9. لنڊن جي گهٽين ۾ پلجندڙ انتهاپسندي!
ڳچ عرصي کان رهندڙ ڪشميري ۽ پنجابي آبادين ۾ وڃي اوهان کي لڳندو ته اوهان پنجاب جي ٻهراڙي ۾ پهچي ويا آهيو. انهن علائقن ۾ ورهين کان رهندڙ عورتون اڄ به پنجابي کان سواءِ ٻي ٻويل نه ٿيون ڳالهائي سگهن. انگريزي ته ٺهيو اردو به سکڻ جي ضرورت کين محسوس نه ٿي آهي. انهن پاڪستانين جي گهرن ۾ ٽيهه، چاليهه سال اڳ وارو پاڪستان، گليشئر جي برف جيان ڄميل آهي. روايتن ۽ مذهبي لاڙن جي نتيجي ۾ اهو نسل برطانيه جي شهري هجڻ جي باوجود اتي جي سماج کان صديون پٺيرو آهي. انهن آبادين جون عورتون اڄوڪي پاڪستان جي عورتن کان ٻه ڏهاڪا پٺتي آهن. ڪجهه هنڌن تي انهن عورتون کي بازار مان سودو خريد ڪرڻ جيتري به اجازت ناهي. منگلا ڊيم جي اڏاوت وقت لنڊن لڏي آيل هزارين ڪمشيري ڪٽنب هاڻي هتي جا باقاعده شهري آهن ۽ کين لنڊن جي انگريزن جيترا ئي شهري حق حاصل آهن. اها الڳ ڳالهه آهي ته انگريزي سرڪار جي سوشل سيڪيورٽي ۽ ٻين سهولتن مان سمورا فائدا حاصل ڪرڻ جي باوجود ڪيترا ئي اڄ به ان کي ڪافرن جو ملڪ سمجهن ٿا ۽ اتي اسلام جو پرچار پنهنجو ديني فرض سمجهن ٿا. لنڊن کان ٻاهر ليوٽن جي ننڍڙي وسندي ۾ جمعي جي ڏينهن هر پاسي کان مسجدن مان نڪرندڙ سوين نمازين کي ڏسي مون کي هڪ گهڙي لاءِ خيال آيو ته اهو ڪافرن جون ملڪ ئي آهي جتي 15 لک کان وڌيڪ رهندڙ پاڪستانين کي پنهنجي مذهب جي پيروي ۽ پرچار جي اجازت آهي، پر ڇا اهي ساڳيا مسلمان لاهور، ڪراچي، پشاور ۽ ڪوئيٽا ۾ عيسائين، احمدين ۽ هندن کي به ساڳيا مذهبي حق ڏيڻ لاءِ تيار آهن؟ وڌيڪ نه رڳو اهي حق جيڪي مذهبي اقليتن کي ڏيڻ جو واعدو قائداعظم محمد علي جناح ڪيو هو. غير مذهبن کي ته ڇڏيو هاڻي ته ملڪ ۾ غير فرقي واري مسلمانن جو جيئڻ عذاب ٿي ويو آهي. سمورن بنيادي انساني حقن جو اهڙو انڪار اسلام جي نالي ۾ ئي ڪيو وڃي ٿو.
لنڊن ۽ ڀرپاسي جي علائقن ۾ چونڊيل پاڪستاني ڪائونسلرن، ميئرن ۽ لارڊز سان جيڪي ڪچهريون ٿيون، انهن سڀني کي ساڳي ڳڻتي هئي ته لنڊن ۾ رهندڙ پاڪستاني اتي جا شهري هجڻ جي باوجود اتي جي سماج سان سلهاڙجڻ لاءِ تيار نه آهن، ڏهه پندرهن سال اڳ پاڪستانين جو حال گهڻو بهتر هو. مقامي اسڪولن ۾ سندن ٻار بهترين ڪارڪردگي ڏيکاريندا هئا. نوجوان ڪرائيم جوا يترو حصو نه هئا، پروفيشنلز جو مان هئو، پر هاڻي اسڪولن ۾ پاڪستاني ٻارن کان بنگلاديش جا ٻار به گوءِ کڻي رهيا آهن. پاڪستاني آبادين جي سرڪاري اسڪولن جو حال خراب ٿي رهيو آهي، مدرسن جي غير رسمي تعليم وارا ادارا سرڪار جي مانيٽرنگ واري نظام کي به ڪوڙا سچا دستاويز فراهم ڪري کنڊ ۾ ڌوڙ وجهن ٿا ۽ هزارين ٻار اتي غير معياري ۽ غير سائنسي تعليم حاصل ڪري رهيا آهن.
پاڪستاني نوجوان وڏي انگ ۾ جيلن ۾ بند آهن ۽ هر طرح جي ڏوهن ۾ ملوث ٿي رهيا آهن. جن ڏينهن ۾ آءٌ اتي رهيل هئس ته پنجن پاڪستانين کي گهٽ عمر وارين ڇوڪرين کي استعمال ڪرڻ وارو اسڪينڊل سامهون آيو ۽ برطانوي ميڊيا ۾ هر پاسي اها خبر بحث هيٺ هئي. پاڪستاني هاءِ ڪميشن جي هڪ عملدار البته ان تي ارهائي ڏيکاريندي چيو ته ٻين ملڪن جا ماڻهو ڪرائيم ۾ جهلجن ٿا ته ميڊيا اتي خبر ڏيندي آهي ته هڪ ايشيائي رهواسي فلاڻو غلط ڪم ڪيو، پر پاڪستاني ملوث هوندو ته سڌو سنئون ملڪ جو نالو کڻن ٿا. ان مان ظاهر ٿئي ٿو ته اتي پاڪستان جو اميج ڪهڙو آهي. هڪ طرف بين الاقوامي سطح تي ملڪ جي مجموعي طور ناڪاري بڻيل تاثر جو اثر آ هي ته ٻئي طرف برطانيه ۾ رهندڙ پاڪستانين جا اعمال به ان جو ڪارڻ آهن. اها وٿي ڏينهون ڏينهن وڌي رهي آهي. ان کي ڀرڻ لاءِ نه برطانيه سرڪار يا سول سوسائٽي طرفان ڪا اڳڀرائي ٿي رهي آهي ۽ نه وري پاڪستاني شهرين ۾ ڪي اهڙيون نمائنده شخصيتون آهن، جيڪي ڪا با معنيٰ اڳڀرائي ڪري سگهن.
برطانيه ۾ رهندڙ ڪيترائي پاڪستاني تمام گهڻا شاهوڪار آهن. لکين برطانوي شهري ڏينهن رات جي پورهئي کان پوءِ بس گذاري لائق زندگي جا ڏينهن گهارين ٿا. اتي ڪيترائي پاڪستاني ڪروڙ پتي آهن. پر بدقسمتي سان اهي ملڪي سطح تي ڪي اهڙا ادارا نه ٿا ٺاهن. جيڪي سندن بهتر سڃاڻپ پيدا ڪرڻ ۾ مددگار ٿين، اها الڳ ڳالهه آهي ته هڪ پاڪستانيءَ اوڀر لنڊن جي هڪ علائقي ۾ ٺهندڙ مسجد لاءِ ڏيڍ لک پائونڊن جو چندو ڏنو آهي. اهڙو ملڪ جتي نوڪري ڪندڙ ماڻهن لاءِ مهيني تي ٽي هزار پائونڊ پگهار حاصل ڪرڻ وڏي ڳالهه آهي، اتي ڏيڍ لک پائونڊ جو چندو ڪيڏي وڏي رقم آهي، ان جو اندازو لڳائڻ مشڪل ناهي.
گذريل ٻن ٽن ڏهاڪن دوران آباد ٿيندر پاڪستانين کي نئين نسل جي نوجوانن بابت سخت پريشاني آهي. هڪڙا اهي مائٽ آهن جيڪي يورپ جي کليل سماجي ماحول سبب نوجوانن جي اخلاقي معاملن بابت پريشان آهن. ٽين ڳڻتي آهي ته گهرن اندر ته هو پاڪستاني سماج قائم رکي سگهن ٿا پر اتي پيدا ٿي وڏي ٿيل نوجوانن کي گهر کان ٻاهر ڪڍڻ واري ماحول کي ڪيئن بچائن. سوَن جي انگ ۾ نوجوان ڇوڪرين کي زوري يا ڪنهن بهاني سان پاڪستان موڪلي سندن شاديون هتي ڪرايون وڃن ٿيون. برطانوي هاءِ ڪميشن جي هڪ سينيئر عملدار مون کي ٻڌايو ته برطانيه حڪومت لاءِ اها ڳالهه وڏي ڳڻتي جو ڪارڻ آهي ڇو ته اهي ڇوڪريون قانوني طور تي برطانوي شهري آهن ۽ برطانوي قانون موجب اها سندن بنيادي انساني حقن جي سنگين ڀڃڪڙي آهي. پاڪستان زوري منتقل ڪيل ۽ پرڻايل اهڙين ڇوڪرين جو هڪ وڏو انگ برطانوي حڪومت کان واهر گهرندو رهيو آهي.
برطانوي حڪومت لاءِ پنهنجي شهرين کان لاتعلقي ممڪن ناهي. سچ ته برطانيه ۾ رهندڙ پاڪستاني گهراڻن جون عورتون ڪيترن ئي حوالن سان پاڪستاني عورتن کان به بدتر حالتن ۾ آهن. جنهن کليل ۽ آزاد آسمان ۾ سندن پالنا ٿي آهي. انهن لاءِ پاڪستاني گهٽيل ۽ ٻوساٽيل سماج جيل کان به بدتر آهي.
سڃاڻپ جي ان ٽڪراءُ واري ماحول ۾ نوجوان ڇوڪرن ۾ سخت فرسٽريشن آهي، ان جي نتيجي ۾ اهي ردعمل طور يا ته سماجي بي راهه روي جي انتها ۾ هليا وڃن ٿا يا وري مذهبي انتهاپسنديءَ جو ور چڙهي وڃن ٿا.
مسلمان واري سڃاڻپ ۽ شهري آزادي سبب ان جي پرچار تي ڪا به رنڊڪ نه هجڻ سبب ڪيترائي نوجوان مذهبي لاڙن ۾ پناهه وٺن ٿا ۽ برطانوي حڪومت توڙي شهرين کي پنهنجو ۽ اسلام جو دشمن سمجهن ٿا. سندس والدين بي وس آهن ۽ ڪجهه به ڪرڻ کان لاچار آهن. اها انتهاپسندي هوريان هوريان پاڙون پختيون ڪري رهي آهي پاڪستاني ۽ دنيا جي ٻين ملڪن مان ايندڙ مذهبي انتهاپسند اُن نوجوان کي آساني سان پنهنجي صفن جو حصو بڻائي ڇڏين ٿا. هر گهٽي ۾ ٺهندڙ مسجدن ۽ مدرسن وسيلي مذهبي انتهاپسندي جو ڄار هر پاسي پکڙجي رهيو آهي ۽ برطانوي حڪومت بظاهر ان صورتحال کان لاتعلق بڻيل آهي، البته برطانوي قانون جي سختيءَ تي ويساهه رکندڙن جو خيال آهي ته برطانوي حڪومت هر چرپر تي مڪمل نظر رکي ٿي ۽ اها شهري آزادين جو احترام طور ڪو وڏو ايڪشن نه ٿي کڻي، پر اها ان صورتحال کان نه بي خبر آهي ۽ نه لاتعلق. جڏهن به ڪنهن مرحلي تي کين ڪنهن غلط عمل جو انديشو يا يقين ٿيو ته اهي سخت قدم کڻندي دير نه ڪندا. برطانيا جي وڏن شهرن جهڙوڪ لنڊن جي شهر لاءِ چيو وڃي ٿو ته اتي ايتريون ڪئميرائون لڳل آهن جو عملي طور ڪو به شهري ٽن منٽن کان وڌيڪ ڪئمرا جي اک کان اوجهل ناهي هوندو. ايڏي ڪڙي نگراني ۽ چڪاس واري ماحول جي باوجود ماضيءَ ۾ 7/7 جهڙا وقعا ٿي چڪا آهن. جيتوڻيڪ انهن واقعن ۾ ملوث ماڻهن تائين برطانوي قانون جا هٿ پڄي ويا ۽ ان کانپوءِ حڪومت جي خاموش نگراني اڳ کان وڌيڪ ڪڙي آهي پر مذهبي ناتهاپسنديءَ جي لاڙن جو عام ٿيڻ برطانيه جي امن لاءِ هڪ وڏو خطرو آهي، جنهن جي ڳڻتي هر ڪنهن جي منهن تي پڌري هئي.
(پندرنهن وار افيئر 30 جون 2013ع)
*