪز پاڻي ۾ ٻُڏل ھيا انھن مرڪزن مان اڪثر مرڪز ھن وقت بہ گهربل سھوليتون ميسر ڪرڻ کان قاصر آھن. انھن صحت مرڪزن ۾ چوويھ ڪلاڪ ويم جي سھوليت ۽ حفاظتي ٽڪن جي مرڪزن جي بہ آھي. حفاظتي ٽڪن جي پروگرام جنھن جي رپورٽن تي غيرجانبدار ادارا اڳ ۾ ئي سوال اٿاريندا ھيا انھن جي فعاليت ٻوڏ کان بعد وڌيڪ خراب ٿي آھي.
ٻوڏ کان متاثر سنڌ ھن وقت بہ امداد جي مرحلي منجهہ ڦاٿل آھي، سنڌ نہ صرف ٻوڏ ۾ دربدر بلڪہ اڻپوري غذا، آيوڊين جي کوٽ، اڻپورين صحت جي سھوليتن ڪارڻ ڪمزور، غريب، ڪاھل، جاھل ۽ بيمار بنجي رھي آھي ۽ ھڪ بيمار، لاچار، نٻل نئون نسل، نئين مستقبل بہ ڏئي رھي آھي جڏھن تہ روڊن رستن جي اڻ ھوند ۽ خستہ حالي، چيڪ ۽ بيلنس، مانيٽرننگ، سپروين جي ناقص نظام ۽ خراب حُڪمراني ڪارڻ ڪرمپور وٽ ٻيڙيُن، ڊُونڊيُن مان ڪِري، ڌِڪا کائي، ٻوڏ جي پاڻي ۾ ٻُڏي، سپر ھائي وي تي ڪوچن ۽ انڊس ھائي وي جي وينن جي غير محفوظ سفر ۾ سڙي، ٻُڏي، ڌڪا کائي ۽ خناق جھڙي قابل بچاءُ مرض ۾مري رھي آھي. ھتانجي رياست کي، نہ وفاقي ۽ سنڌ حُڪومت کي اھو ياد آھي تہ سنڌ جي ھر شھري جي جان مال جا ھو امين ۽ ساکِي آھن جنھن کي نہ نڀائڻ ملڪ جي قانون مطابق جرم آھي. قلندر جي نگري تي سونا قبا اڏائيندڙن، ھر آئي ڏينھن انجي درگاھ تي سايون، نيريون، ڳاڙھيون چادرون چاڙھيندڙن کي ياد ڪرڻ گهرجي تہ ھن رياست، حُڪومت جي مجرمانہ غفلت سبب ھڪ ھزار جي قريب بيگناھن جي موت سميت سيھوڻ جي نگري جي سفر تي سُکا کڻي، قلندر لال سان خوشيون ونڊڻ نڪتل اھا ماءُ بہ سندن ئي ذميواري ھئي جنھن پنھنجي سڪيلڌي پٽ ۽ پنھجي نياڻين سان سيوھڻ ڏانھن زندگي ۽ مستقبل جي سلامتي جو سفر ڪيو ھيو ليڪن موت ئي سندن ميزبان بڻجي سچل جي نگري جو آلاپ بڻجي ويئي، شايد ھي اھا ئي بيداد نگري آھي جنھن ۾ دور جديد جي چرٻٽن جو راڄ آھي.