منهن مٿو پٽڻ تي دل ٿي چوي.....
يورپ ته ڇا اڄ ڪلهه ايشيا جي ملڪن ۾ به لائيٽ نٿي وڃي. مون کي ياد آهي 1970ع واري ڏهي جي شروع وارن سالن ۾ جڏهن اسانجو جهاز ويٽنام جي بندرگاهه ۾ پهچندو هو ته مڪاني آفيس جو انچارج بجلي بند ٿيڻ جو شيڊول ٻڌائي ويندو هو ته صبح جو 11 کان 12 ۽ شامَ 5 کان 6 بجلي جي لوڊ شيڊنگ ٿيندي ۽ اهڙي وقت تي انجن روم ۾ ڪم ڪندي پنهنجي جهاز جو جنريٽر هلائي پنهنجي لائيٽ حاصل ڪريون. بهرحال اها حالت ڪا ٻه يا ٽي سالَ رهي ۽ پوءِ ويٽنام جي حڪومت نه فقط بجلي جي کوٽ تي پر ٻين مسئلن تي به ڪنٽرول ڪري وئي. اڄ اهو کٽل، غريب ۽ ٽيڪنالاجي ۾ اسان کان گهڻو گهڻو پٺتي پيل ملڪ ... ويٽنام ... الائي ڇا ٿي ويو آهي! ملائيشيا ۽ انڊونيشيا جهڙا ملڪ جتي 1968 ـــ 1969 وارن سالن ۾ ٻهراڙيءَ ۾ رات جي وقت عورتن کي لالٽين کڻي هلندي ڏٺوسين اهي ته هينئر يورپ ۽ آمريڪا جو مقابلو ٿا ڪن. اڄ ملائيشيا جي گهاٽن جنگلن وارن ڳوٺن ۾ به 24 ئي ڪلاڪَ بجلي ۽ پاڻي حاضر آهي. اهڙن ملڪن جي ننڍي ٽهي ته سوچي به نٿي سگهي ته بنا سئچ آف ڪرڻ جي لائيٽ وڃي سگهي ٿي جيڪو اسان وٽ پاڪستان ۾ سڄو ڏينهن آزار لڳو پيو آهي. سو دنيا جي ملڪن ۾ هر سال هي هڪ ڪلاڪ Earth Hour جي نالي سان بجلي کي بند رکي ملهايو وڃي ٿو جيئن اسان کي احساس ٿئي ته بنا لائيٽ جي ڪيڏي تڪليف ٿئي ٿي ۽ اسان کي گهرجي ته ڌرتي تي موجود انرجي جو بچاءُ ڪرڻ سکون ۽ اجايون سجايون بتيون نه ٻاريون. ماڻهن کي ياد ڏيارڻ لاءِ ته اڄ هڪ ڪلاڪَ لاءِ بجلي بند ڪري ارٿ اور ملهائڻو آهي، هر وقت T.V ۽ ريڊيو تان ياد ڏياريو ويندو آهي ته ساڍي اٺين کان ساڍي نائين تائين غير ضروري بتيون وسائي ڇڏڻيون آهن. ياد رهي ته بنهه اونداهه Black Out ناهي ڪرڻي.
بهرحال ان قسم جا ڏينهن يورپ، آمريڪا توڙي ايشيا جا ملڪ جپان، ملائيشيا، ٿائلنڊ جهڙا ملڪ ضرور ملهائين ۽ فخر محسوس ڪن پر مونکي حيرت اسانجي ٽي وي چئنلن تي اچي ٿي جيڪي صبح کان ڦاٽن پيا ته.... شامَ جو ساڍي اٺين کان هڪ ڪلاڪ لاءِ غير ضروري بتيون بند ڪرڻيون آهن... جيتوڻيڪ صبح کان چار دفعا هن وڏي شهر ڪراچي جي لائيٽ پاڻهي وڃي چڪي آهي ۽ ٽي وي تي پٽي پئي هلي ته پنجاب ۾ اڄ ڪلهه ڏهن کان چوڏهن ڪلاڪَ لوڊ شيدنگ ٿي رهي آهي ۽ ملتان ۽ بهاولپور ۾ عوام رستن تي ٽئر ساڙي احتجاج ڪري رهي آهي. منهنجي خيالَ ۾ اسان جهڙن ملڪن ۾ سالَ ۾ هڪ دفعو ڪلاڪ لاءِ بجلي بند ڪري Earth Hour ملهائڻ بدران هر مهيني ڪلاڪ لاءِ انهن وزيرن ۽ ڪامورن کي موچڙا هڻجن جيڪي عوام جو پئسو رينٽل ۽ ٻين چڪرن ۾ کائي ويا آهن ۽ بجلي مهيا ڪري ڏيڻ جا فقط ڪوڙا وعدا ۽ ڏٽا پيا ڏين. پر هاءِ ڙي قسمت اسان جي تعليم ۽ جانڪاري کان عاري عوام کي ڪير سمجھائي! اسان جا منجهيل ماڻهو رڳو مغربي دنيا کي ڏسي ڪڏهن مدر ڊي پيا ملهائين ته ڪڏهن فادر ڊي! اڙي بابا! يورپ ۽ آمريڪا پاسي جي تهذيب، ڪلچر ۽ مشغول زندگي ڪري هنن کي نه وقت آهي ۽ نه وري هنن جي دل ۾ احساس جو هو کڻي پنهنجي ماءُ پيءُ جي خذمت ڪن. سو انهن ماڻهن اهڙا ڏينهن ويهي ٺاهيا آهن جيئن سالَ ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڏينهن ته ماءُ ۽ پيءُ کي ياد ڪيو وڃي پر اسان وٽ ته مشرقي تهذيب ۽ مذهب ۾ والدين جي هر وقت خذمت ڪرڻ اسانجو فرض هجڻ کپي. اسان لاءِ ماءُ جي پيرن هيٺان جنت آهي. اهڙي طرح دنيا جا ماڻهو اسان تي کلندا هوندا ته اسان پنهنجي ملڪ ۾ سال جي مقرر ڏينهن تي هڪ ڪلاڪ لائيٽ بند رکي ارٿ اور ملهايو ... يعني ان ملڪ ۾ جتي روز گهٽ ۾ گهٽ اٺ ڪلاڪ لوڊ شيڊنگ هڪ نارمل ڳالهه آهي. پر اسان وٽ ماڻهن کي ڪيترن ڳالهين جو هوش ناهي. فقط انڌي تقليد آهي. باقي گارين ڏيڻ لاءِ هر وقت مغرب جي دنيا ياد ايندي. پنهنجو پاڻ کي هرگز نه ڏسنداسين.
ان تان مونکي هڪ لطيفو ٿو ياد اچي ... وزيرن جي ڪنهن بين الاقوامي ڪانفرنس ۾ هڪ افغاني وزير هڪ پاڪستاني وزير کي پنهنجو تعارف ڪرائيندي چيو: “آئون افغانستان جو شپنگ منسٽر (يعني جهازرانيءَ جو وزير) آهيان.”
پاڪستاني وزير حيرت کائيندي چيس: “پر افغانستان ۾ ته سمنڊ ئي ڪونهي.”
افغاني وزير سگريٽ جو دونهون سندس منهن ۾ هڻندي چيو “پوءِ ڀلا توهان جي ملڪ ۾ لا منسٽر (وزير قانون) ڇو آهي؟”
گذريل صدي جو سٺ وارو ڏهو هو جڏهن اسان جهازراني جي تعليم حاصل ڪري رهيا هئاسين ته عربن ۽ اسرائيل جي لڙائي لڳي. اسان سمجھيو ته هيترا عرب ملڪ آهن گڏجي اسرائيل کي ٺاهوڪا موچڙا هڻندا. پر پوءِ اسان کي خبر پيئي ته پئسو ۽ ماڻهن جو تعداد سڀ ڪجهه ناهي. عقل ۽ بهادري به ڪا شيءِ آهي. هي عرب ڪي حضرت عمر يا امير سلطنت جي ڏينهن جي عربن جهڙا ناهن جن قبرص، مالٽا کان اندلس ۽ اسپين تائين ميڊيٽرينين سمنڊ جا ٻيٽ ۽ ملڪ پنهنجي قبضي ۾ ڪري ڇڏيا. اڄ وارا عرب پنهنجو وطن ته نه بچائي سگهيا پر ماڳهين سئيز ڪئنال به هٿن مان نڪري وين ۽ اسان جهاز هلائڻ وارن کي سورن ۾ وجھي ڇڏيائون جو سئيز ڪئنال بند ٿيڻ ڪري انهن ڏينهن ۾ انگلينڊ ۽ يورپ وڃڻ لاءِ اسان کي سڄو آفريڪا جو کنڊ لتاڙڻو پيو ٿي. بهرحال اسان سان گڏ دنيا به اها ئي اميد رکي ٿي ته عراق، شام، مصر ۽ اردن گڏجي اسرائيل کي نقشي تان مٽائي ڇڏيندا پر هنن ڪو ٻوٽو نه ٻاريو ۽ اسرائيل جي وزير اعظم گولڊا ميئر يا خبر ناهي ڪو ٻيو هو تنهن هنن عرب ملڪن لاءِ چيو ته زيرو پلس زيرو پلس زيرو برابر زيرو.
اهو اصطلاح دنيا ۾ ڏاڍو مشهور ٿيو ۽ اڄ تائين ڪيترائي ماڻهو استعمال ڪندا رهن ٿا. تازو ڪالهه اسان جي ملڪ جي اڳوڻي صدر پرويز مشرف اهو جملو چيو جڏهن هن کان ڪنهن صحافيءَ سوال ڪيو ته “لعل مسجد تي حملو ڪرڻ کان اڳ توکي ڪنهن ته سمجھايو هوندو ته اهو غلط ڪم نه ڪر” جواب ۾ وڏي فخر سان چيائين ته”ڪنهن به نه ... بلڪل نه ... هڪ به نه ۽ پوءِ هن مٿيون زيرو وارو اصطلاح ورجايو پر بقول اسانجي پيٽارو جي هڪ فوجي آفيسر جي ته مشرف ڪجهه ٽَرو ته آهي نه.... پنهنجي لئه رکڻ لاءِ ۽ مٿين جملي کي زيرو پلس زيرو پلس زيرو کي وڌيڪَ اهميت ڏيڻ لاءِ آخر ۾ اهو به پڇ ڳنڍيو ته Divided by Zero يعني زيرو واڌو زيرو وڌاو زيرو ونڊيان زيرو.
بقول سندس ڪنهن کان “نه ڊڄڻ واري” هن ڪمانڊو پهلوان جي انگي حسابن تي ان ڏينهن ڏاڍي حيرت ٿي! ڇو جو زيرو واڌو زيرو واڌو زيرو ته بلڪل ٻڙي يعني زيرو ٿيندو پر جڏهن زيرو کي زيرو سان ونڊ ڪبي ته جواب “هڪ” ايندو، ڇو جو اها خبر مئٽرڪ جي شاگرد کي به آهي ته ڪنهن به شيءِ کي ان ساڳي شيءِ سان ونڊ ڪبي ته جواب ‘هڪ’ ايندو. x کي x سان ونڊ ڪبي ته جواب هڪ ايندو. ab کي ab سان ونڊ ڪبي جواب ۾ هڪ ايندو. 5 کي 5 سان ونڊ ڪبي جواب ۾ هڪ ايندو. اهڙي طرح 0 کي 0 سال ونڊ ڪبو ته جواب هڪ ايندو ... ڪمانڊو مشرف کي پنهنجي Maths کي تيز ڪرڻ کپي.
منهنجي خيال ۾ مئٿس ۾ تيز آئون به نه آهيان ڇو جو منهنجو مٿيون ڪالم ڇپجڻ بعد مهراڻ يونيورسٽي جي پروفيسر ڊاڪٽر جاويد لاڙڪ درستي ڪئي ته زيرو يعني ٻڙيءَ ئي ٻڙيءَ سان ونڊ ڪرڻ اسپيشل ڪيس آهي جنهن جو جواب انفنٽي (لا محدود) ٿئي ٿو .... نه فقط زيرو کي زيرو سان، بلڪ ڪنهن به نمبر کي زيرو سان ونڊ ڪرڻ سان جواب لامحدود (Infinity) اچي ٿو.