سيلاني

جڏهن مهر ڳڙهه جا آثار لڌا ويا ته علائقي جي تاريخي اهميت ۾ وڏو واڌارو آيو. مهر ڳڙهه جي تاريخي حيثيت، اتان هٿ آيل نوادرات مان معلوم تي ۽ ڄاڻايو ويو ته هي شهر ست هزار سال پراڻو آهي. اهو شهر (ڦٽل) بولان لڪ جي اوڀر ۾ تقريبا سورهن ڪلوميٽر پري آهي. هن ماڳ جو تعلق آثار قديمه جي NEOLITHIC PERIOD کان ٻڌائن ٿا. يعني انسان ابتدا کان ترقي ڪري پٿر جي دور ۾ داخل ٿيو. ۽ پوءِ زرعي دور کي پهتو. ان وقت انسان پنهنجي ڪم کي سولو ڪرڻ لاءِ اوزار جوڙيا. اهي اوزار مهر ڳڙهه جي دڙن مان هٿ آيا.

1928ع ۾ فرانسيسي ماهرن جي هڪ گروپ ڊاڪٽر جي ايف جارج جي سرواڻي ۾ ۽ پاڪستان جي آثار قديمه جي ماهرن گڏجي مهر ڳڙهه جي دڙن جي کوجنا ڪئي. هن کوجنا وقت ٿانون جا ٽڪرا، دلن جا ٽڪرا، مٽيءَ مان جڙيل شيون ، ٺڪر جن تي رنگ برنگ چٽ آهن. ان کان سواءِ مٽيءَ مان جڙيل گڏيون ، انسان ۽ جانورن جا بوتا ۽ هڏن مان ٺهيل هٿيار ۽ زيور به لڌا. هنن شين جي تجزيي ۽ تحقيق کان پوءِ اندازو لڳايوويو ته هن شهر جو بنياد 4500(قبل مسيح) رکيو ويو هيو. هي هوشيار مخلوق هئي. جيڪي نه رڳو پوک راهي کان واقف هيا. پر سٺي اٿڻ ويهڻ جي اصولن جا ڄاڻو هيا. جيڪي 2700 سالن قبل مسيح هتي آيا ۽ رهيا.

مهر ڳڙهه کان اڳتي ڇهن ڪلوميٽرن جي فاصلي تي نوشهرو جا دڙا نظر آيا آهن. انهن جو به مهر ڳڙهه تهذيب سان تعلق آهي. اهي دڙا به اندازا 1800 يا 2700 تائين آباد رهيا.

مهر ڳڙهه بابت ڳالهائيندي منزل طئي ڪندي بولان جي مُهڙ يعني شهر ڍاڍر جي حدن ۾ پهتاسين.