11. پيپلز پارٽيءَ جي مهم جوئيءَ جي قيمت سنڌ ڀريندي
ان سڄي پسمنظر ۾ ڏسجي ته پيپلز پارٽيءَ طرفان سينيٽ ۾ پنجاب کي ورهائڻ وارو بل منظور ڪرائي هڪ اهڙي روايت جو بنياد وڌو آهي، جنهن جي آڌار تي ٻين صوبن ۾ به ساڳيا مطالبا زور وٺندا. پيپلز پارٽي، پنجاب ۾ نواز ليگ کي ڪمزور ڪرڻ ۽ سرائيڪي ڪارڊ کي استعمال ڪرڻ خاطر صوبي جي ورهاست وارو اهو سمورو معاملو شروع ڪيو آهي، جنهن ۾ پيپلز پارٽيءَ ۽ ان جي ساٿاري ڌرين کي سرائيڪين کان وڌيڪ پنهنجا سياسي مفاد وڌيڪ پيارا آهن. پيپلز پارٽيءَ کي چڱيءَ ريت خبر آهي ته پنجاب اسيمبليءَ مان اهڙو بل پاس نه ٿي سگهندو ۽ عملي طور ان سڄي ڊرامي مان سرائيڪين کي ڪجهه به هڙ حاصل نه ٿيندو، پر پنهنجي اقتداري مفادن لاءِ پيپلز پارٽي اهڙا ڪم ڪري رهي آهي، جن جي قيمت اڳتي هلي ٻين صوبن ۽ خاص طور تي سنڌ کي ڀرڻي پوندي.
ويجهڙ ۾ ٿيل هڪ سروي مان به اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيپلز پارٽي عوامي سطح تي پنهنجي مقبوليت وڃائي رهي آهي. بلوچستان ۾ هڪ ٻن کي ڇڏي، ان جي سموري قيادت پارٽي ڇڏي چڪي آهي. عام بلوچ گذريل پنجن سالن دوران جاري رهندڙ رياستي ادارن جي ڪلورن ۽ حڪومت جي رڪارڊ ٽوڙ ڪرپشن ۽ بدعنوانيءَ سبب پارٽي ۽ حڪومت کان سخت ناراض آهي. سنڌ اندر مفاهمت جي نالي تي سنڌ جي وحدت تي ڪيل ڪاپاري وار، غير معمولي ڪرپشن، ميرٽ جي بي رحماڻي لتاڙ ۽ اقربا پروريءَ سبب عوام سخت ناراض آهي ۽ هڪ مضبوط پ پ مخالف اليڪشني اتحاد جنم وٺي چڪو آهي. سنڌ اندر اتحادين سان گڏجي رچايل ڊرامو ايترو ته چٽو ٿي چڪو آهي، جو هاڻي انهن ڏيکاءُ وارن بيانن تي ڪير به ويساهه ڪرڻ لاءِ تيار ناهي. ساڳي طرح پنجاب ۾ سواءِ سرائيڪي علائقي جي، باقي پنجاب ۽ پيپلز پارٽيءَ جو اليڪشني آئيندو بنهه روشن ناهي. اهو ئي ڪارڻ آهي جو پيپلز پارٽي هاڻي سرائيڪي علائقي ۾ پنهنجا پير پختا ڪرڻ لاءِ سرائيڪين کي الڳ صوبي جا خواب ڏيکاري اهڙا قدم کڻي رهي آهي، جيڪي سياسي طور انتهائي هاڃيڪار آهن. سرائيڪي علائقي جي سماجي ۽ معاشي پسماندگي هڪ حقيقت آهي ۽ سرائيڪين سان تخت لاهور پاران ڪيل ورتاءُ بيٺڪيت وارو آهي. اهو ئي سبب آهي جو سرائيڪي وسيپ ۾ لاهور جي حڪمرانيءَ کان سخت بيزاري آهي. سرائيڪي صوبو ٺهڻ گهرجي يا نه، هو هڪ الڳ بحث آهي، پر جنهن طرح پيپلز پارٽي سرائيڪي صوبي جي نعري کي استعمال ڪيو آهي، ان جي پٺيان رڳو ايندڙ اليڪشن ۾ پنهنجون سيٽون بچائڻ ۽ نواز ليگ کي سرائيڪي بيلٽ ۾ سياسي طور ڪمزور ڪرڻ وارو مفاد سمايل آهي. ڪالهه تائين نواز شريف سان جمهوري ميثاق ڪري کيس وڏو ڀاءُ ڪرڻ واري پيپلز پارٽيءَ جي قيادت جي اڄڪلهه اڪثر سياسي توانائي نواز شريف خلاف بيان بازيءَ تي خرچ ٿي رهي آهي. اڄ ڪلهه پيپلز پارٽيءَ جا اڪثر وزير ۽ ميمبر 90ع جي ڏهاڪي ۾ نواز ليگ جي حڪومتن دوران سنڌ سان ڪيل ورتاءُ جا مهڻا ڏيڻ ۾ مصروف آهن. خبر ناهي ته نواز شريف سان ميثاق تي صحيحون ڪرڻ وقت پيپلز پارٽيءَ کي منجهس اهي سڀ خرابيون ڇو نه ٿي نظر آيون. جيڪڏهن سنڌ ۾ قوم پرست تنظيمون نواز شريف سان اتحاد ڪن ٿيون ته اهي سڀ خراب آهن، پر مشرف واري سموري دور ۾ پيپلز پارٽي ساڳين قومپرست پارٽين سان گڏ بيٺل هئي ۽ اڄوڪن اتحادين جي خلاف جدوجهد ۾ اڳين صف سنڀالي بيٺي هئي، سندس اتحادي پارٽيون جڏهن مشرف سان گڏ هيون، تڏهن اهي عوام دشمن هيون، پر هاڻي جڏهن اهي سندن اتحادي آهن ته اهي عوام دوست آهن. سنڌ جا ماڻهو پنجاهه ڏهاڪن کان واڳيل جذباتي لڳاءُ سبب جيتوڻيڪ پيپلز پارٽيءَ مان مڪمل طور هٿ ڪڍڻ لاءِ تيار ناهن، پر سنڌ واسين جي هڪ وڏي اڪثريت ان قسم جي سياست کان بيزار ٿي چڪي آهي. جيڪڏهن سنڌ جون قومپرست تنظيمون ڪجهه سياسي ڏاهپ، بردباري ۽ بهتر ڪردار سان اڳتي وڌن ته ان سياسي خال کي ڀري عوام لاءِ هڪ سگهارو متبادل بڻجي سگهن ٿيون. سنڌ ۾ مڪاني ادارن واري ٻٽي نظام ۽ هاڻي پنجاب کي ورهائڻ واري اڳڀرائيءَ وسيلي اڻ سڌي طرح سنڌ جي ورهاڱي واري مطالبي لاءِ جواز پيدا ڪرڻ جهڙن معاملن تي قومپرست ڌريون سنڌ ۾ وچولي طبقي، خاص طور تي نوجوان ووٽرن کي متحرڪ ڪري سگهن ٿيون. بدقسمتيءَ سان قومپرست ڌرين اندر انا، ڪمزور حڪمت عملين ۽ سماجي ڪردار جي ڪمزوريءَ سبب اهي پاڻ اڪيلي سر متبادل بڻجي سگهڻ بجاءِ انهن ڌرين سان اتحاد ڪرڻ تي مجبور آهن، جن سان سندن سياسي خيالن جو تاريخي طور ٽڪراءُ رهيو آهي. مثال طور، سنڌ جون قومپرست ڌريون ان چونڊ اتحاد جو حصو بڻيل آهن، جن ۾ مذهبي پارٽيون به ويٺل آهن، جن مان ڪيتريون ملڪ اندر مذهبي انتهاپسنديءَ کي پکيڙڻ جون ذميوار آهن. اهي ڌريون ملڪ جي ٻين علائقن کانپوءِ اڄ ڪلهه سنڌ اندر به سرگرم آهن ۽ مذهبي توڙي فرقيوار اقليتن ڏانهن سندن روين تي سئو سوال اٿاري سگهجن ٿا. پيپلز پارٽي چونڊ مهم ۾ ضرور ان رخ کي به استعمال ڪندي ۽ ان ڪمزور سياسي حڪمت عمليءَ جو ڀرپور فائدو وٺڻ جي ڪوشش ڪندي. ٿيڻ ائين گهرجي ها ته سنڌ ۾ قومپرست ڌريون سنڌ جي قومي مفادن واري سوال تي ڪا اهڙي گڏيل حڪمت عملي ۽ جدوجهد اختيار ڪن ها، جنهن جي آڌار تي اهي عوامي سطح تي هڪ سياسي سگهه پيدا ڪري سگهن ها ۽ اهڙن چونڊ اتحاد جو حصو ٿيڻ بجاءِ پاڻ سنڌ کي سياسي قيادت فراهم ڪن ها. مسلم ليگ فنڪشنل جي موجوده قيادت جو سنڌ جي قومي مفادن واري سياسي سوالن تي رويو ڪافي بهتر رهيو آهي، پر سندن اصل سياسي ڪردار تڏهن چٽو ٿيندو، جڏهن اهي قتدار جو ٿورو يا گهڻو حصو بڻجندا. مخالف ڌر ۾ هجڻ وقت ته پيپلز پارٽي به سنڌ جي سڀ کان وڏي قومپرست پارٽي بڻجي ويندي آهي، پر اقتدار ۾ اچڻ کانپوءِ اها سنڌ کي نقصان پهچائيندي آهي. مثال طور ڏهاڪو کن سالن تائين مشرف ۽ سندن اتحادين، جهڙوڪ ارباب رحيم کي ان ڏوهه ۾ سنڌ جو ‘غدار’ ڪوٺيو ويو، جو سندس حڪومت ۾ حيدرآباد ضلعو ورهايو ويو ۽ ڪراچيءَ جا ضلعا ختم ڪيا ويا. پيپلز پارٽي ته اقتدار ۾ اچي مڪاني ادارن واري ٻٽي نظام ۾ ان کان به وڌيڪ هاڃيڪار ڪم ڪيا، تنهن ڪري هينئر سنڌ جي سياسي مفادن خاطر پيپلز پارٽيءَ خلاف متحد ٿيندڙ ڌرين جي آجيان غير مشروط نه هجڻ گهرجي. اها ڳالهه هر ڌر تي واضح رهڻ گهرجي ته سنڌ جا ماڻهو هاڻي کوکلن نعرن ۽ جذباتي واعدن پٺيان اکيون ٻوٽي هلڻ نه چاهيندا. سنڌين جي چوڌاريءَ گهيرو ايڏو ته سوڙهو ٿي چڪو آهي، جو اهي وڌيڪ ڪنهن به غلطيءَ جو بار کڻڻ جو ست نه ٿا رکن. هر پاسي کان هڪ نازڪ توازن برقرار رکڻ انتهائي آزمائش جوڳو ڪم آهي. سنڌ جي گڏيل مفادن کي اهڙي طرح سنڀالڻ، جنهن سان لساني ٽڪراءَ به نه ٿئي ۽ سنڌ ۾ ڪا اهڙي رتوڇاڻ ٻيهر شروع نه ٿئي، جنهن جي قيمت ايندڙ نسل ڀوڳين. ساڳي طرح سنڌ کي مدي خارج جاگيرداراڻي نظام مان نجات ڏيارڻ ۽ مذهبي انتهاپسنديءَ کان سنڌ کي بچائڻ ڪو آسان چئلينج ناهي. پيپلز پارٽيءَ جي خراب حڪمرانيءَ جي ڊوڙ ۾ عوامي مفادن کي پٺي ڏيڻ سبب سنڌ کي جنهن ڌٻڻ مان ڪڍڻ جو تاريخي موقعو ان کي مليو هو، اهو ان بي درديءَ سان ضايع ڪيو آهي. ٻهراڙين ۾ بهتر تعليم، صحت، روزگار ۽ انفرا اسٽرڪچر فراهم ڪرڻ بجاءِ ڪرپشن ۽ شارٽ ڪٽ کي اوج ڏيئي پيپلز پارٽيءَ سنڌ اندر سياسي ويڳاڻپ ۽ مايوسيءَ کي جنم ڏنو آهي. صوبي جا معاملا انتهائي ناڪاره ۽ جڏي انتظامي مشينريءَ جي حوالي ڪري سنڌ کي بد انتظاميءَ جي آڙاهه ۾ اڇلي ڇڏيو آهي. ٻئي طرف ايم ڪيو ايم پنهنجا سياسي رشتا ايمانداريءَ جي آڌار تي سنڌين سان جوڙڻ بجاءِ عالمي طاقتن جي مدد جي خمار ۾ اهڙيون سياسي موقعي پرستيون ڪندي رهي آهي، جنهن سان سنڌ ۾ رهندڙ مستقل آباديون هڪ ٻئي ڏانهن ويجهو ٿيڻ بجاءِ وڌيڪ ويڇن جو شڪار ٿي رهيون آهن. صوبي جي گڏيل مفادن بجاءِ ڪجهه شهرن تي انتظامي اختيار حاصل ڪرڻ جي چڪر ۾ ايم ڪيو ايم ۽ اقتدار جي ڊيگهه واري چڪر ۾ پيپلز پارٽيءَ سنڌ جي گڏيل سياسي مفادن سان ويساهه گهاتيون ڪيون آهن.
جيڪڏهن پيپلز پارٽي ۽ ايم ڪيو ايم سنڌ سان نيڪ نيت هجن ها ته گذريل پنجن سالن دوران اهي سنڌ جي قسمت بدلائي ڇڏين ها، پر ٻنهي ڌرين پنهنجي عارضي اقتداري مفادن خاطر سنڌ کي امن، ترقي ۽ خوشحالي ڏيڻ بجاءِ مفاد پرستيءَ آڌار ڪيل فيصلن سان شهرن ۽ ٻهراڙين کي وڌيڪ برباد ڪري سنڌ جي اجتماعي مفادن جي ڀينگ ڪري ڇڏي. نتيجو اهو آهي جو هينئر سنڌ ۾ عملي طور حڪومت جو وجود نظر نه ٿو اچي، ڪراچي مختلف گروهن جي والار هيٺ آهي ۽ ٻهراڙيون وڏيرن جي جاگير ۾ تبديل ڪيون ويون آهن. سنڌ جي عوام جي اڪثريت سياسي، معاشي ۽ سماجي طور انتها درجي جي بدحاليءَ جو شڪار آهي. ٻئي طرف ملڪي ۽ خطي جي عسڪري ۽ سياسي صورتحال سبب غير يقيني حالتون اڃا وڌيڪ ڳنڀير ٿي رهيون آهن. ان صورتحال ۾ سنڌ جي سياست کي الڳ ڪري نه ٿو ڏسي سگهجي. ان پسمنظر ۾ پنجاب جي ورهاڱي واري بل کي به هڪ معاملي تي ڪيل مهم جوئي طور ڏسڻ گهرجي، جنهن سان ملڪ اندر هلندڙ سياسي ٽڪراءُ کي نوان رخ ملندا. اها مهم جوئي سرائيڪين کي ته ڪو فائدو نه ڏيندي، پر باقي صوبن اندر آبادين ۾ ٽڪراءُ کي نوان بنياد فراهم ڪندي. باقي اقتداري مفادن خاطر پيپلز پارٽي اهڙا فيصلا ڪري رهي آهي، جنهن جي ڊگهي مدي وارا اثر سنڌ توڙي ملڪ لاءِ ناڪاري ثابت ٿيندا. اهڙي قسم جي ڪابه قانون سازي يا انتظامي جوڙجڪ، جيڪا سڌي يا اڻ سڌي طرح سنڌ جي وحدت کي هينئر يا مستقبل ۾ هاڃو پهچائي سگهي ٿي، ان جي ڪهڙي به طرح حمايت نه ڪرڻ گهرجي. پنجاب جي ورهاڱي وارو بل به بنيادي طور اهڙي قانون سازيءَ جو بنياد بنجندو، جنهن سان صوبن جي تاريخي جاگرافيائي وحدت کي هاڃو رسندو. مختلف مفاد پرست گروهه طاقت جي زور تي حڪومتن کي بليڪ ميل ڪري ان قسم جي ورهاڱي جي سلسلي ۾ پنهنجي گروهي ۽ لساني مفادن لاءِ اڳتي وڌائڻ جي ڪوشش ڪندا، جنهن سان مختلف آبادين ۾ ٽڪراءُ ۾ اضافو ٿيندو. اهڙي صورتحال هر صوبي ۾ موجود آهي ۽ سياسي ڌريون پنجاب جي ورهاڱي واري ڪوشش کي بنياد ۽ جواز بڻائي پنهنجا سياسي مفاد حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ڪنديون. سنڌ ۾ جيڪي ڌريون مختلف آبادين ۾ هم آهنگي ۽ ڀائيچاري بجاءِ لساني ٽڪراءُ ۾ دلچسپي رکن ٿيون، اهي پيپلز پارٽيءَ جي مهم جوئيءَ کي حوالي ۽ جواز طور ڪتب آڻي سگهن ٿيون. سنڌ جي ماڻهن کي گهرجي ته ايندڙ چونڊن ۾ ان قسم جي مهم جوئيءَ خلاف چٽو موقف رکندي سنڌ جي جاگرافيائي وحدت واري سوال کي ووٽ جو بنياد بڻائين.
(روزاني ڪاوش 10 مارچ 2013ع)