ڪتاب ڪي اهڙا ضروري ناهن......
هڪ دفعي ڪراچي مان جڏهن لنگر کڻي ڪولمبو لاءِ روانا ٿياسين ته ممبئي جي آسپاس پنهنجي هيڊ آفيس مان ٽيليگرام آيو ته جهاز کي مشرق بدران مغرب ڏي نيويارڪ آمريڪا وٺي وڃو. هونءَ ته ڪراچي کان نيويارڪ سورنهن سترهن ڏينهن جو سامونڊي سفر آهي پر انهن ڏينهن ۾ سئيز ڪئنال بند ڪيو ويو هو سو ڳاڙهي سمنڊ ۽ ميڊيٽرينين سمنڊ مان گُهتَ هڻي اتر ائٽلانٽڪ سمنڊ ۾ پهچڻ بدران سڄي آفريڪا کنڊ کي ڦيرو ڪرڻو پيو ٿي ۽ نيويارڪ پهچڻ لاءِ اسان کي مهينو ڏينهن رات جهاز هلائڻو پيو. هن سفر ۾ ڪيترائي دفعا جهاز خراب ٿيو، ڪيترا دفعا طوفان آيو ۽ بيحد خراب سمنڊ پڻ مليو. ان کان علاوه ڪڏهن ڪڏهن طبيعت به خراب رهي پئي پر انهن سڀني ڳالهين اسان کي ايڏو پريشان نه ڪيو جيترو ڪتابن جي کوٽ. ڪتاب نه هجڻ ڪري ننڊ به نٿي آئي. ان سفر ۾ پڪو پهه ڪيم ته آئيندي ڪولمبو، پينانگ يا سنگاپور بندرگاهن تي ڀاڙڻ بدران ڪراچيءَ مان ئي ٻن ٽن مهينن جو پڙهڻ جو اسٽاڪ کڻي هلبو ڇو ته جهاز جي ڪنهن وقت به روٽ بدلجي سگهي ٿي. اهو به شڪر ڪيوسين جو جهاز آمريڪا (USA) جهڙي ملڪ ۾ وڃي رهيو هو جتي انگريزي ڳالهائي وڃي ٿي ۽ مهانگا يا سستا اتان کان اسان انگريزي ناول ۽ رسالا خريد ڪري سگهياسين ٿي. رستي تي ٻن ڏينهن لاءِ جهاز ڪيوبا ۾ ترسيو پر اتي انگريزي بدران هسپانوي زبان هلي ٿي. بهرحال آمريڪا پهچڻ تي اسان جي جهاز کي نيويارڪ بدران سوانا نالي بندرگاهه ۾ لنگر ڪيرائڻ لاءِ چيو ويو. هي بندرگاهه آمريڪا (USA) جي ڏکڻ ۾ آهي. اسانجو هڪ جهازي جيڪو هن کان اڳ هڪ ٻئي جهاز تي هن بندرگاهه مان ٿي ويو هو تنهن اسان کي خوشخبري ٻڌائي ته هن بندرگاهه ۾ مختلف ملڪن کان ايندڙ جهازين لاءِ هڪ وڏو “سي مين ڪلب” به آهي جنهن ۾ مفت ۾ فلمون ڏيکاريون وڃن ٿيون ۽ رسالا ڪتابَ پڻ ڏنا وڃن ٿا.
اسان کي ٻئي يا ٽئي ڏينهن جيئن ئي جهاز جي خفن مان فرصت ملي ته اسان ٽي دوست پڇائيندا پڇائيندا هتي جي سي مين ڪلب ۾ اچي نڪتاسين. ڪلب ته تمام وڏو هو. ڪن ڪن بندرگاهن جي ماڻهن کي اسان جهاز هلائڻ وارن جو ڪيڏو خيال ٿئي ٿو ته اسان سمنڊ تي رولاڪن واري زندگي گذاريون ٿا، اسين تڪليفون ۽ ڏک ڏسون ٿا، گهٽ ۾ گهٽ سندن بندرگاهن ۾ اسان لاءِ ٻيو نه ته مفت جي ڪافي ۽ چانهه بسڪٽن جو بندوبست رکيو وڃي، ست سمنڊ پار Subsidized اگهه تي فون ڪيو وڃي ۽ پڙهڻ لاءِ ڪتاب ۽ رسالا رکيا وڃن..... وغيره. هن ڪلب ۾ ته ڪتابن ۽ رسالن سان ٻه ٽي ڪمرا ڀريا پيا هئا. ڪلب جي انچارج ٻڌايو ته “اسان هن علائقي جي پرنٽنگ پريسن، دڪاندارن ۽ لئبررين کي چئي ڇڏيو آهي ته جيڪي ڪتاب فالتو هجن يا وڪامڻ کان بچي پون ته هتي ڦٽا ڪندا وڃو.” پوءِ اسان کي مخاطب ٿي چيو “توهان جيترا کڻي سگهو کڻي وڃو.”
هن اسان کي اهو به ٻڌايو ته ڀر واري ڪمري ۾ خالي ڪارٽن (کوکا) ۽ ٿيلهيون (شاپر) پڻ رکيا آهن. اسان ڏاڍو خوش ٿياسين ۽ پنهنجي دلپسند اديبن جا ڪتاب چونڊڻ ۾ لڳي وياسين. ڪجهه ريڊرس ڊائجسٽ ۽ نئشنل جاگرافڪ رسالا به چونڊياسين. ان ڪم ۾آئون ٿورو سٺو ثابت ٿيس جو منهنجا ٻئي دوست خالي کوکن ۾ ڪتاب ڀري رسي سان ٻڌي رسيپشن تي کڻي ويا ۽ مفت جي ڪافيءَ مان لطف حاصل ڪرڻ لڳا. بهرحال مون به 50 کن ڪتاب چونڊيا ۽هاڻي خالي کوکي لاءِ ڀر واري ڪمري ۾ ويس ته ڏهاڪو کن خالي دٻن (ڪارٽنن) کان علاوه پلاسٽڪ جي خوبصورت ٿيلهين جا انبار لڳا پيا هئا جن مان هڪ ٻه سي مين ڪلب جو انچارج، ڪنهن لاءِ کڻي رهيو هو.
“ڪجهه ٿيلهيون کڻي سگهان ٿو؟” مون هن کان پڇيو.
“ڪجهه ٿيلهيون؟ جيتريون وڻنئي کڻي وڃو. هتي جي هر شيءِ توهان جهازين لاءِ ته آهي. ڪالهه ئي هڪ دڪان بند ٿيو آهي ۽ هو دڪان جون سڀ ٿيلهيون هتي ڦٽيون ڪري ويو آهي.” اهو چئي هو هليو ويو ۽ مون خالي کوکو کڻي ٻئي ڪمري مان پنهنجا چونڊيل ڪتاب وجھڻ بدران اتي ئي ان کوکي کي ٿيلهين سان ڀري پوءِ رسينَ سان مضبوط ٻڌي، اچي پنهنجي جهازي دوستن سان مليس، جيڪي مين گيٽ وٽ پنهنجي کوکي کي ڪلهن تي رکي منهنجو انتظار ڪري رهيا هئا.
هتي اهو به ٻڌائيندو هلان ته اڄ ڪلهه سواءِ ڪنهن ايڪڙ ٻيڪڙ دڪان جي هر هنڌ پلاسٽڪ جون هڪ ئي ڦِٽل رنگ جون بلو يا اڇيون ڪاريون، بيحد سنهيون ٿيلهون (شاپر) ملن ٿا. انهن ڏينهن ۾ يعني 69-1968ع ۾ فقط جپان ۽ آمريڪا ٿلهي پلاسٽڪ جو مضبوط، سهڻيون ۽ رنگين تصويرن واريون ٿيلهيون ڪڍيون هيون. اسانجو جهاز جپان يا هانگ ڪانگ جهڙن بندرگاهن کان ڪراچي موٽندو هو ته اسان جا مائٽ ۽ دوست اهڙين ٿيلهين لاءِ گهرَ ڪندا هئا. بعد ۾ 1975ع ۾ِ تيل مهانگو ٿيڻ بعداهڙيون سهڻيون ٿيلهيون ٺهڻ ئي بند ٿي ويون.
بهرحال اسان پنهنجن کوکن سان اچي جهازَ ۾ پهتاسين ۽ پنهنجن پنهنجن ڪمرن ۾ وڃي کوکا رکياسين. آمريڪا ۾ باقي ڏينهن اسان گهمندا رهياسين. مهيني کان پوءِ جهاز واپس ورڻ لاءِ لنگر کنيو ته ٻئي ڏينهن، سمنڊ تي، آئون پنهنجن دوستن کان پڙهڻ لاءِ ڪتاب گهرڻ لاءِ سندن ڪئبنن ۾ ويس ته ٻنهي کان رڙ نڪري وئي ته هيترا ڪتاب کڻڻ جي باوجود آئون پهرين ڏينهن ٻين کان ڪتاب وٺڻ آيو آهيان ۽ پوءِ کين جڏهن خبر پئي ته آئون ڪتابن بدران 300 کن اوچيون ٿيلهيون کڻي آيو آهيان ته ماڳهين مونکي مارڻ ٿي آيا ته مون کين ڇو نه ٻڌايو. پوءِ هرهڪ کي مڙيئي ڏهه ويهه کن ٿيلهيون ڏيئي جان ڇڏايم ۽ پڙهڻ لاءِ ڪتاب اڌارا ورتا مان.
ڪراچي پهچي جن دوستن ۾ اهي خوبصورت ٿيلهيون ورهايم انهن مان ڪجهه اڄ به ياد اٿم جيڪي هميشه ٻين کي به چوندا رهندا هئا ته الطاف جيسيتائين جهاز تي هو هن پڙهڻ لاءِ خوب مفت جا ڪتاب آندا هڪ دفعي ته ٿيلهيون به آڻي ڏنائين.... اهي هئا: قمر شهباز ۽ شمشير الحيدري..... الله کين جنت نصيب ڪري.