17. منڇر 2
ھتي تازي ھوا آھي، ھيڏانھن ٻاھر اچي ويھو. سکيرو سدوري کي آواز ڏئي سڏيو. جيڪا راڻي جي جسم کي ھلڪا زور ڏئي رھي ھئي. راڻو ڪيترن ڏينھن کان پنھنجي پيءَ سکيرو سان ان ڳالهه تي ضد ڪري رھيو ھو ته ھن کي بوبڪ کان گلاب جو شربت آڻي ڏئي، ڇاڪاڻ ته ھن کي ائين لڳي ٿوته اھڙي ڪا شي آھي جيڪا ھن جي ھانو کي چڪ ھنيو بيٺي آھي. سدوري، سکيرو جو چوڻ ڪندي راڻي کي پنھنجن ٻانھن ۾ کڻي گاليا جي ڪناري تي آئي، جتي سکيرو اڳ ۾ ئي ھنن جي ويھڻ جي جڳهه ٺاھي رکي ھئي.
بابا، هي ڪهڙو شربت آهي، هن ۾ ته ڪو اثر ئي ڪونهي.راڻي جسم ۾ تڪليف محسوس ڪندي سکيرو کي چيو. پٽ تو ئي ته چيو هو گلاب جو شربت، سکيرو پٽ ڏانهن نهاريندي چيو. جيڪو سدوري جي ڪڇ ۾ ائين ستل آهي ڄڻ ڪجهه گهڙيون اڳ روئي روئي ٿڪي پيو هجي.
راڻو بيحد تڪليف ۾ آهي، سڀاڻي هن کي شهر کڻي وڃ، ڊاڪٽر کي ڏيکارڻ لاءِ . سدوري ڏکاري انداز ۾ سکيرو کي چيو
سکيرو جو تعلق مھاڻن جي گرڪڻا پاڙي سان آھي، جيڪو مھاڻن جو قديم پاڙو سمجھيو وڃي ٿو. منڇر جڏھن تار وھي ٿي ته ھي پاڙو پنھنجا گاليا سنڀالي منڇر مٿان ترندا ۽ شڪار ڪندا رھندا آھن. وري جڏھن پاڻي سڪي ته منڇر جي خالي ٿيل زمين تي وڏف، جوئر، ٻاجھر، تر ۽ گوار جو فصل ڪن. ٻڪريون، رڍون به پالين. ھن ڀيري جڏھن منڇر کيرٿر ۽ درياء جي پاڻي کان محروم رھي، رڳو نارا جو پاڻي ھو جيڪو منڇر ۾ وھي رھيو ھو. جنھن سان منڇر جو لٽاسو ۽ ھلڪو ناسي پاڻي عجيب قسم جي بدبو سان گھرو ڪارو ۽ ھلڪو نيروٿي ويو ھو.سکيرو کي ان ڳالهه جو امڪان ھو ته پاڻي مان اٿندڙ بدبو نارا جي پاڻي جي ڪري آھي، پر ھن کي انجي نقصان جو اندازو نه ھو. راڻو ھنجو اڪيلو پٽ، جيڪو ھاڻ 12سالن جو اچي ٿيوآھي، راڻي ۾ پنھنجي پيءَ واريون سموريون چڱايون، برايون موجود آھن. جھڙي طرح سکيرو گاريال، مستقل مزاج ۽ جھيڙيڪار آھي. راڻو به پيءُ کان گھٽ ناھي. پنھنجي مقصد جي خاطر بلڪل اکيون ٻوٽي ضد جي حد تائين ان کي توڙ تائين پھچائي ڇڏڻ وارو. راڻي جي اھا غير معمولي صلاحيت ئي سکيرو جي روح لاءِ راحت آهي.. سدوري جو ته ڄڻ جگر جو ٽُڪر آھي. پوءِ ائين ٿيو جو راڻي کي تيز بخار سان گڏ الٽي آئي، جيڪا ڳالهه مھاڻن لاءِ معمول جو حصو آھي. سدوري ھن کي وڏف، ننڍو ڦوٽو ۽ گلاب جي پتن جو ڪاڙھو پياريو. جنھن سان ھن کي ڪجهه گھڙين جي راحت ملي. اھا تعجب جھڙي ڳالهه آھي ته راڻي ٻه چار الٽيون ڪرڻ ۽ بخار جي ڪيفيت ۾ به پنھنجو صبر ھٿان نه وڃايو. سکيرو ته ان ڳالهه کي ڌيان ۾ ئي نه آندو. پر ھڪ ھفتو گذرڻ کانپوءَ به جڏھن راڻي سکيرو کي گلاب جي شربت آڻڻ ۽ ھانوءَ ۾ چڪ جو ذڪر ڪيو ته کيس ان ڳالهه جو احساس ٿيو ته راڻو ڪنهن وڏي جسماني تڪليف ۾ آهي. ۽ وري جڏھن ھن راڻي جي اکين ۾ نھاريو ته ان جون اکيون معمول کان وڌيڪ پيليون ٿي ويون ھيون ۽ جسم ڪن حالتن ۾ ته ڪمزوري مان ڪنبڻ لڳو ھوس. ھاڻ ته رات جو دير تائين ھو پنھنجي ھانو جي سور کان پوري طرح سمھي به نه ٿو سگھي. سکيرو جڏھن راڻي جي اھا حالت ڏٺي ته راڻي کي ھڪدم سيوھڻ کڻي ويو ، ڊاڪٽر کي ڏيکارڻ لاءِ .
جنرل اسپتال سيوھڻ ٻارن جي بيحد گندي وارڊ ۾ راڻو ڇنل، ٽٽل ۽ بيحد ميري بستري نما ڄڻ گند جي ڍير تي ائين ستل آھي، جو کيس اکيون ڇت ۾ کتل ھئس. ھي بيحد ڪمزور ٿي ويو ھو، ھن ڪيترن ڏينھن کان ماني جي ڪجهه گرھن تي گذارو ڪيو ھو. مريضن جو جيترو تعداد ھو ان حساب سان ڪيترن ڪلاڪن جي وقفي کانپوءِ ان جو وارو آيو. ٻارن جي رڙين اسپتال جو ماحول عجيب خوف ڏيندڙ ۽ بيحد ڏکارو ڪري ڇڏيو ھو. راڻو پيءِ کي موٽي ھلڻ جو ضد ڪري ٿو ، ھن جي بقول ھن جو ھتي ساھ ٿو منجھي.
پوري ھڪ ھفتي جي جسماني ۽ روحاني تڪليف کانپوءِ، ھڪ رات اوچتو ٻارن جي وارڊ ۾ رڙيون پئجي ويون راڻي جو ساھ بند ٿي ويو، سدوري رڙيون ڪري ڊاڪٽرن کي سڏڻ لڳي. سکيرو ٻاھر اسپتال جي بينچ تي سمھيو پيو ھو، سدوري جي رڙين تي ڀڄندو آيو. راڻي جو جسم ٿڌو ٿي ويو ھو. ڪيترين گھڙين تائين سدوري ۽ سکيرو راڻي جي جسم ۽ پيرن جي ترين کي مھٽيندا رھيا. ھنن رڙيون ڪيون، ڊاڪٽرن کي سڏيو پر ھنن کي ڪٿان ڪو سھارو ڪا مدد نه ملي.
منجهند جو ٻارھين وڳي ھي راڻي جو لاش شيخ ڌمڻ پير جي قبرستان ۾ دفنائي آيا.
ڊاڪٽرن جي بقول راڻو ڪاري ڪامڻ جي بيماري ۾ فوت ٿيو.
اولاد کان محروم ٿيڻ جو ڏک بيحد گھرو ٿئي ٿو، سدوري ڪيترا ڏينھن، دردناڪ رڙيون ڪري راڻا راڻا ڪري سڏيندي ھئي. ھن جو راڻي سان ائين پيار ھو جو ھو ان کي ظاھر نه ڪندي ھئي، پر سکيرو سان راڻي جا قصا ڪري پنھنجي اتاھ پيار جو اظھار ڪندي ھئي. ان حد تائين جو ھن کي اھو معلوم ھو ته سکيرو ڳالهه ڳالهه تي گارين جو استعمال ڪري ٿو، پر ھن ان کي منع ڪري ڇڏيو ته راڻي کي ڪڏھن به گار نه ڏئي. ڌمڻ پير جي ميلي وقت راڻو جيڪڏھن ڪنھن عمدي دوڪان تي ڪا شي خريد ڪرڻ لاءِ چڙھي ويو ته پوءِ اھا ڪيتري به قيمتي ھجي کيس وٺي ڏبي ھئي. راڻي جي موت سدوري کي بت بڻائي ڇڏيو ھو. سکيرو ۽ سدوري ان ڳالهه سان سھمت نه ھئا ته راڻي جو موت قدرت جو فيصلو ھو، ھي ان کي منڇر جي آلوده ٿيڻ سان جوڙي رھيا آھن. جيڪا ڳالهه ھاڻ عام ٿيندي پئي وڃي ته منڇر ۽ مھاڻن جي موت جا ذميوار حڪمران ۽ ڪامورا آھن.
تون منڇر کي
شراب جي خالي بوتل کان به گھٽ ٿو سمجھين.
هي آفيسرن جي لباس ۾ بي رحم حيوان آهن، ھنن جو مُلهه مڇي ۽ پکي جي داڻي جي برابر آھي. جنھن لاءِ ھي پاڻ وڪڻڻ لاءِ ھر وقت تيار رهن ٿا.
ڪنھن جي پيو ڳالهه ڪرين! ميرڻ، سکيرو جي اکين ۾ نھاريندي پڇيو.
ڏس يار مان مُھذب ناھيان، ان ڪري جيئن سمجھان ٿو ائين ڳالھايان ٿو. ھي ڪامورا جيترا پاڻ کي شريف ايماندار ظاھر ڪن ٿا. انھن کي ڄاڻڻ لاءِ انھن سان ھڪ گھڙي ويھي ته ڏس،
تون ته انھن کي چڱي ريت ڄاڻين، مون کان ڇاٿو پڇين. ميرڻ، سکيرو کي وراڻيو .
مان توکي ٻڌايان ٿو ته ٻه ڏينھن اڳ ڇا ٿيو. سکيرو رڙيون ڪري ميرڻ کي ٻڌائڻ لڳو.
فضل ٺيڪيدار نياپو ڪيو ته ڪجهه سرڪاري ڪامورا منڇر گهمڻ اچن ٿا. رات منڇر ۾ گذاريندا، تنھنجو گاليا ڪشادو آهي رات تو وٺ رهنداسين ۽ مڇي به کائينداسين.
مان ان شرمناڪ تماشي جو ذميوار آھيان، مونکي ان وقت انڪار ڪرڻ گھرجي ھا. جڏھن فضل اھڙي اھتمام جو مونکي چيو. پر ھن سان منھنجا پراڻا واسطا آھن، مون ھنجي عزت کي ڏٺو. سکيرو وڌيڪ ڪجهه ڳالھائڻ کان اڳ ائين خاموش ٿي ويو، ميرڻ ڪنھن ھدايت جي انتظار ۾ ھجي. ڪجهه شيون اهڙيون هونديون آهي، جيڪي هر ڪنهن ماڻهو کي خراب لڳنديون آهي ۽ جڏهن منڇر جي ڳالهه هجي ته هڪ مهاڻو ڪيئن ٿو خاموش رهي سگهي. سکيرو جو چھرو تند ۽ تلخ جو ڏيک ڏئي رھيو ھو. مون هتي رهي قدرت جي شين جي قدر قيمت کي سمجهيو آهي. مان ھتان وڃڻ چاھيو ٿي، ڇاڪاڻ ته مان پنهنجي اندر ۾ مڇي جي ڄار وانگر وچڙيو پيو هئس. هڪ مھاڻو جيئن ان ڄار جي تند تند ڪري کوليندو آهي منڇر منهنجي اندر کي به ائين کوليندي وئي. مونکي چڱي ريت معلوم آهي ته ستت ئي پوءِ هن سان منهنجو رشتو ائين جڙندو ويو جو مان نمايان طور پنهنجي اندر ۾ تبديلي محسوس ڪئي، جنهن منهنجي اندر جي دنيا کي زندگي جي سمورين حقيقتن ۽ خصوصيتن کان واقف ڪيو. عمر جي لحاظ کان اهي ڳالهيون جيڪي هڪ عام مُهاڻي لاءِ بي حد مشڪل آهن، مون نه صرف سمجهيون پر ان مان مون پنهنجي زندگي کي پاڻ لاءِ آسان بنايو. ڪنھن به انسان لاءِ ڪي گھڙيون اھڙيون به ھونديون آھن، جيڪي انجي اندر کان انجو نئون جنم ڪن ٿيون. جنھن سان ان کي پنھنجي انسانيت ڏانھن موٽي وڄڻ ۾ مدد ملي ٿي. مون پنهنجي زندگي جي ابتدائي ڏينهن ۾ سکيو ته هڪ ننڍڙي مڇي به منڇر جي زندگي لاءِ ايتري اهم آهي، جيتري ڪا وڏي ۽ قيمتي مڇي، هي سڀ منڇر جو ڪُٽنب آهن، اسان جيڪڏهن پنهنجي گذرسفر ۽ ڪجهه رقم لاءِ ان جا ڀاتي چورايون ٿا ته منڇر سان ڪا نيڪي نه پيا ڪيون، ان ڪري مون هن اڳيان پنهنجو ڪنڌ هميشه نوائي رکيو ۽ ايتري مڇي جي تمنا ڪئي جنهن سان منهنجي گهر جو گاڏو هلي.
مان ھتي توکي ھي ٻڌايان ٿو ته ان رات فضل ٺيڪيدار ۽ ڪامورا منھنجي گاليا تي مھمان ٿي آيا. مون دل کولي مهمانن جو آڌرڀاءُ ڪيو. مڇي کارائي پوءِ هنن شراب به پيتو ۽ نشي جي حالت ۾ خالي بوتلون، منڇر ۾ اڇلڻ جي ڪوشش ۾ مون هڪ آفيسر جي ٻانهن ۾ وڃي هٿ وڌو.
تون ائين نه ٿو ڪري سگهين، مون کيس چيو.
ان اوچتي پيدا ٿيندڙ صورتحال جي ڪري ٻيڙي اندر، هڪ عجيب صورتحال پيدا ٿي وئي.
توکي جرئت ڪيئن ٿي، منهنجي هٿ کي پڪڙڻ جي.
تون مون کي سڃاڻين ٿو، آفيسر مون کي ڪاوڙ مان چيو.
مان توکي ڪونه سڃاڻان، پر مان توکي ائين ڪرڻ نه ڏيندس، هي منڇر آهي، هي ڪا گنڌ جي ٽوڪري ناهي. تون منڇر کي شراب جي خالي بوتل کان به گھٽ ٿو سمجھين، مان توکي ائين ڪرڻ نه ڏيندس. مان مهاڻن واري انداز ۾ رڙيون ڪري کيس چوندو رهيم، مون اها ڳالهه وساري ڇڏي ته مان رڙيون نه پر ڄڻ مصيبت کي سڏي رهيو آهيان. مون لاءِ هي ڪا تحسين جهڙي ڳالهه نه هئي. مان ته فقط ستم کاڌل منڇر جو ڀرجهلو ٿي بيٺو هئس.
هو مون ڏانهن عجيب نظرن مان نهاريندو رهيو، مان کيس اڃان هٿ پڪڙيو بيٺو هئس. هي ڪو چاليهه، پنجاهه سالن جو گول منهن وارو ڪامورو هو. جنهن جي چهري جا بدنما ماتا جا داغ ڪاوڙ جي ڪري وڌ يڪ چٽا ۽ بي زيب ٿي پيا هئا. سندس جسم تي واسڪوٽي رڍ جي کل جهڙي پهريل هئي. ۽ سڀني سان وڏي آواز ۾ ڳالهائي رهيو هو. هُن غصي مان پنهنجو هٿ ڇڏايو. هو ڪيتري قدر رڪجي ويو هو، انجو اندازو لڳائڻ مشڪل هو، پر بوتل ھن پاڻي ۾ اڇلڻ بجاءِ ھيٺ رکي ڇڏي.
فضل ٺيڪيدار، جي وات جون ڪنڊون ۽ هن جا چپ ڏڪي رهيا هئا. ھنجي جسم مان ساه ڇڏائجي ويو هو.
اسان کي پتڻ تي ڇڏي اچ، اسين وڌيڪ نه ترسنداسين. ڪاموري، فضل کي تحڪماڻي انداز مان چيو ٺيڪيدار فضل ان اوچتي مصيبت لاءِ تيار نه ھو.
سائين مان، سکيرو جي ھلت ڪري معافي گھران ٿو. فضل، ڪاموري جي اڳيان ھٿ ٻڌيو بيٺو ھو. ڪاموري انڪار ڪيو.
ٻن ڏينهن کانپوءِ سکيرو وٽ سردار شاهاڻي جا ماڻهو آيا.
فضل ٺيڪيدار
منڇر ٺيڪيدارن، منشي، ڪامورن، سردارن جي نه پر قدرت جي ميراث آهي. قدرت ان کي ان طرح ڊزائن ڪيو آهي ته جيئن ڪيترن ماڻهن، جانورن، پکين ۽ مڇين کي هڪ ئي وقت خوراڪ، پناهه ۽ سمجھڻ جا موقعا ڏئي.
ماڻهن جي هٻڇ کي ته دنيا جو ڪو به سمنڊ ڀري ناهي سگهيو، نه ئي منڇر ائين ڪري سگهي ٿي. پر هن اندر جيڪو ڪجهه پوشيده آهي، اهو جيڪڏهن منصفانه ورهايو وڃي ته سڀني لاءِ ڪافي ٿيندو. ان بابت ڪير به نه ٿو ڄاڻي ته ماڻهن جي دلين ۾ هن قدرتي ميراث لاءِ ڪيتري اهميت آهي پر ڪير به ان تي قبضي ڪرڻ جي خيال کان سوچي ٿو ته سندس اهو احمقاڻو خيال آهي. ميرڻ، ڪجهه ڳالھيون ياد ڪندي سکيرو کي چئي رھيو آهي ته فضل ٺيڪيدار کي اها ڳالهه سمجهه ۾ نه ايندي. ھن جي باري ۾ مان توکي ٻڌايان ٿو. توکي معلوم نه ھجي پر اٽڪل پنج سال اڳ فضل پنهنجي ئي ڪنهن عزيز سان مڇي جي ڪاروبار ۾ آيو. هن بوبڪ ۾ پنهنجي قيام دوران پنهنجي پونجي مان مڇي خريد ڪري کپائن شروع ڪئي. پر هن جي هڪ ٻي عادت به آهي. جوا کيڏڻ جي، ان ڪري بوبڪ جي شهر ۾ هي فضل جواري جي نالي سان به سڄاتو وڃي ٿو. فضل جواري کان فضل ٺيڪيدار جو سفر ظاهر آهي ته هن پنهنجو گهڻو ڪجهه وڃائي حاصل ڪيو آهي. جيتوڻيڪ هن جي چهري جا وصف بي ترتيب ۽ ڪٿان به ڍنگ وارا نه آهن، پر هن جون ننڍڙيون اکيون، چالاڪي شڪ شبهي ۽ مطلب سان ڀرپور آهن. معمولي لباس ۾ هن جو انداز شاطرانه ۽ احترام کان خالي آهي. هو هميشه کان ائين هو يا مڇي جي ڪاروبار ۾ اچڻ کانپوءِ ائين ٿيو، ڪجهه به چئي نه ٿو سگهجي، پر مون پراڻن ماڻهن کان ايترو ضرور ٻڌو آهي ته ھي اڳ کان ائين ھو پر ڪاروبار ۾ پئسا ڪمائڻ کانپوءِ وڌيڪ ڪميڻو ٿيو. ڪميڻائپ، خوشامدي ۽ مڪاريءَ سان ڀريل هجي ٿي. فضل جهڙن ماڻهن پوءِ انجو پورو پورو فائدو ورتو، هن پنهنجي ڌنڌي ۾ مهارت حاصل ڪرڻ بجاءِ، ان کي آفيسرن سان تعلقات ٺاهڻ جي لاءِ استعمال ڪيو. خاص طور مقامي پوليس سان، هن کي ان ڳالهه جي پڪ هئي ته هي، ان ئي رستي پنهنجي منزل حاصل ڪري سگهي ٿو. هي مقامي پوليس اسٽيشن جي آفيسر وٽ ڪنهن ڪم سانگي نه ويندو ھو، پر هو انھن کي ٽي چار ڪلو واري ڪرڙي جا ٻه چار داڻا ڏيڻ ويندو ھو، جنهن جي هي ڪا قيمت نه وٺندو ھو ۽ نه ئي پوليس ۾ قيمت ڏيڻ جي روايت آهي. هو پاڻ کي وڻائڻ لاءِ انهن اڳيان خوشگوار ٿيڻ جي ڪوشش ڪندو ھو، هي اهڙو تاثر ڏيندو ھو ته هي اهو ڪم پنهنجي دل سان ڪري ٿو ۽ ان لاءِ هن کي فخر آهي. انهن جي شان ۾ ائين ڳالهائيندو ويندو ھو جو انهن کي ڄڻ مسخرو لڳندو ھو. هي اهو ڪم هفتي ۾ هڪ دفعو ضرور ڪندو ھو. هن مقامي طور تي تر جي ننڍڙن وڏيرن ۽ سيدن سان به راه رسم شروع ڪئي. جيڪي مقامي سياست ۾ سڃاتا ويندا آهن. هي انهن اڳيان نوڙي ويندو آهي، پنهنجن هٿن سان انهن جي جوتن کي ڇهڻ جو ڪوشش ڪندو. جنهن مان هن جي اکين ۾ ڪنهن ماڻهو لاءِ جذبات ۽ احترام کان وڌيڪ منافقت ڇلڪندي محسوس ٿيندي آهي ۽ اهڙو تاثر ڏيڻ جي ڪوشش ڪندو آهي ته هو باقي ماڻهن کان وڌيڪ وفادار، ڀروسي وارو ۽ ڪم اچڻ وارو ماڻهو آهي، ان لاءِ هي ڪجهه ڳالهيون پنهنجي طرفان به گهڙندو ھو، ڪجهه ڳالهين کي وڌائي چڙهائي پيش ڪندو ۽ واهيات قصا ائين ٻڌائيندو ويندو ھو جو اڳين کي سچ لڳندا ھئا. هي سڀڪجهه پاڻ کي پسنديده بڻائڻ لاءِ ڪندو ھو، فضل کي ائين ڪرڻ سان گهٽتائي يا ڪم ظرفي محسوس ٿئي، ائين ناھي. هي پوري ڌيان سان ۽ پوري مطلب سان ائين ڪري رهيو هوندو هو. هونئن به هر انسان ڪيترين ڪمزورين سميت هن دنيا ۾ رهي ٿو، جن مان ڪجهه جي ان کي خبر هوندي آهي. ڪجهه جي خبر ناهي هوندي. انسان، احمڪاڻي روش پنهنجن ڪمزورين کي لڪائڻ لاءِ ڪندو آهي، ته جيئن اهو تاثر ڏئي سگهي ته اهو هي غير محسوس ۽ بي خبري جي حالت ۾ ڪري رهيو آهي ۽ پنهنجي روح کي ان لاءِ مطمئن ڪندو رهندو آهي. پر سڀ کان وڌيڪ ڪريل ڳالهه اها آهي ته، ھو ڪوڙ ڳالهائي ٿو، پاڻ کي مطمئن ڪرڻ لاءِ عجيب قصا گهڙي ٿو. پنهنجي اندر ڪوڙ جي پرورش ڪري ٿو، ماڻهن کي پنهنجي باري ۾ خود پسند ۽ ٻين جي باري ۾ حقارت سان تشبيهه ڏئي ٿو. ماڻهو هن جي باري ۾ ڪهڙي راءِ قائم ڪندا ان ڳالهه جي پرواه ڪرڻ بنان، ٻين جي آڏو ائين ڪري پوي ٿو جو پوءِ ماڻھو کيس ائين سمجھن ٿا ته فضل ٺيڪيدار وٽ عزت نالي ڪا شي ئي ڪانھي. پر فضل جهڙن ماڻهن لاءَ ان ۾ راحت آهي، جيڪي پنهنجي ذات خاطر ڪجهه به ڪرڻ لاءِ تيار ٿي وڃن ٿا. پوليس ۽ مقامي وڏيرن ۽ سيدن سان راه رسم وڌائڻ ڪري فضل جي سنگت ۾ به اضافو ٿيڻ لڳو ۽ ڪيترا ملاقاتي کيس اچڻ جو انتظار ڪندا هئا ته جيئن فضل جي خوش مزاجي ڪري سگهن، هو ان طرح جي زندگي مان خوش آهي، هن پوري طرح منڇر جي ماحول کي سمجهي ورتو ۽ ھڪ ڏينھن رئيس شاھاڻين پاران منڇر جو ٺيڪيدار مقرر ٿيو.
سکيرو، منڇر ڇڏڻ کان انڪار ڪري ٿو.
ماڻهو جي حقيقي زندگي جو تصور ڪنهن وٽ به ڪونهي، پران ڏينهن سکيرو کي لڳو ته ٺيڪيدار سردار ۽ ڪاموري جي گفتگو ۽ سموري زندگي جي ھلت چلت ۽ ماڻهن ڏانهن رويو انهن جي حقيقي حيواني شڪل کي ظاهر ڪري ٿو. انسان پوري ريت وحشي ٿي وڃي ٿو، جڏهن هو پنهنجي مفاد کي سڀ کان مقدم رکي ٿو. ان حالت ۾ نرم مزاجي ۽ رحم دلي جو ڪهڙو سوال آهي؟ سکيرو، سردار شاھاڻي جي ماڻھن سان ٿيل گفتگو کي ياد ڪري ميرڻ کي ٻڌائڻ لڳو ته ھنن ڪھڙي بيھودگي مان، ھن کي منڇر ڇڏڻ جو حڪم ڪيو ۽ ڪيئن نه بيغيرتي سان ڀريل غليظ لفظ ڳالهائڻ لڳا.
سردار حڪم ڪيو آهي ته تون منڇر ڇڏي وڃ، سردار شاھاڻي جا ماڻھون سکيرو کي ڪم ڪندي چوڻ لڳا.
منڇر منهنجو گهر آهي، سکيرو وراڻيو.
مان ابن ڏاڏن کان رھان پيو، مون ڪو ڏوهه ناهي ڪيو نه ئي سردار کي ڪا تڪليف پهچائي آهي. سردار مونکي منڇر مان بيدخل نه ٿو ڪري سگهي، مان قانون کان به واقف آهيان ۽ پنهنجي طاقت کان به.
تون سردار کي سڄاڻين ڪو نه؟ ھنن منھنجي منھن ۾ نھاريندي چيو.
ڏس فضل، مونکي خبر آھي ته سردار ائين ڇو پيو ڪري ۽ توکي به خبر آھي. تون بزدل آھين جو سردار کي اصل ڳالهه نه ٿو ٻڌائين، مان کيس گاريون ڏئي ڳالھائي رھيو ھئس.
تنهنجو مطلب آهي تون منڇر نه ڇڏيندين، ٺيڪيدار فضل سکيرو جي ڳالهه ڪٽيندي چيو.
نه بلڪل نه، سکيرو کيس وراڻيو.
تون ڳالهه کي سمجھين ڇو نه ٿو، ٻيون ڪيتريون ڍنڍون آھن، وڃ ھليو. فضل جي آواز ۾ شڪست هئي.
تون سردار جي سامهون ٿيندين، توکي خبر آهي انجا ڪهڙا نتيجا نڪرندا. سمورا مهاڻا ان جي رحم ڪرم تي آهن ۽ تو آهين جو چئين ٿو مان منڇر نه ڇڏيندس. توکي سردار جي خبر آهي. فضل ھاڻ بزدلي تي لهي آيو.
تون مهاڻن کي ڪونه سڃاڻين، سچ پچ هو مرڻ ۽ مارڻ لاءِ تيار ٿي ويندا. سکيرو وراڻي ڏني. مان منڇر نه ڇڏيندس، سکيرو کيس وراڻيو. رئيس جا ماڻھو ھڪٻئي جي منھن ڏانھن ڏسڻ لڳا.
دنيا اڃان به تو جهڙن چرين سان ڀري پئي آهي، جيڪي پاڻ کي نه ڄاڻ ڇا ٿا سمجهن. فضل ٽوڪ واري انداز ۾ سکيرو کي چيو. فضل ٺيڪيدار جي جسم مٿان لوئي ويڙهيل هئي، ھنجا لوئي اندر ھٿ ڏڪيا ٿي.
سردار کي ناراض نه ڪر ۽ فلحال منڇر ڇڏي وڃ، سردار سان دشمني چڱي ناهي، ھن ويندي ويندي سکيرو ڏانھن نھاريندي چيو.
“ڪڃر جا پُٽ” تون ڪهڙي حق تحت مون کي اها صلاح ٿو ڏين، تون ائين چوڻ وارو ڪير ٿيندو آهين. سکيرو فضل کي گاريون ڏيندي چيو.
مان توکي سڃاڻان، تون هڪ ٺيڪيدار آهين، تون ڪير ٿيندو آھين منڇر ۽ مھاڻن جي زندگي جا فيصلا ڪرڻ وارو. سکيرو وڏي آواز ۾ کيس چوڻ لڳو. مونکي خبر آهي ته تون به پنهنجو بدلو وٺڻ ٿو گهرين. پر مان توکي چڱي طرح سڃاڻان، “ڀڙوا ” سکيرو رڙيون ڪري ڳالھائڻ لڳو. ھن پنهنجي انسانن واري رويي کي لاهي ڦٽو ڪيو. ھن وساري ڇڏيو ته ھي ان ٺيڪيدار سان مخاطب آهي جنهن سان ھن جو ڪاروبار هلندڙ آهي، سردار جا ماڻھو به خاموش بيٺا رھيا، سکيرو ٻانھون ھوا ۾ اڇلائيندي اڃان به فضل کي گاريون ڏئي رھيو ھو، ايستائين ھي گاريون ڏيندو رھيو جيستائين ٺيڪيدار فضل ھن جي اکين مان گم نه ٿيو.
پوڙھو سردار
ان واقعي جي هڪ هفتي کانپوءِ شاھاڻين جي پوڙھي سردار سکيرو جي بتيلي کي باه ڏياري ۽ مھاڻن کي ڊيڄاريو ته سکيرو جي سنگت کان پاسوڪن ۽ پنهنجي روزگار کي وڌيڪ اهم سمجهن. سکيرو ان واقعي کي پوليس ۾ کڻي ويو ۽ شاھاڻين جي پوڙھي سردار خلاف سخت پريس ڪانفرنس ڪري آيو. ڪيترن مھاڻن کي سکيرو جو اھو قدم پاڳل پڻو لڳو، پر ڪيترا ٻيا به مھاڻا ھئا جيڪي سکيرو جي طرف ھئا. ڪن ته ھن کي دعوت ڏئي پاڻ وٽ گھرايو، خاص طرح نوحاڻين جي سردار ھن کي پنھنجي حمايت ڏيکاريندي ھن ڏانھن نئون بتيلو موڪليو. سکيرو انڪار نه ڪري سگھيو، ڇاڪاڻ ته منڇر جي اوچ نيچ واري ظالم نظام ۾ ھن لاءِ ائين ڪرڻ ضروري ھو، ھتي مھاڻو پنھنجي طرح ڪا به طاقت نه ٿو رکي، سکيرو جي ڌر جي مھاڻن به نوحاڻي سردار جي ان قدم جو آڌرڀاءُ ڪيو، ھتي اھا ئي روايت آھي. سکيرو ھاڻ فضل ٺيڪيدار کي مڇي ڏيڻ بجاءِ نوحاڻين جي ٺيڪيدار کي مڇي ڏئي ٿو. سکيرو ان طرح جي زندگي مان بيحد ڏکارو ٿي ويو ھو. ھي ڪنھن طرح وڏيرڪي نظام جي خلاف ٿي بيھڻ جي بجاءِ انجو حصو ٿي ويو. اھڙي حالت ۾ ته ھنجي زندگي ۾ ڪو به بدلاءُ نه ايندو. ھن ته مڇي جي داڻي وانگر پاڻ کي به وڪيو. ھي ائين سوچي ڪيترا ڀيرا روئي ويٺو، ھي ھميشه جي شرمساري کان بچڻ لاءِ خاموشي سان منڇر ڇڏي وڃي ٿو.