حال ساڳيا رهيا فقيرن جا.....
علامه طاهر القادري 1951ع ۾ جھنگ شهر ۾ دين الاسلام جي عالم فريد الدين قادري جي گهر ۾ ڄائو. هن جي وڏن جو تعلق پنجاب جي سيال فئملي سان آهي. شروع جي تعليمَ جھنگ جي عيسائي اسڪول Sacred Heart School مان ورتي پوءِ ٻارهن سالن جي ڄمار ۾ هن جي والد اسلامي تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ هن کي مديني پاڪ جي “مدرسة العلوم الشريعت” ۾ داخل ڪرايو. مديني ۾ هن ڪيترن عالمن وٽ تعليمَ حاصل ڪئي ان بعد پنجاب يونيورسٽيءَ مان Law ڪيو ۽ وڪالت دوران پنجاب يونيورسٽي ۾ پڙهايو. 1986ع ۾ قانون ۾ Ph.D ڪئي ۽ پروفيسر مقرر ڪيو ويو. ساڳي وقت هو ملڪ جي سپريم ڪورٽ ۽ فيڊرل شريعت ڪورٽ جو قانوني صلاحڪار پڻ مقرر ڪيو ويو. ڊاڪٽر طاهر القادري لاءِ چون ٿا ته هن ايڪانامڪ ۽ پوليٽيڪل سائنس کان ديني فلاسافي، قانون، روحانيت، ميڊيڪل سائنس، صوفي ازم ۽ علم فلڪيات جهڙن سبجيڪٽن تي 6000 کن ليڪچر ڏنا آهن. هن جا انهن ليڪچرن تي اڙدو، انگريزي ۽ عربي ۾ 400 کن ڪتابَ آهن.
منهاج القُرآن انٽرنيشنل سندس NGO آهي جيڪا گذريل 25 سالن کان 80 ملڪن ۾ خير جا ڪم ڪري رهي آهي. ان نالي سان هو لاهور ۾ يونيورسٽي پڻ هلائي ٿو. سندس ڪيترن ئي ملڪن ۾ شاگرد ۽ پوئلڳ آهن.
طاهر القادري سان منهنجي ملاقات ٻه سالَ اڳ ڪوالالمپور (ملائيشيا) ۾ ٿي جتي هو اسانجي غريب طبيعت (پئسي ڏوڪڙ ۾ پڻ غريب) دوست غلام علي سولنگي وٽ ٽڪيل هو.. مونکي حيرت ٿي ته علامه طاهر القادري جهڙو ماڻهو جنهن جا سڄي ملائيشيا ۾ خبر ناهي ڪيترا امير ۽ وڏن عهدن وارا ملئي ماڻهو مريد آهن اهو عليءَ وٽ نه فقط سادگي واري حالت ۾ رهيو پر سڄو ڏينهن عليءَ سان گڏ سندس پراڻي ماڊل واري ننڍڙي “پروٽان ساگا” ڪار ۾ گهمندو رهيو. ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته سندس ڳالهين مان آئون به ايتري قدر متاثر ٿيس جو ڪراچي پهچي پهريون ڪم اهو ڪيم ته سندس ڪتابن مان ڪجهه، جيڪي مونکي عليءَSuggest ڪيا، اڙدو بازار مان خريد ڪري آيس.
هتي اهو به لکندس ته ڊاڪٽر طاهر القادري جي ڳالهين ۾ خلوص ۽ سچائي هجڻ ڪري اسان هن ۾ ڪشش محسوس ڪئي ٿي پر ان وقت مون اهو نٿي سمجھيو ته هن ۾ ايڏي ڪشش آهي جو ٻن سالن بعد پاڪستان جي هر طبقي جا هزارين ماڻهو هن جي تقريرن تي ڇڪجي هن جي پويان ائين هلندا جيئن پائيڊ پائيپر جي بانسري جي آواز پٺيان ڪوئا! ... پوءِ اسان ٽي وي تي ڏٺو ته اسلام آباد جي سخت ٿڌ ۾ ڪٽڪ ماڻهن جا کلئي آسمانَ هيٺان ڌرڻو هڻي ويهي رهيا. سرڪار ٽيهه هزار ماڻهو چوي ٿي، پاڻ ڏهه لک چوي ٿو، پر اسان جي دوست لاهور واري دانشور ۽ اديب حسن نثار جي چواڻي مطابق اڍائي لک ئي سمجھو.... پر يارو هڪ ڳالهه سوچڻ جي آهي...... ماڻهو کڻي ڏهه هزار هجن ته به سخت سيءَ ۾ سڄي سڄي رات رستي تي وهڻ..... سو به رڳو مرد نه پر عورتون ۽ ٻار به...... ڇا وڏي ڳالهه ناهي؟ ملائيشيا جو هڪ مفڪر، جيڪو مون سان گڏ BBC تان اسلام آباد وارو هي ڌرڻو ڏسي رهيو هو تنهن ٿڌو ساهه کڻي چيو: “ههڙي ٿڌ ۾ رستي تي رات گذارڻ وارن جا ڏک ضرور ان ٿڌ کان به وڌيڪ چُڀندڙ هوندا. هو هن شخص کي مسيحا سمجھي هن کي فالو ڪري رهيا آهن. ڪيڏي ڏک جهڙي ڳالهه آهي ته جمهوري حڪومت ۾ عوام پنهنجن نمائندن مان وسواس وڃائي ويهي.
ٻه هفتا کن اڳ آئون لاڙڪاڻي جي ڪئڊٽ ڪاليج ۾ ليڪچر ڏيڻ لاءِ ويو هوس. موڪل واري ڏينهن (آچر تي) صبح جو ڳڙهي خدا بخش هليو ويس. رستي تي ڊرائيور چيو ته پاڪستان جو هي اهو ڳوٺ آهي جتي سڄي ملڪَ جا اهم ماڻهو اچن ٿا.
“آدم شماري ڇا هوندي؟” مون پڇيو.
“سائين ڏهه پنڌرهن هزار” ڊرائيور جواب ڏنو.
مون دل ۾ سوچيو ته هن ڳوٺ جو هڪ هڪ ماڻهو سکيو هوندو. شهيد ڀٽو جي مزار ٻاهران ڳوٺ جي ٻارن کي ڏسي فوٽو ڪڍرائڻ لاءِ آئون ڪار مان ٻاهر نڪتس. سئيٽر ۽ ڪوٽ ۾ به سخت سردي محسوس ٿي رهي هئي. اٺ ڏهه سالن جي عمر جي ڏهاڪو کن ڇوڪرين سان گڏ بيهي جلدي جلدي ٻه چار فوٽو ڪڍرائي روانو ٿيس. گهر پهچي جڏهن اهي فوٽو فيس بوڪَ تي لوڊ ڪيم ته اکين ۾ ڳوڙها تري آيا. نياڻيون ٻار ههڙي سيءَ ۾ بنا گرم ڪپڙن جي هيون ۽ تقريباً سڀ پيرين اگهاڙيون هيون! اڄ جي دؤر ۾ دنيا جو ڪهڙو ملڪ آهي جتي جو هي حال هجي..... خاص ڪري اهو ملڪ _ جيڪو نيوڪليئر پاور هجي. اسان جو ملڪ ائٽم بم ٺاهڻ جي طاقت رکي ٿو پر ماڻهن جو ڇا حال آهي....... ڪنهن شاعر خوب چيو آهي.
هين وهي حال هم فقيرون ڪي
دن پهري هين فقط وزيرون ڪي
هر بلاول هي ديس ڪا مقروض
پاؤن ننگي هين بي نظيرون ڪي
۽ پوءِ جڏهن ملڪ جو اهو حال هجي ته ڪو به پنهنجو پرايو عوام کي لوڙهي سگهي ٿو..... پنهنجي طلسم ۾ منڊي سگهي ٿو. طاهر القادري ڇا ٿو ڪرڻ چاهي، هن جي پٺيان ڪير آهي.... ماڻهو اڃان تائين رڳو ڌڪا پيا هڻن.... تقرير ڪرڻ جو ته هو ماهر آهي، خلق خدا اهو ئي سوچڻ تي مجبور ٿيندي رهي ته لانگ مارچ ۽ ڌرڻي بعد اجھو ٿيون هن ملڪ مان کير جون نديون وهن، اجهو ٿو مهانگائيءَ جو ڀوت بوتل ۾ بند ٿئي، اجهو ٿو هر هڪ کي روزگار ملي.... پر في الحال ٿيو ڪجهه ناهي...
کيسي انوکهي داستان سب ڪو سنا گيا
ايک شخص ساري شهر ڪو مامون بنا گيا
ڊاڪٽر طاهر القادري کي ڪي ماڻهو مداري سمجھندا رهيا ته ڪي مسيحا، جيڪو اسلام آباد جي سخت سيءَ ۾ ٿڙڪندڙ مائرن، ٻارن ۽ پوڙهن کي به اميد جي سهاري سوگهو جھليو ويٺو هو. پاڻ سيڪيورٽي جي نالي ۾ ڪنٽينر ۾ محفوظ هو جيڪو هر خيال کان سيون اسٽار سڏيو وڃي ٿو جنهن جو هيٽنگ سسٽم به ايڏو اعليٰ هو جو هڪ دفعو تقرير دوران ڊاڪٽر صاحب کي رڙ ڪرڻي پئي ته “ڪنٽينر جو دروازو ته کولي ڇڏيو مونکي گرمي ٿي لڳي.” ان وقت مونکي ائين لڳو ته فرانس جي انقلاب وارو حال ٿيندو جنهن ۾ راڻي صاحبه جي اهو چوڻ تي “ماڻهن کي کائڻ لاءِ ماني ناهي ته ڪيڪ ڇونه ٿا کائين” بکايل ماڻهن بغاوت ڪري ڇڏي....... اسان سمجھيو ته سخت سيءَ ۾ ڏڪندڙ عوام مشتعل ٿي پنهنجي امامِ انقلاب کي ڪنٽينر مان ڇڪي ٻاهر ڪڍي اهو چوندو ته “جيڪڏهن هي جمهوري جهاد آهي ته تون به اسان سان گڏ ٻاهر ٿڌ ۾ اچي بيهه.” پر سڄو ميڙ تاڙيون وڄائيندو رهيو. آخر ۾ طاهر قادري طرفان عوام کي ته ڪجهه نصيب ٿيندو نظر نه آيو پر ڊاڪٽر صاحب جي شهرت بلندين تي پهچي وئي جنهن کي توهان ڀلي کڻي سستي شهرت جو نالو ڏيو. هو پاڻ کڻي سياستدان نه سڏائي پر اهو ئي ته ڪجهه سياستدان ڪن ٿا. بقول شيخ اياز جي:
“ڪارڪن انهن ڪاٺين وانگر ٿين ٿا جن کي
ٻاري سياستدان پنهنجا هٿ سيڪين ٿا”
ڊاڪٽر طاهر القادري جي ان خيال کي به حيرت سان ڏٺو وڃي ٿو ته هن اچڻ سان حڪومت کي يزيد سڏيو ۽ بار بار امام حسين جا حوالا پئي ڏنا. ڇا امام حسين يزيد سان ڳالهيون ڪيون هيون ۽ ائين معاهدو ڪيو هئائين جيئن هن ڪيو؟ اسانجي چرچائي دوست شوڪت جماڻيءَ هن سڄي ڊرامي کي انڊين فلم سان تشبيهه ڏني آهي جنهن ۾ شروع ۾ نفرت جو اظهار هوندو آهي ۽ پوءِ آخر ۾ هيرو ۽ هيروئن ملي ويندا آهن. هن جي چواڻي:
Long march was like an Indian love story: there were songs… The hero and heroine hated each other… Then it rained and they fell in love.
ٽي وي تي ڏسندا رهياسين ته ڊاڪٽر طاهر القادري آخر تائين پنهنجي ضد تي قائم رهيو. ڪيترن ته اهو به چيو ته هو ڪڏهن ڪجهه ٿو چوي ته ڪڏهن ڪجهه........ لڳي ٿو چريو ٿي پيو آهي. ايتري قدر جو اسان جي دوست شاعر هدايت بلوچ پنهنجو شعر گهڙي اسانکي SMS ڪيو ته:
منهنجي دل به چري ٿي پئي آ
صفا طاهر القادري ٿي پئي آ...
قادري صاحب جي جيڪا ڳالهه ماڻهن کي کٽڪي ٿي ۽ ٿي سگهي ٿو ته اڳتي هلي هن کي ڪمزور بڻائي اها آهي سندس ڪئناڊا جي شهريت... جنهن ۾ هن انگلنڊ جا ملڪا (راڻيءَ) سان وفاداريءَ جو قسم کنيو آهي .... جيڪا ڪئناڊا جي به هيڊ مڃي وڃي ٿي. بقول اسانجي دوست ڪئپٽن زيديءَ جي:
قادري بدنام هوا، ملڪا تيري لئي
ماڻهن کي اهوئي مونجهارو ۽ ڳڻتي آهي ته هي به ذوالفقار مرزا وانگر ماڻهن ۾ ڇيرو وجهي پاڻ غائب نه ٿي وڃي. چي:
تم تو ٺهري پرديسي، ساٿ ڪيا نبهائوگي،
صبح پهلي فلائيٽ سي Canada بهاگ جائوگي.
مردن، عورتن، ٻارن کي ٽي ڏينهن ٽي راتيون اسلام آباد جي سرديءَ ۾ وهارڻ تي حڪومت تي سخت دٻاءُ پيو ۽ ساڻس ڳالهيون ڪرڻ لاءِ حڪومت پنهنجا اهم وزير موڪليا. ڳالهيون ڪامياب ٿيڻ جو اعلان ٿيو. ڌرڻي ۾ شامل ماڻهن خوشيءَ مان جھمريون هنيون ۽ هر ڪو پنهنجي گهر روانو ٿيو. ڇا واقعي عوام لاءِ ڪو فائدو ٿيو؟ اڄ هفتو ٿي ويو آهي.... ٽي وي جو ڪو به چئنل کڻي کول ته گهڻي ڀاڱي اهو ئي پيو ٻڌجي ته طاهر القادريءَ ڪجهه نه ڪيو..... ماڻهن کي چڪر ڏئي ويو..... اسان جهڙن غير سياسي ماڻهن کي ته ڪجهه سمجھه ۾ نٿو اچي ته ڳالهه ڇا آهي ۽ ان جي پٺيان حقيقت ڇا آهي..... هڪ پاڻ جهڙي همراهه کان پڇڻ تي جواب ۾ هن هڪ لطيفو SMS ڪيو آهي......
هڪ چيتو چرس ٺاهي رهيو هو. اوچتو هڪ ڪوئو ڀڄندو آيو ۽ چيائينس: “ڇو زندگي برباد ڪرين ٿو. ڏس ڪيترو ته خوبصورت جنگل آهي. مون سان گڏ اچ ته جنگل جو چڪر ڏياري اچئين.”
چيتو هن سان گڏ گهمڻ لاءِ هليو. اڳيان هليا ته هڪ هاٿي شراب پي رهيو هو. ڪوئي هن کي به چيو: “ڇو زندگي برباد ڪرين ٿو؟”
هاٿي به هن سان گڏ هلڻ لڳو....
ٿورو اڳيان هليا ته هڪ ڀولڙو هيروئن پي رهيو هو. ڪوئي وري ساڳي ڳالهه شروع ڪئي. ڀولڙو پهريون جملو ئي ٻڌي باهه ٿي ويو ۽ ڪوئي کي ڀري ٿڦڙ هنئي....
چيتي ۽ هاٿيءَ حيرت مان ڀولڙي کان ان جو سبب پڇيو. ڀولڙي ڪوئي کي بجو ڏيندي چيو ته ٻن ڏينهن کان ڪميڻو ڀنگ پي مونکي ٽي ٽي ڪلاڪ رلائيندو رهيو.....
خواهشون ڪي قافلي بهي ڪتني عجيب هوتي هين غالب
اڪثر وهان سي گذرتي هين جهان راسته نهين هوتا