21. هوڏ تي بيٺل حڪومتي ڌر کي عوام جو “نياپو” ڪڏهن سمجهه ۾ ايندو؟
هينئر تائين سنڌ واسين ان نظام کي رد ڪرڻ لاءِ صوبي اندر عام هڙتال، شهرن ۾ وڏن جلسن، بک هڙتالن، اديبن، دانشون جي ميڙاڪن، سرڪاري ايوارڊن کي واپس ڪرڻ ۽ انساني زنجيرون ٺاهڻ وارا طريقا استعمال ڪري حڪومت کان اها گهر ٿي ڪئي ته ان قانون کي واپس وٺي عوامي راءِ جو احترام ڪندي ڪو متوازن قانون متعارف ڪرايو وڃي. اصولي طور پاڻ کي جمهوريت جي علمبردار سڏائيندڙ پارٽيءَ کي مهذب عوامي ردِ عمل جي احترام ۾ پنهنجي رويي تي نظر ثاني ڪرڻ گهرجي ها، پر بجاءِ پرامن جدوجهد کي مان ڏيڻ جي، حڪومت انهن ڌرين جي خوشامد کي اوليت ڏني، جيڪي بندوق جي ٻولي ڳالهائين ٿيون. سنڌ بچايو ڪميٽي ۽ ٻين سياسي ڌرين هينئر تائين عوامي جدوجهد جي روايتي طريقن سان ان قانون خلاف مزاحمت ٿي ڪئي، پر 18 هين نومبر تي پير پاڳاري وٽ سمورين ڌرين جي ٿيل اجلاس ۽ ان کانپوءِ ڪيل پريس ڪانفرنس مان محسوس ٿئي ٿو ته هاڻي ان جدوجهد ۾ وڌيڪ تيزي ايندي. جيتوڻيڪ سنڌ ۾ فنڪشنل ليگ جي پ پ مخالف متبادل طور اڀرڻ بابت ڪيئي سوال موجود آهن، پر موجوده حالتن جي ذميواري خود پيپلز پارٽيءَ تي ئي لاڳو ٿئي ٿي.
پيپلز پارٽيءَ جي روزمره جي گورننس جي حوالي سان بدترين ڪارڪردگي، سنڌ مخالف قانون سازي ۽ ان کانپوءِ اختيار ڪيل روين سنڌ جي ماڻهن کي ايترو ته ڀِت سان لڳايو آهي، جو مجبور ٿي سنڌ جون قومپرست ڌريون ان جوڙجڪ جو حصو بنيون آهن، جنهن جي سربراهه کليل لفظن ۾ چيو ته، ‘اسان کي فوج جي ايجنٽ هجڻ تي فخر آهي.’ جڏهن سوال قومي وجود ۽ وحدت جو هجي، تڏهن ڏکيائين جي تتل صحرا ۾ بيٺل ماڻهو اڳواڻي يا مدد جي حوالي سان اهو نه ڏسندا آهن ته ڪنهن سان سندن ‘وڇوٽيون’ ڪيتريون آهن، اهي پنهنجي قومي وجود ۽ وحدت خاطر، ڪيترين ڳالهين سان سهمت نه ٿيندي به اهڙي اڳواڻي قبول ڪري وٺندا آهن، جيڪا سندن واهر لاءِ اڳتي وڌي اچي. سنڌ واسي هاڻي سنڌ جي وحدت بابت ايترا پريشان آهن، جو انهن ڌرين جي سربراهي قبول ڪرڻ تي مجبور آهن، جيڪي چٽن لفظن ۾ فوج جي ايجنٽ هجڻ جي ڳالهه ڪن ٿا. پر اها ڳالهه به رڪارڊ تي آهي ته اڄ ان ڪيمپ جو حصو بنجندڙ سموريون ڌريون ڪجهه سال اڳ تائين پ پ حڪومت جون مخالف نه هيون، بلڪه قومپرست ڌرين ته مشرف جي آمريت جي دور ۾ پيپلز پارٽيءَ سان گڏ سنڌ جي مسئلن، جهڙوڪ: اين ايف سي ايوارڊ، گريٽر ٿل ڪئنال ۽ ڪالاباغ ڊيم رٿا وغيره خلاف جدوجهد ڪئي هئي. بدقسمتيءَ سان پيپلز پارٽي هميشه جيان اقتدار ۾ اچڻ کانپوءِ سنڌي ماڻهن جي مفادن ۽ ڏکئي وقت ۾ ساٿ ڏيندڙ قومپرستن کي پٺي ڏئي انهن ڌرين جي مفادن جي پورائي ۾ مصروف ٿي وئي، جيڪي سڄو ڏهاڪو مشرف جي آمريت جو حصو رهيا ۽ ٻنهي هٿن سان سنڌ جي ڀينگ ڪندا رهيا. اڄ مڪاني ادارن جي بل تي وڏيون تقريرون ڪندڙ ۽ اتحادين جي خوشامد ۾ سمورا ليڪا اورانگهيندڙ پ پ جا وزير ۽ اسيمبلي ميمبر سڄو گذريل ڏهاڪو قومپرستن سان گڏجي مشرف جي ساڳين اتحادين خلاف زمين آسمان هڪ ڪريو بيٺا هئا. اڄ جڏهن پيپلز پارٽي ساڳين اتحادين جي هڪ اشاري تي انڌا ڌنڌ قانون منظور ڪري رهي آهي ۽ سندن هر فرمائش تي سيس نوايو بيٺي آهي ته پوءِ سنڌ جا ماڻهو يا قومپرست پارٽيون ٻي ڪهڙي واٽ وٺن؟ مان ذاتي طور تي سنڌ جي قومي حقن جي جدوجهد جي سرواڻي روشن خيال وچولي طبقي جي هٿن ۾ ڏسڻ جو حامي آهيان، پر پيپلز پارٽيءَ خود ان مقصد لاءِ مليل تاريخي موقعي کي پنهنجي موقعي پرستيءَ جي ور چاڙهي ڇڏيو. گذريل پنجن سالن ۾ سنڌ اندر پيپلز پارٽي وچولي طبقي کي ميرٽ ۽ موقعن جي مدد سان اڳتي وڌائي سنڌ ۾ ڪنهن سماجي ۽ سياسي تبديليءَ جا بنياد رکڻ بجاءِ پنهنجون سموريون توانائيون ڪرپشن، اقربا پروري، ٺيڪن ورهائڻ، ڏوڪڙن تي مقرريون ۽ بدليون ڪرڻ جهڙن خسيس ڪمن ۾ صرف ڪيون. سنڌ مان ميرٽ جو جنازو ڪڍڻ لاءِ سنڌ سول سروسز بل جهڙا قانون آڻي وچولي طبقي کي ديوار سان لڳائي ان پبلڪ سيڪٽر ۾ اهل ماڻهن جا دروازا بند ڪري ڇڏيا. شهرن کي پيڪيج ڏئي انهن کي ڪو ڍنگ جو انفرا اسٽرڪچر يا سروسز فراهم ڪرڻ بجاءِ انهن کي ٺيڪا ورهائڻ ۽ انهن مان بئنڪ اڪائونٽ ڀرڻ وارو ڪم ڪيو. سنڌ سان اهي انياءَ ته هر حڪومت واري واري سان ڪندي رهي آهي، پر پيپلز پارٽيءَ پنهنجي اقتدار جي آخري ڇهن مهينن ۾ ٻه انتهائي خطرناڪ ڪم ڪيا آهن، اهي آهن ذوالفقار آباد شهر جي رٿا ۽ ٻٽو مڪاني نظام. اهي ٻه منصوبا سنڌ ۽ سنڌين جي وجود لاءِ انتهائي هاڃيڪار آهن ۽ سنڌ واسين توڙي سنڌ جي قومپرست ڌرين لاءِ اها مجبوري ٿي پئي آهي ته اهي هر ان ڌر سان جدوجهد ۾ شامل ٿين، جيڪا ان معاملي تي سگهاري عوامي جدوجهد کي سرواڻي ڏئي سگهي. جيڪڏهن پيپلز پارٽي انهن ٻنهي معاملن تي هفتن کان هلندڙ عوامي جدوجهد کي مان ڏئي ها ۽ توهين آميز چڙ ڏياريندڙ بيان ڏيڻ بجاءِ سياسي ڏاهپ کان ڪم وٺندي عوامي ردِ عمل کي سنجيدگيءَ سان وٺي ها ته پوءِ سنڌ جا قومپرست اهڙي ڪنهن جوڙجڪ جو حصو ٿيڻ تي مجبور نه ٿين ها، جن بابت سوال جواب ڪيا ٿا وڃن. تنهنڪري منهنجي نظر ۾ پيپلز پارٽيءَ جي هٺ ۽ غير لچڪدار رويي جي نتيجي ۾ ان صورتحال جنم ورتو آهي ۽ سنڌ کي ان سياسي انتها تي پهچائڻ جي ذميوار پيپلز پارٽي آهي. بدقسمتيءَ سان شديد ۽ چٽي عوامي ردِ عمل تي پيپلز پارٽيءَ جي قيادت ڪنهن سوچ ويچار يا حل ڪڍڻ وارو رستو اختيار ڪرڻ بجاءِ جيڪو رويو اختيار ڪيو آهي، ان جي نتيجي ۾ سنڌ اندر ٻيون سموريون ڌريون ان جي خلاف هڪ ٿي بيٺيون آهن. هاڻي ان اتحاد بابت پيپلز پارٽي اخلاقي طور اهو چئي نه سگهندي ته اسٽيبلشمينٽ يا فوج سندس خلاف ڪا سازش ڪري اهو اتحاد ٺهرايو آهي، ڇو ته ان اتحاد جو سمورو ڪريڊٽ پيپلز پارٽيءَ ڏانهن وڃي ٿو ۽ جيڪڏهن ان اتحاد جي سرگرمين سان جمهوريت يا سنڌ جي ڊگهي مدي وارن سياسي مفادن کي ڪوبه هاڃو رسيو ته ان جي ذميواريءَ جو وڏو حصو به پيپلز پارٽيءَ جي کاتي ۾ ويندو. پيپلز پارٽي سڄي سنڌ کي ڪاوڙائي انهن ڌرين کي راضي ڪرڻ ۾ رڌل آهي، جيڪي هر ٻئي اجلاس ۾ سندس خلاف واڪ آئوٽ ڪن ٿيون ۽ سندن فرمائشن جي لسٽ اڻ کٽ آهي. انهن ڳالهين کان حڪومت اڻ ڄاڻ ناهي، پر اها سندن سوچيل سمجهيل ۽ هوش حواس ۾ چونڊيل واٽ آهي، جنهن تي کين ڪنهن به ڌِڪو ناهي ڏنو. سياسي اتحادن ۾ خاص طور تي حڪومت ۾ هوندي ڏي وٺ ٿيندي آهي ۽ ڪجهه ڳالهين تي ڪمپرومائيز به ٿيندا آهن، پر پيپلز پارٽي سنڌ جي معاملن تي ڏي وٺ بجاءِ رڳو ‘ڏي ..... ڏي’ جي حڪمت عملي اختيار ڪئي آهي ۽ گذريل پنجن سالن ۾ ان سنڌ سان وڏي ويڌن ڪئي آهي. مشرف جهڙو آمر به سنڌي ماڻهن جي ردِ عمل تي ڪالا باغ ڊيم جي ٻه ڀيرا ڪيل اعلان کان هٽي ويو هو، پر ان جي ابتڙ پيپلز پارٽي سنڌي عوام جي ردِ عمل ۽ احساسن کي ڪوبه مان ڏيڻ لاءِ تيار ناهي. هڪ طرف سنڌ جو عوام، سياسي ڌريون، ليکڪ اديب، صحافي، وڪيل ۽ سڄاڻ ماڻهو آهن، ٻئي طرف حڪومت جا اتحادي آهن. پيپلز پارٽيءَ جي ساڃاهه کان وانجهيل اهڙن فيصلن سبب سنڌ اندر لساني ويڇا به وڌي رهيا آهن.
سنڌ ۾ ردِ عمل طور سمورين ڌرين جي گڏيل اتحاد کي ذوالفقار آباد ۽ مڪاني نظام جي شڪل ۾ ٻه اهم اشوز مليل آهن ۽ اهي گڏيل طاقت سان جيڪڏهن عوامي مزاحمت کي اڳتي وڌائين ٿا ته پوءِ اهو اتحاد ايندڙ چونڊن لاءِ سنڌ ۾ پ پ مخالف اتحاد ۾ به تبديل ٿي ويندو، بلڪه ممڪن آهي ته ان بابت معاملا اڳي ئي طئي ٿي چُڪا هجن. پيپلز پارٽي ان طرح سان پنهنجي قلعي سنڌ اندر پاڻ کي سياسي طور اڪيلو ڪري ڇڏيو آهي. ان اتحاد مان سنڌ کي ڇا هڙ حاصل ٿيندو، ان بابت ڪابه راءِ ڏيڻ وقت کان اڳي آهي، پر فوري طور تي ذوالفقار آباد رٿا ۽ ٻٽي مڪاني نظام خلاف ان اتحاد وٽ سياسي طور ڪشادو ميدان موجود آهي. ان اتحاد ۾ موجود وچولي طبقي جي سياسي ڌرين کي هر وک تي اهو ڏسڻو پوندو ته سندن جدوجهد ۽ توانائين جو اصل مقصد سنڌ جي ڳچيءَ ۾ وڌل اهي ٻه مصيبتون ختم ڪرڻ هجڻ گهرجي ۽ ان جي اوليت سنڌ هجڻ گهرجي، نه ڪي رڳو ايندڙ اليڪشن. جيتوڻيڪ سنڌ جي مفادن سان سچائيءَ جي آڌار تي ان اتحاد کي چونڊ اتحاد ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڪابه خرابي ناهي، پر ان بابت سمورين ڌرين کي اهو اڳواٽ طئي ڪرڻ گهرجي ته اهي هن اتحاد کي سنڌ جي ماڻهن جي نجات جو ذريعو بنائين ۽ نه ڪي اقتداري چوٽيءَ تي پهچڻ جي ڏاڪڻ. سنڌ جا دائمي مفاد عارضي اقتداري مفادن کان گهڻا مٿانهان آهن ۽ سنڌ جي نجات لاءِ ڊگهي مدي واري هڪ سنڌ دوست پروگرام ۽ عملي روين جي گهرج آهي. سنڌ جي مفادن سان مخلص هوندي اقتداري سياست جو حصو ٿيڻ ۾ ڪابه خرابي ناهي، پر ساڳئي وقت اهو به نه وسارڻ گهرجي ته هن ملڪ جي اقتداري ڍانچي ۾ ڪئين خرابيون اهڙيون آهن، جيڪي ڪمزور قومن ۽ طبقن جي حقيقي نجات ۾ وڏي رڪاوٽ آهن. اهو ملڪ جو اقتداري ڍانچو ئي آهي، جنهن جي نتيجي ۾ سنڌي ماڻهن جي گڏيل شعور ۽ ايڪي سان حڪومتون ٺاهيندڙ ڌريون اقتدار جي مدت پوري ڪرڻ جي باوجود سنڌ واسين جي خواهشن جو پورائو ڪرڻ ته پري، انهن لاءِ ويتر عذاب پيدا ڪن ٿيون.
هي اقتداري ۽ رياستي نظام روز پنهنجي وجود مان نوان مسئلا پيدا ڪري ماڻهن کي منجهائي رکي ٿو ۽ روز پيدا ٿيندڙ نون مسئلن ۾ ماڻهن جون توانائيون خرچ ڪرائي کين بنيادي مسئلن ۽ بنيادي حل کان پاسيرو ڪري رکي ٿو. سنڌ جي قومپرست ڌرين کي اشوز تي ٺهندڙ اتحادن ۽ اليڪشني سياست ۾ سرگرم رهڻ سان گڏ هر گهڙيءَ انهن بنيادي سوالن تي به نظر رکڻ گهرجي. جيڪڏهن بي پناهه عوامي طاقت رکڻ جي باوجود پيپلز پارٽي سنڌ مخالف فيصلن تي عمل ڪرڻ تي مجبور آهي ته ان اقتداري ڪاڪ محل کي آخري منزل يا مسئلن جو حل سمجهڻ بدران رڳو هڪ آپشن سمجهڻ گهرجي. سنڌ جي سياسي ڀلي لاءِ هڪ گهڻ طرفي، ڊگهي جدوجهد جي ضرورت آهي ۽ ان جدوجهد لاءِ سنڌي عوام جو ايجنٽ ٿيڻ جي ضرورت آهي.
(روزاني ڪاوش 21 نومبر 2012ع)
*