3. کير ٿر، هڪ سنگيتڪار جو جنم
زندگي جا اصول ھتي اهڙي آساني سان سمجهايل آهن، جو قدرت جو هي منڊل پنهنجي فڪر ۾ ڏاهپ، سمجهه ۽ طاقت ۾ بلڪل به انوکو ۽ عجيب لڳي ٿو. منڇر کي کير ٿر جي پهاڙن کان پاڻيءَ ملي ٿو، هتان کان نئين جي پاڻي ۾ ٺهراءُ ۽ اڪڙي جي گلن جي خوشبو شامل ٿئي ٿي ۽ خاموشي جو سنگيت به جنهن ۾ هزارين ٻولين جو ترنم شامل آهي. هي سڀ منڇر جي متحرڪ زندگي جون بنيادي شڪليون آهن، جيڪي هڪ ٻئي سان ائين هم آهنگ آهن جو هنن مان ڪنهن کي به ڇني ڌار ڪجي ته پورو نظام درهم برهم ٿي وڃي. هي هڪ ٻئي لاءِ لازم آهن، هي قدرت جي عظيم منصوبه بندي جو حصو آهن. کيرٿر، راڳ رنگ، رقص، جنگ، امن، شاعري، عشق ۽ جرئت جو ديوتا آھي. هي طويل پهاڙي سلسلو، جنهن جو هڪ ڇيڙو ڏور بلوچستان، ايران تائين ڦهليل آهي ته ٻيو ڇيڙو سنڌ جي سامونڊي ڪنارن اندر تائين وڃي ٿو. کيرٿر متحرڪ پهاڙ آهي، ڇاڪاڻ ته هي زندگي سان ڀرپور آهي. هميشه جيان هن جي ڪنارن کان هزارين اُٺن جا قافلا گذرن ٿا. اُٺن جي ڳلن ۾ ٻڌل چڙا رات جو جڏھن پھاڙ وڌيڪ گھرا، ٿڌا ۽ وڌيڪ خاموش ٿين ٿا، هڪ عجيب ترنم پيدا ڪن ٿا، جن جو آواز پري تائين صاف صاف ٻڌڻ ۾ پيو ايندو. ان عجب جھڙي گھڙيءَ ۾ وري پري کان لاڏائو قافلن جي ٻاريل باهڙي ائين نظر ايندي، جيئن ھزارين گوپيون ھڪ ئي وقت زمين تي رقص ڪري رھيون آهن. رات جو هر طرف ننڍيون ننڍيون بستيون آباد ٿي وڃن ٿيون، وچ ئي وچ تي الاءُ روشن ٿي وڃي ٿو. سليماني چانهه پيش ڪئي وڃي ٿي ۽ پوءِ دنيا جي پراڻن نظرين ۽ زندگي جي مختلف موضوعن تي ڳالهايو وڃي ٿو. رکي رکي اهي لوڪ گيت به ڳايا وڃن ٿا، جيڪي نسل در نسل انهن ۾ منتقل ٿيندا آيا آهن، جنهن ۾ کيرٿر جي بلندي، جنگي جوڌن، عشق، فراق ۽ قبيلي جي وڏائي بيان ڪئي وڃي ٿي. هي پوري رات ڳائي، تنبورو، سارنگي وڄائي پنھنجي اندر جي ڳوڙهن کي، خشڪ ڪرڻ جي ڪوشش ڪندا آهن. محفل جا شريڪ دل جي فراست مان کين داد ڏيندا رھندا آھن. ساز وڄائڻ وارو جنهن ڪيفيت مان سنگيت ڇيڙي ٿو، ان سان انجو روح کيرٿر جي فضائن ۾ تحليل ٿي وڃي ٿو. جيڪا ڪيفيت گوتم ٻڌ جي ان سک وتي جي هوبهو ھوندي آھي، جنهن ۾ ماڻهو جو جسم به انجو ناهي رهندو. ڪي ته پوري رات ڳائيندي ڳائيندي، سرن جا ورلاپ ڏيندي ڏيندي صبح ڪري ڇڏين ٿا. سفر، زندگي جي ڪيترين شين کي ضروري ۽ غيرضروري بنائي ڇڏي ٿو، هڪ وقت اچي ٿو، جڏهن انسان پاڻ کي بي معني سمجهي ٿو، سمورو سفر اجايو لڳي ٿو. پر تڏهن وري انسان جو چهرو ٻهڪي پوي ٿو جڏهن کيرٿر سان همڪلام ٿئي ٿو. سندس جي چهري جون ڪيتريون چميون روشن ٿي پون ٿيون. منڇر کي پاڻي ڏيندڙ گاج، انگئي، نئنگ، ڪائي، کيرٿر کي پنهنجن ٻانهن ۾ ڀري رکيو آهي. جنهن جي تازگي ڏور سنڌ جي وارياسي ۽ لٽاسي زمين کي گل، ٻوٽن، ميون جي رنگ ۽ رس سان سرشار ڪري ٿي ۽ تهذيب ۽ تمدن جا روپ ڏئي ٿي. مقامي داستان گو پنهنجن قصن ۾ کيرٿر کي ڇُري جي ڌار وانگر تيز رکن ٿا. کيرٿر جا بيحد سادا پر شڪَي ماڻهو ٻين ڪيترن لاءِ عزت ۽ محبت سان گڏ گمان به رکن ٿا، ڇاڪاڻ ته جابلو زندگي پٿرن ۽ پهاڙن جي اوٽ کان شروع ٿئي ٿي، پوشيده رهي ٿي، بيرحم حيوان جيان حمله آور ٿئي ٿي. ان ڪري کيرٿر جا ماڻهو مهمانن جي هٿن کي چمڻ سان گڏ، انهن جي قدمن جي آهٽ تي به نظر رکن ٿا. هنن قدرت اڳيان پنهنجو سر هميشه نوائي رکيو.
جي ڏسجي ته کيرٿر هڪ منصف جيان زمين جي قديم ۽ آڳاٽن قبيلن، ذاتين ۽ جيوت کي اهو سڀڪجهه ڏنو جيڪو انهن چاهيو. جنهن جو هن ڪڏهن حساب نه رکيو، عقل ڏنو، روشني ڏني، محبت ڏني، حفاظت ڏني ۽ خزانه به ڏنا ته جيئن انسان ڪنھن نئين ڏينھن جي خواب کي حقيقت جو روپ ڏئي سگھي.
کيرٿر جا سفيد پھاڙ
پاڻي سان ڪيڏا نه ڀريل آھن،
ڪيڏا نه پاريھل، تتر، ڳاني ڳيرا، ٻاٻيھا،ڪوئل، ھُد ھُد، ڪاٺ ڪٺو، ھوڙيو، ڇاپاڪو، ملھايو، وھيو، سيسي، چڪور ۽ ڪيڏي نه ھوا آھي.
ڪيڏا نه ڪھو، ڪسير، انجير، بادام، ڏاڙھون، ڊامڻ، کيريو، روھيڙو، کٻڙ، کاھوڙ جا وڻ آھن،
۽ لونگي ۽ اڪڙي جا نيرا ۽ سفيد گل به،
جن ۾ يقين ۽ انتظار جا پوشيده پل سمايل آهن
جن جي خوشبو سان کيرٿر جھومي ٿو.
کيرٿر!
اسرارن ۾ پوشيده
صدين کان ھميشھ انتطار، فراق، ميلاپ ۽ وفا جي ڪيترن گھڙين کي
پنھنجي ساھ ۾ سانڍي رکي ٿو،
ته جيئن پنھنجي بيقرار روح کي محبت جي طاقت ڏئي
۽ پاڻ کي محفوظ رکي
انھن کان جن پوءِ انسانن کي تلوارن سان پئي ماريو
کيرٿر، انھن ننڍڙن ساھ وارن سھڻن پکين
لاءِ پاڻ کي سفيد مجسمن جھڙو تراشيو
ته جيئن ھو ڳائي رقص ڪري. سگهن
ائين جيئن ڪيلاش پربت تي پاروتي آڏو شِو َ رقص ڪري ٿو.
کيرٿر! پاڻ کي محبت جي ڪيترن ئي ڌاڳن سان ڳنڍي رکيو آهي.
اھي سمورا آشرم جن جا گهنڊ خاموش آھن
انھن قدمن جي آھٽ ڏانھن اڄ به نھاري ٿو جن جي ھٿن ۾ چنبيلي جا گل ھئا.
ھي ماڻھو!؟
جنهن پوءِ تيل، گيس، پٿر جي تلاش ۾ پھاڙن ۾ آرامي،
اسان جن پُرکن جي هڏن کي به ڪڍي ٻاهر اڇليو.
ھي فطرت سان ناٽڪ ڪرڻ لاءِ سوچي ٿو ته ڪيڏو ننڍڙو لڳي ٿو.
هو سڀ ڪجهه ٿيڻ جي جنون ۾
زندگي جا سمورا در بند ڪندو وڃي ٿو.
خدا
جيڪو زندگي کي طاقت ڏئي ٿو.
پهاڙن تي انجير جا وڻ لڳائي ٿو
۽ گل لالا به
جنهن جي مهڪ پوري کيرٿر کي مهڪائي ٿي
۽ سياري جي طويل راتين کانپوءِ
سج کي اڀاري ٿو
ان جي حڪم سان جڏهن آسمان کان پاڻي ڪري ٿو
جيڪو مشاڪ، گاج، نلي، انگئي، تڪي، سوري، سول، ھليل، نيئنگ، نگھاول، لوڻي، ڪائي، ٻنڌڙي، جھانگير نئين ۽ ندين ۽ آبشارن جي صورت ۾ هيٺ ڪري ٿو ته
کيرٿر شفاف پاڻي ۾ بدلجي وڃي ٿو.
تڏھن کيرٿر روحاني عھد، طاقت ۽ اقرار بنجي وڃي ٿو.
جتان کان منڇر جي اُتم ڪهاڻي شروع ٿئي ٿي.