17. سنڌ سان مشروط ووٽ ۾ ئي سنڌ جي نجات آهي
پيپلز پارٽيءَ پنهنجي گذريل دور ۾ جيڪي اگرا فيصلا ڪيا، تن جي پارٽي منشور ۾ نه ته گذريل ڀيري ڪا ڳالهه ٿيل هئي ۽ نه هن منشور ۾ انهن جو ڪو ذڪر آهي، پر ان سڄي ڪارستانيءَ کي عوام پاران چونڊن ۾ مليل مينڊيٽ جي نالي ۾ جائز قرار ٿي ڏنو ويو. انهن تجربن جي نتيجي ۾ انديشو اهو آهي ته جيڪڏهن هاڻي به پيپلز پارٽي اقتدار ۾ آئي، ته اهي سمورا ڪم ٻيهر شروع ڪيا ويندا ۽ چيو ويندو ته گذريل دور ۾ اهي ڪم ڪرڻ جي باوجود سنڌ واسين اسان کي ووٽ ڏنا آهن، تنهن ڪري انهن ڪمن جو تسلسل جائز آهي. سچي ڳالهه اها آهي ته پيپلز پارٽي سنڌين جي مفادن لاءِ هڪ سيڪيورٽي رسڪ بنجي چڪي آهي، جيڪا پنهنجي اقتدار جي خاطر هر قسم جا بدترين فيصلا ڪندي دير نه ٿي ڪري، پارٽيءَ ۾ شامل وڏيرن ۽ وچولي طبقي جي نوَن وڏيرن جي انهن عملن تي ايڏي ساري پارٽيءَ اندر ڪير ٻڙڪ ڪڍڻ لاءِ به تيار ناهي. ان پسمنظر ۾ سنڌ جا ساڃاهه وند ماڻهو چاهين ٿا ته پيپلز پارٽيءَ جي سنڌ مٿان چئن ڏهاڪن جي سياسي هڪ هٽي ختم يا ڪمزور ٿئي ۽ سنڌ اندر هڪ صحتمند سياسي چٽا ڀيٽي جنم وٺي. سياسي هڪ هٽي بجاءِ مختلف پروگرامن وارين سياسي ڌرين جي موجودگيءَ جا سياسي فائدا پنجاب ۾ صاف نظر اچن ٿا. پنجاب جي اڪثر تڪن ۾ جيتوڻيڪ برادرين ۽ مقامي اثر سبب به ووٽ ڏنا وڃن ٿا، پر جيڪڏهن چونڊيل نمائندن عوام جا ڪم نه ڪيا هجن، ته انهن لاءِ سيٽ کٽڻ تقريبن ناممڪن ٿيو پوي. ان جي ابتڙ سنڌ ۾ چونڊيل عيوضين کي اسان اکيون ٻوٽي ووٽ ڏيون ٿا، جنهن سبب کين عوام جي مفادن جو ڪڏهن به لاچار نه ٿو هجي. پيپلز پارٽي مخالف جماعتن جو اهڙو اتحاد ان لحاظ کان سنڌ اندر سياسي چٽاڀيٽيءَ کي جنم ڏئي سگهي ٿو، پر اهو تڏهن ممڪن آهي جڏهن اهو پنهنجي سياسي روين ۽ پروگرامن ۾ پيپلز پارٽيءَ کان بهتر هجي. عام ماڻهن جي مقامي مسئلن کان وٺي سنڌ جي گڏيل قومي مفادن بابت چٽو موقف رکندو هجي ۽ ان سان سلهاڙيل سياسي پروگرام ۽ عمل جو مظاهرو ڪري. هينئر تائين ٻين سياسي ڌرين جيان ان اتحاد جون چونڊ سرگرميون به نه هجڻ جي برابر آهن. تنهن ڪري ڪيترن ئي سوالن بابت اڃا خاموشي آهي. سنڌ ۾ ايندڙ چونڊن جا نتيجا ڪهڙا نڪرندا ۽ ڪير اقتدار ۾ ايندو، اهو ته وقت ئي ٻڌائيندو، پر هڪ ڳالهه واضح آهي ته پارلياماني سياست ۾ پهريون ڀيرو پير رکندڙ قومپرست ڌريون هن ڀيري ڪا وڏي پارلياماني طاقت بنجي اڀري نه سگهنديون. البته جيڪڏهن قومپرست ڌرين جا ڪجهه اميدوار اسيمبلين تائين پهچي ويا ۽ ڏهه جماعتي اتحاد اقتدار بجاءِ مخالف ڌر جو حصو بنيو، ته اهي ڪجهه قومپرست نمائندا چونڊيل ايوانن اندر سنڌ جي اجتماعي حقن وارن معاملن تي هڪ سگهارو آواز ضرور بنجي سگهن ٿا، جنهن سان پيپلز پارٽيءَ لاءِ سنڌ جي حقن جو ساڳي بي درديءَ سان سودو ڪرڻ آسان نه رهندو. قومپرستن کي هن ڀيري جي چونڊ مهم کي سياسي سيڙپڪاري طور ڏسڻ گهرجي ته جيئن ايندڙ ڀيري يا مڪاني چونڊون ٿيڻ جي صورت ۾ اهي هڪ سگهاري ڌر بنجي سگهن. جيستائين قومپرست ڌرين جي سياسي فيصلن جو تعلق آهي، ان بابت سوال ضرور اٿاري سگهجن ٿا. ٻٽي مڪاني نظام ۽ ذوالفقار آباد منصوبن جي نتيجي ۾ سنڌ اندر جيڪو زبردست عوامي اڀار پيدا ٿيو هو، سنڌ جون قومپرست تنظيمون ان اڀار کي گهربل قيادت نه ڏيئي سگهيون. وقتائتا فيصلا نه ٿيڻ ۽ ڪمزور حڪمت عملين سبب سنڌ ۾ جيڪو سياسي خال پيدا ٿيو، ان کي نهايت هوشياريءَ سان پير پاڳاري ڀريو ۽ حيدرآباد واري زبردست عوامي جلسي کان پوءِ هو سنڌ جي سمورين قومپرست ڌرين جي سياسي پورهئي جو مالڪ بنجي ويو. ان وقت سياسي فرسٽريشن ۽ بيوسيءَ سبب سنڌ واسين وٽ ان کان سواءِ ٻيو ڪوبه آپشن نه هو ته هو سنڌ مٿان پيپلز پارٽيءَ پاران نازل ڪيل ڏمر کي ٽارڻ لاءِ فنڪشنل ليگ جو ساٿ ڏين. جيتوڻيڪ فنڪشنل ليگ به ماضيءَ جي ڪمزور سياسي ڪردار سبب اڪيلي سر پيپلز پارٽيءَ کي نه جهڪائي سگهي ها ۽ درحقيقت ان اتي مليل عوامي موٽ جو هڪ وڏو ڪارڻ به قوم پرست ڌرين جو ان جدوجهد ۾ ساڻس گڏ هجڻ هو، پر بهرحال قومپرست ڌريون سنڌ ۾ پيپلز پارٽيءَ کان پوءِ ٻئي نمبر تي هڪ سياسي ڌر بنجڻ جو موقعو وڃائي ويٺيون ۽ هاڻي ملڪي سطح تي سنڌ اندر پيپلز پارٽيءَ کان پوءِ ٻي وڏي سياسي طاقت طور پير پاڳاري ۽ فنڪشنل ليگ کي سڃاتو وڃي ٿو. مخالف ڌر جي حيثيت ۾ جيتوڻيڪ فنڪشنل ليگ جو ڪردار ڪو هروڀرو خراب نه رهيو آهي ۽ سنڌ جي اجتماعي مفادن واري معاملي تي ان پيپلز پارٽيءَ کي سگهارو چئلينج پڻ ڏنو آهي، پر ان جي اصل آزمائش اقتدار ملڻ جي صورت ۾ ٿيندي. پيپلز پارٽيءَ کي آزمائڻ ۽ چاليهن سالن تائين غير مشروط حمايت ڏيڻ جي عيوض سنڌين کي ڇا مليو، اهو اسان سڀني جي اڳيان آهي. ان صورت ۾ سنڌ واسين کي ٻين سياسي ڌرين کي به آزمائڻ ۽ موقعو ضرور ڏيڻ گهرجي، پر اهو ڪم هاڻي اکيون ٻوٽي نه ڪرڻ گهرجي. سنڌ واسي ڏهه جماعتي اتحاد يا ان ۾ شامل جن به ڌرين کي جيڪا به موٽ ڏين اها ضرور ڏين، پر اها سوالن جوابن ۽ پڇاڻي سان مشروط هجڻ گهرجي. سنڌ جي قومپرست ڌرين کي هن تجربي مان سکڻ لاءِ گهڻو ڪجهه ملندو ۽ هن چونڊن جي نتيجن کان پوءِ آئيندي جي حڪمت عمليءَ لاءِ کين سوچي سمجهي فيصلا ڪرڻا پوندا. جيتوڻيڪ سنڌ واسي قومپرستن جي اتحاد ۽ گڏيل جدوجهد جا خواهشمند آهن، پر ويجهن تجربن ثابت ڪيو آهي ته اتحادن جي سياست جون پنهنجون اندروني پيچيدگيون آهن، جيڪي ڪڏهن ڪڏهن اهم ۽ وقتائتن فيصلن جي راهه ۾ رنڊڪ به بنجي وڃن ٿيون. جيڪڏهن اتحاد ۽ سنڌ جا مفاد بچائڻ مان ڪنهن هڪ جي چونڊ ڪرڻي پوي، ته پوءِ نالي ماتر اتحاد واري خواهش تان هٿ کڻي عملي طور سگهاري جدوجهد ڪندڙ ڌر جو ساٿ ڏجي، ڀلي اها ڪنهن اتحاد جو حصو هجي يا نه هجي. هڪ ڳالهه واضح آهي ته سنڌ هر شئي کان اُتم آهي، اتحادن، تنظيمن، شخصيتن، شهيدن، نعرن ۽ نظرين کان به وڌيڪ اهم سنڌ ۽ سنڌي ماڻهن جا مفاد آهن. وقت سان گڏ سنڌ ۾ غير مشروط ووٽ جو انت اچڻو آهي. ٻه چار اليڪشنون ڪو وڏو عرصو ناهن. سنڌ جي مفادن سان مشروط ووٽ ۽ سياسي لاڳاپا ڪو اڻ ڏٺو خواب نه پر ڏٺل وائٺل حقيقت آهي. سنڌ جي گهڻ گهرن ۽ ساڃاهه وندن کي ان سفر جي باقي بچيل ٿوري پنڌ لاءِ پنهنجي جاکوڙ جاري رکڻي پوندي.
(روزاني ڪاوش 27 آپريل 2013ع)
*