12. ڪاري قانون جي واپسي منزل نه پر وک آهي
ڪجهه مهينا اڳ تائين هن قانون جي خوبين کي سمجهڻ لاءِ عوام کي پي ايڇ ڊي جون صلاحون ڏيندڙ حڪمران ڌر وارن، خبر ناهي ان عرصي ۾ ڪهڙيون ڊگريون حاصل ڪيون، جن کان پوءِ اوچتو مٿن انڪشاف ٿيو ته اهو قانون سنڌ جي مفادن جي ابتڙ آهي. سنڌ جي ماڻهن لاءِ اها ڳالهه غور طلب آهي ته سندن مقدر جا فيصلا ڪندڙ پارٽيءَ وٽ فيصلا ڪرڻ جي صلاحيت جي ڪيڏي نه شديد غربت آهي، جو قوم جي زندگي ۽ موت سان لاڳاپيل معاملن تي فيصلا ايڏي سطحي انداز ۾ ڪيا وڃن ٿا. ڪنهن ملڪي سطح جي پارٽيءَ لاءِ فيصلي سازيءَ جو اهو معيار ان جي حامين ۽ ووٽرن لاءِ ضرور ڳڻتيءَ جو ڪارڻ هجڻ گهرجي. مڪاني ادارن واري معاملي تي پيپلز پارٽيءَ جيترا ڀيرا ڦيرا کاڌا آهن، ان مان اُهو به واضح انديشو آهي ته، ممڪن آهي ته ان جو هي فيصلو به عارضي ۽ اليڪشن ٿيڻ تائين محدود هجي، ميمبرن ۽ وزيرن ڪا ٻي ڊگري حاصل ڪري پنهنجي فيصلي تي نظرثانيءَ جي ضرورت محسوس ڪئي، ته چونڊن کان پوءِ ساڳي يا ان جهڙي ڪنهن نئين آمر جي قانون جي امڪان کي به رد نه ٿو ڪري سگهجي. پيپلز پارٽيءَ وارا فيصلا ڪرڻ ۾ ڪيترا باصلاحيت يا خود مختيار آهن، ان جو مظاهرو هڪ کان وڌيڪ ڀيرا ٿي چڪو آهي. صاف نظر اچي ٿو ته پارٽيءَ اندر فيصلا سياسي ميرٽ تي نه پر حڪم جي تعبيداريءَ هيٺ ڪيا وڃن ٿا ۽ وفادارن جو هڪ گروهه قيادت جي هر ابتي ۽ سبتي فيصلي جي حمايت ۾ دليلن جا دستاويز تيار ڪريو ويٺو آهي. سنڌي ماڻهن کي سمجهي ڇڏڻ گهرجي ته هاڻي سندن محبوب پارٽي فيصلا ڪرڻ وقت سندن مفادن کي نه پر ڪجهه ٻين ڌرين جي مفادن کي اوليت ڏيندي رهي ٿي.
ان نئين صورتحال ۾ قومپرست ۽ ٻين ڌرين جي پ پ مخالف اتحاد کي، چونڊن ۾ پنهنجي حڪمت عمليءَ کي نئين سر ترتيب ڏيڻو پوندو. مڪاني ادارن وارو قانون چونڊ مهم جي حوالي سان هڪ اهم نعرو هو، جيڪو هاڻي ساڳي شڪل ۾ موجود نه رهندو، تنهن هوندي به ان قانون بابت قانون جي ڪنهن نئين شڪل ۾ واپسيءَ وارو انديشو اڃا به هڪ اهم سياسي ايجنڊا بنجي سگهي ٿو. پيپلز پارٽي ايندڙ ڀيري به اقتدار ۾ رهڻ واري خواهش جي پورائي لاءِ ڪنهن به حد تائين وڃي سگهي ٿي. گذريل پنجن سالن دوران پيپلز پارٽيءَ جهڙيءَ ريت سنڌ اندر ميرٽ جو جنازو ڪڍيو آهي، جنهن طرح صوبي کي بدترين حڪمراني ڏني آهي، بينظير جي دشمنن ۽ مشرف جي ساٿارين کي مان ڏئي مٿانهون ڪيو آهي، جيئن سنڌ کي لساني ويڇن جي آڙاهه ڏانهن ڌڪيو آهي ۽ جهڙيءَ طرح وچولي طبقي کي پٺيرو رکڻ لاءِ وڏيرڪي ڪلاس کي مضبوط ۽ منظم ڪيو آهي، انهن سڀني نڪتن تي به ايندڙ چونڊ مهم ۾ ان جي سياسي هڪ هٽيءَ کي للڪاري سگهجي ٿو. سنڌ مجموعي طور گذريل پنجن سالن ۾ هڪ لڳاتار بيچيني ۽ ذهني اذيت مان گذري آهي. اڃا به سنڌين کي ٿورائيءَ ۾ بدلائي سگهندڙ ذوالفقار آباد رٿا سنڌ مٿان تلوار جيان لٽڪيل آهي. ان سڄي پس منظر ۾ ڏسجي ته مڪاني ادارن وارو قانون واپس وٺڻ جي باوجود پيپلز پارٽيءَ کان ڪيترائي ٻيا پڇاڻان ڪرڻ جي ضرورت آهي. سنڌ جي قومپرست ڌرين ۽ ٻين مخالف پارٽين کي انهن سمورين حقيقتن کي مد نظر رکندي، چونڊ مهم ۽ حڪمت عملي جوڙڻ گهرجي.
گذريل پنجن سالن جي تجربي اهو ثابت ڪيو آهي ته بنا سوال جواب جي غير مشروط ووٽ ڏيڻ اجتماعي آپگهات برابر آهي. پيپلز پارٽي هجي يا سندس مخالف سياسي ڌريون، سنڌ واسين کي ايندڙ چونڊن ۾ بنا سوالن جي جوابن ۽ شرطن جي ڪنهن کي به ووٽ نه ڏيڻ گهرجي. ساڳيءَ طرح چونڊ مهم دوران رڳو آئيندي جي واعدن جو نه پر ماضيءَ جي ڪارڪردگيءَ جو به پڇاڻون ٿيڻ گُهرجي. سنڌ سان ويساهه گهاتي ان ڪري سولي ٿي پئي آهي، جو سنڌ ۾ پڇاڻي جو رواج ناهي. شهيدن جي واسطن ۽ ٻه ڏهاڪا اڳ ٿيل واقعن جا ماتم ڪري، ووٽ وٺڻ جي روايت کي هاڻي ختم ٿيڻ گهرجي. ساڳي طرح ٻين ڌرين کي به رڳو ان ردعمل ۾ ووٽ نه ڏيڻ گهرجي ته اهي پيپلز پارٽيءَ جون مخالف آهن.انهن ڌرين کان به سندن سياسي ڪردار، عملي جدوجهد ۽ آئيندي جي پروگرام بابت چٽا سوال جواب ٿيڻ گهرجن. جيڪڏهن سنڌ ۾ عوامي سطح تي هڪ ڀيرو پُڇاڻي جي روايت پختي ٿي وڃي، ته پوءِ سنڌين جي مفادن سان هٿ چراند آسان نه هوندي.
گذريل ڏينهن مڪاني ادارن جو بل واپس ٿيڻ تي اسيمبليءَ ۾ هوڪرا ڪندڙ، شهرن ۾ ريليون ڪڍندڙ ۽ مٺايون ورهائيندڙ اسيمبلي ميمبرن ۽ پارٽيءَ اڳواڻن کي ان پڇاڻي کان آجو نه رکيو وڃي، ته آخر اهڙو سنڌ دشمن فيصلو ڪرڻ وقت کين ان قانون ۾ ڪهڙيون چڱايون نظر آيون هيون ۽ هاڻي نئون فيصلو ڪندڙن ۾ ڪنهن هڪ اڌ ميمبر جو به فرق ناهي، ته پوءِ هاڻي انهن سڀني دانائن کي ان قانون ۾ اهڙيون ڪهڙيون خرابيون نظر آيون آهن؟ سنڌ واسين کي به اهو سوچڻ گهرجي ته اهڙن ماڻهن کي ايوانن ۾ موڪلي پنجن سالن لاءِ پنهنجي مقدر جون واڳون سونپڻ سياسي طور ڪيتري عقلمنديءَ وارو ڪم آهي. سنڌ جي اجتماعي سياسي شعور لاءِ اهو هڪ بنيادي سوال آهي، ته عطائي ڊاڪٽرن جهڙي سياسي قيادت سندن مفادن جو ڪيترو برو حشر ڪري سگهي ٿي.
سنڌ جي قومپرست قيادت ۽ وچولي طبقي سان تعلق رکندڙ صحافين، ليکڪن ۽ شاعرن جي هن شاندار سوڀ اهو به ڏڍ ڏنو آهي، ته مستقل مزاجي ۽ گڏيل ٻڌيءَ سان گهڻ رخي سياسي جدوجهد وسيلي وڏي کان وڏي عوام دشمن قانون سازي ۽ فيصلن کي رد ڪرائي سگهجي ٿو. ڪالاباغ ڊيم کان پوءِ ٻٽي مڪاني نظام تي سنڌ واسين جي شاندار عوامي سوڀ اهو ثابت ڪيو آهي ته، نه رڳو سنڌي هڪ پختي اجتماعي سياسي ساڃاهه رکندڙ قوم آهن، پر هو ان سياسي ساڃاهه کي عوامي مزاحمتي جدوجهد ۾ تبديل ڪري پنهنجا مقصد به ماڻي سگهن ٿا، جنهن جو بنياد بليڪ ميلنگ يا تشدد نه پر منظم سياسي عمل آهي. سنڌ ۾ اڀرندڙ سياسي ڌر مسلم ليگ فنڪشنل ۽ قومپرست پارٽين لاءِ جتي هي واقعو سندن جدوجهد جي ڪاميابي ۽ حاصلات آهي، اتي کين ان حقيقت کي به سمجهڻو پوندو ته سنڌ واسي هاڻي پنهنجي اجتماعي قومي مفادن سان ڪا به هٿ چراند يا غير سنجيدگيءَ وارو رويو قبول ڪرڻ لاءِ تيار ناهن. سنڌ کي هڪ اهڙي باعمل ۽ باڪردار سياسي قيادت جي ڳولا آهي، جيڪا ان جي سياسي شعور ۽ مزاحمتي سگهه کي سرواڻي فراهم ڪري سگهي، جنهن سان اهي پنهنجي گڏيل قومي مفادن جي نگهباني ڪري سگهن. ستر واري ڏهاڪي ۾ قدرتي آفتن، ڏڪارن ۽ رياستي تشدد جو شڪار ٿيل بنگالي قوم کي اهڙي قيادت عوامي ليگ جي شڪل ۾ ملي هئي. ان پارٽيءَ جي سرواڻيءَ ۾ بنگالين عوامي جدوجهد جي هڪ شاندار تاريخ لکي. سنڌ جو سياسي شعور ۽ پنهنجي ڌرتي ۽ تاريخي سڃاڻپ سان جذباتي ڳانڍاپو بنگالين کان ڪهڙيءَ به ريت گهٽ ناهي، فرق رڳو اهو آهي ته سنڌ وٽ ڪا اهڙي نمائنده قيادت موجود ناهي، جيڪا سنڌ جي سياسي ساڃاهه کي سنئين دڳ تي لائي، قومي حقن جي جدوجهد ۾ ان کي ويساهه جوڳي قيادت فراهم ڪري. چئن ڏهاڪن کان سنڌ واسين پيپلز پارٽيءَ کي ان ئي اميد هيٺ رت ست ۽ ووٽ ڏنا آهن، پر بدقسمتيءَ سان اها سندن مفادن ۽ خواهشن جي نمائندگي ڪرڻ بجاءِ اقتداري هوس جي ڊوڙ ۾ سندن مفادن کي تين وال ڪندي رهي آهي. هن کان اڳ ته ان وٽ اهو دليل هو ته پارٽيءَ کي حڪومت جو مدو پورو ڪرڻ نه ٿي ڏنو ويو ۽ ٻيو ته اسلام آباد ۾ اقتدار جي سڀ کان اوچي مسند تي ويهندڙ فرد ان جا ويري هئا، پر هن ڀيري اهي ٻئي دليل رد ٿي چڪا آهن. پيپلز پارٽيءَ کي نه رڳو پنهنجو مدو پورو ڪرڻ جو موقعو مليو آهي، پر هڪ سگهاري حڪمراني به سندس هٿ هيٺ رهي آهي. ان تاريخي موقعي جي باوجود سنڌ کي گذريل پنجن سالن ۾ رشوت خوري، بدامني، ٻوڏن جي بدحالي، ميرٽ جي لتاڙ ۽ ڌرتيءَ کي ورهائيندڙ زوريءَ مڙهيل قانون ڏنا ويا. تنهن ڪري پيپلز پارٽيءَ کان پڇاڻو ڪرڻ سنڌ واسين جو حق به آهي، ته قومي فرض به آهي. 18 هين ترميم ۽ نئين اين ايف سي ايوارڊ ذريعي سنڌ کي ٻڌايو ويو ته هاڻي سندس حڪومت وٽ انهن جي استعمال لاءِ سندن ووٽن سان چونڊيل هڪ جمهوري حڪومت به صوبي اندر موجود آهي. پنج سال گذرڻ کان پوءِ سنڌ واسين کي پاڻ ليکو چوکو ڪرڻ گهرجي، ته اهي اختيار ۽ وسيلا ڪيتري قدر سندن زندگين کي بهتر بنائڻ لاءِ استعمال ٿيا آهن. ايندڙ چونڊون به جيڪڏهن ان پڇاڻي کان سواءِ گذريون ته پوءِ سنڌين لاءِ اها چوڻي ٺيڪ ثابت ٿيندي ته “پنهنجي وڍيي جو ويڄ نه طبيب”.
(روزاني ڪاوش 24 فيبروري 2013ع)
*