سيوهڻ شريف
سيوهڻ شريف حضرت لال شهباز قلندر جي زيارت گاهه آهي. ان سان گڏ سيوهڻ تاريخي شهر به آهي. هن شهر جي خصوصيت آهي ته هتي پراڻو قلعي ڪافرڪوٽ جا آثار به ڏيکارجن ٿا. قلعي بابت روايت آهي ته سڪندراعظم جوڙايو هو. قلعي جون پراڻيون ڀتيون ڊهي ويون آهن.پر پراڻو رستو پنهنجي اصلي بيهڪ سان موجود آهي. ۽ اتي سرڪاري ريسٽ هائوس جوڙيو ويو آهي. قلعي تي بيهي سيوهڻ جو سمورو شهر ڏسي سگهجي ٿو. سيوهڻ ۾ هر وقت عقيدتمندن جي رش هوندي آهي. پوري پاڪستان ۽ ٻاهرين علائقن جا ماڻهو لال شهباز قلندر جي زيارت لاءِ اچن ٿا.
لال شهباز قلندر انهن بزرگن مان هڪ آهي. جن دين اسلام جي سربلندي لاءِ ماڻهن کي نيڪي ۽ بدي جي نصيحت پنهنجي عمل سان سمجهائي. حضرت لال شهباز قلندر پراڻي ايران جي علائقي آذربائجان جي مشهور شهر مروند ۾ ڇهين صدي ڌاران ڄائو. سندس پيدائش جي بابت ملندڙ حوالن ۾ اختلاف آهي. ڪٿي سن ولادت 561 ته ڪٿي 538 هجري ته ڪٿي 573 هجري لکيل آهي. البت سندس عيسوي سن 1177 ع بابت گهڻو ڪري تذڪره نگار اتفاق رکن ٿا.
حضرت لال قلندر شهباز جو اصل نالو عثمان ۽ پيءُ جڳ نالو سيد ابراهيم ڪبير الدين آهي. ستن سالن جي عمر ۾ قرآن مجيد حفظ ڪيو. ٻاويهه سالن جي عمر ۾ ديني علمن ۾ قابل ٿي ويو. ڪن ملڪن ۾ تبليغ ڪندي عمر جا آخر ڏهاڙا سيوهڻ ۾ گذاريا. سندس برڪت جي ڪري سيوهڻ وڏو روحاني مرڪز جڙيو. فارسي ۾ شاعري ڪئي. سندس شعر جو نمونو:
مرا مخلوق می گوید چرا چنداں می رقصی
کہ دل اسرار مے دارد ازاں اسرار می رقصم
منم عثمان مروندی کہ یارے خواجہ منصورم
نہ ترسم من زرسوائے سر بازار می رقصم
اهڙي ريت ميزان الصرف فارسي ۾ لکيو. 673 هجري مطابق 1273 ۾ وفات ڪئي. شهباز قلندر جو مقبرو سلطان فيروزتغلق جي حڪم تي سيوهڻ جي گورنر ملڪ رڪن الدين المعروف ملڪ اختيار الدين جوڙايو. ان کان پوءِ مغل اعظم اڪبر جي زماني ۾ مرزا جاني بيگ ترخاني مقبرو وڌائي ٺهرايو. 1173 هجري ۾ غلام شاهه ڪلهوڙي ٻاهريون دروازو ٺهرايو. مقبرو هن علائقي جي چٽ سالي سِرن سان سينگاريل آهي جنهن کي ڪاشي ڪاري چون ٿا.
هر حڪومت جي دور ۾ لال شهباز قلندر جي مزار جي تعمير ۽ مرمت ٿئي ٿي. 1977ع ۾ ان وقت جي وزيراعظم ذوالفقار علي ڀٽو، ايران جي مدد سان مزار لاءِ سونو دروازو جوڙايو. دروازو اصفهان شهر ۾ جڙيو. ان وقت دروازي تي ڇهه لک روپيه خرچ آيو. هي دروازو شيشي ۾ بند آهي. ڪو سربراهه مملڪت اچي ته دروازو کلي ٿو. نه ته گهڻو ڪري بند هوندو آهي.
هر سال شعبان جي پوئين اڌ ۾ حضرت لال شهباز قلندر جو عرس ڌام ڌوم سان ملهايو ويندو آهي. عرس جي ڏهاڙن ۾ وڏي رش هوندي آهي. سنڌ کان سواءِ بلوچستان، پنجاب، سرحد جا گهڻا ماڻهو ايندا آهن. هتي بلوچستان جا ڪجهه ماڻهو لڏي اچي ويٺا آهن. جيڪي واپار وغيره ڪن پيا. مستونگ جا سڪل توت ۽ سنجد ( جابلو ٻير جو قسم) جيڪي هن سيزن ۾ مستونگ ۾ نه ٿا ملن.، سي هتي هر دڪان تي موجود آهن. سياري ۾ ڪوئٽه ، مستونگ، قلات، پشين جا ڪافي ماڻهو سير زيارت لاءِ هتي ايندا آهن ڪي ته مهينن جا مهينا رهيا پيا هوندا آهن. ماڻهن جي رهائش لاءِ سرڪار طرفان جاءِ جوڙايل آهي جنهن کي ڪافي چون ٿا. جتي ملنگن جو راڄ آهي. جن جا مٿا ڪوڙيل ۽ اکيون ڳاڙهيون آهن. ڊگها جبا پاتل اٿن. رڳو پيٽ گذر لاءِ اتي آهن. مسجد ته آهي ڪو نمازي ڪونهي لنگر خانو آهي.
سيوهڻ پهچڻ وقت سڌو ريسٽ هائوس وياسين. ڪمرو وٺي ڪجهه وقت آرام ڪيوسين. وهنجي ڪپڙا بدلائي لال قلندر شهباز جي زيارت لاءِ وياسين. سيوهڻ شهر جناب عبدالرزاق صابر جي لاءِ نئون هيو. پر مون لاءِ نئون نه هيو. منهنجيون وڏيون يادون هن شهر بابت آهن. جو شاگردي جي زماني ۾ مان ۽ منهنجو ساٿي لال عرف لالو هر سال سياري ۾ سيوهڻ ۾ هفتن جا هفتا اچي رهندا هياسين. سياري ۾ هر سال ڪوئٽه جا ڪافي ماڻهو اچن ٿا. ڪي زيارت لاءِ ته ڪي سير تفريح لاءِ اچن ٿا. اسان ته سيوهڻ کي ننڍو بلوچستان چوندا آهيون.
سيوهڻ ۾ گهمندي واقفڪار مليا. حال حوال ڪري خوشي محسوس ڪئي. سج لٿي جي اذان کان پوءِ درگاهه تي وياسين جتي ڌمال شروع هئي. ڌمال ۾ نوجوان جو جٿو رقص ڪري رهيو هو. سندن وجد مستي ڏسڻ وٽان هيو. ڪيف مستي ۾ ڪنڌ به ڌوڻي رهيا هيا. شاگردي جي زماني ۾ اسان به ڌمال ۾ شريڪ ٿيندا هياسين. ڪافي سڪون ملندو هيو. مگر هاڻي مون کي هي ڌمال عجيب لڳي پئي. هر ڪنهن جو پنهنجو پنهنجو عقيدو آهي. رب ڄاڻي ڪير سچو آهي.
نياڻيون به ڌمال ۾ هيون. جن جي ڌمال جي جاءِ جدا هئي ۽ اهي به ڪنڌ ۽ مٿو ڌوڻي رهيون هيون. ڪيترين جا زلف کليل هيا. ڪيتريون بيهوش به ٿيون ۽ ڪيترين کي جن جو اثر به هيو. ڪلاڪ کن ڌمال هلي. ڌمال کان پوءِ اسان به هڪ هوٽل تي ماني کاڌي ۽ آرام لاءِ ريسٽ هائوس وياسين. 14 تاريخ صبح وقت اٿياسين ناشتو ڪيوسين ۽ پوءِ حيدرآباد لاءِ روانا ٿياسين. هن رستي تي ٽريفڪ جي وڏي رش هئي. وڏا ٽالا ۽ ٽرڪون يا موٽرون حيدرآباد دادو لاءِ هلي رهيون هيون. ٿورو اڳتي جبل جو لڪ اچي ٿو. جنهن کي لڪي چون ٿا. هن لڪ تان درياهه جو وڏو نظارو ڏسڻ ۾ اچي ٿو. اتي لڪي شاهه صدر نالي هڪ شهر آباد آهي. شاهه صدر نالي وارو بزرگ گذريو آهي. ان جي مزار تي ميلو لڳي ٿو ۽ ادبي ڪانفرنس به ٿئي ٿي.
هي رستو به ڏاڍو سهڻو ۽ سٺو آهي. سنڌ جو هي خطو، جتي جبل ڏيکارجي ٿو. هڪ هنڌ هوبهو بولان جو نظارو پيش ٿو ڪري. بولان جي ٻنهي پاسن کان جبل آهن. پر هتي هڪ پاسي جبل ته ٻئي پاسي سرسبز زمينون آهن. ڏاڍو سهڻو نظارو آهي. ڇو ته مٿي جبل تي ريل جو رستو. هيٺ روڊ جيڪو ريل گذرڻ واري جبل جي پاڙ ۾ آهي. مون ريل ذريعي به هي رستو ڏٺو آهي. مونکي ته هي جاءِ ڏاڍي وڻي. هن علائقي کي ڀڳوٺوڙهو چون ٿا. 1992 ڌاران هتان هاٿي جو مٿو هٿ آيو. آثار قديمه جي ماهرن جي چواڻيءَ هاٿي جو هي مٿو ڏهه هزار سال پراڻو آهي. اهو مٿو هاڻي به سيوهڻ ميوزم ۾ ماڻهن جي ڏسڻ لاءِ رکيل آهي.
ان ريت هن رستي تي سنڌ جو مشهور شهر سن به اسان ڏٺو جيڪو سنڌ جي مشهور سياستدان سائين جي ايم سيد جو شهر آهي. هن شهر کان 29 ڪلوميٽر اولهه طرف رني ڪوٽ جو قلعو آهي. جيڪو تقريبا پنجويهه ڪلوميٽر هم چورس ميلن تي پکڙيل آهي. هن قلعي کي دنيا جي وڏن قلعن منجهان ڳڻيو وڃي ٿو. ماهرن جي دعويٰ آهي ته رني ڪوٽ جو قلعو دنيا جي سڀن قلعن کان وڏو آهي.هن جا در ۽ ديوارون جبل جي هيٺ مٿاهين جي ڪري نانگ جي ور وڪڙن وانگر تقريبا اٺاويهه مربع ڪلوميٽرن تي پکڙيل آهي. قلعي جون ڀتيون ۽ برج ديوار چين جو نمونو رکن ٿا. ڀتيون پٿر ۽ سرن سان جڙيل آهن. ڀتين جي اوچائي نو ميٽر ۽ ويڪر تقريبا ڏيڍ ميٽر تائين آهي. قلعي کي چار دروازا آهن جن جا نالا سن دروازو،آمري دروازو، ڀڀر دروازو، مينهن دروازو.
رني ڪوٽ جي وڏي قلعي اندر ننڍا ننڍا قلعا آهن. جن ۾ ميري ڪوٽ، شير ڳڙهه نالي وارا آهن.قلعي جي وچ مان هڪ نهر (نئين) وهي ٿي. جيڪا ٿورو اڳتي وڃي گم ٿي وڃي ٿي.
هن قلعي جي جوڙائڻ بابت يقين سان ڪجهه نه ٿو چئي سگهجي. ته هي ڪنهن جوڙايو. شاهنامه سنڌ جو مصنف مهر حسن علي لکي ٿو ته هي قلعو ٽالپور گهراڻي ٺهرايو. ڪجهه انگريز محققن چواڻيءَ رني ڪوٽ قلعو مير ڪرم علي ۽ مير مراد علي ٽالپر جي حڪم سان نواب ولي محمد لغاري جوڙايو. پر سنڌ جا ڪجهه محقق اختلاف رکن ٿا. ته هي قلعو ميرن جي وقت جو جوڙايل ناهي. پوءِ به سنڌ جي سرزمين تي هن قلعي جو وجود تاريخي ۽ فني لحاظ کان تمام گهڻي اهميت رکي ٿو. قلعي بابت مان ۽ پروفيسر عبدالرزاق صابر ڳالهيون ڪندا هلياسين واٽ تي اسان جي گاڏي جو ٽائر پنڪچر ٿي پيو. اسان ٽائر مٽائي ڪجهه ڪلوميٽرن کان پوءِ هڪ ننڍڙي هوٽل تي پهتاسين. اتي پنڪچر جوڙيندڙ جو به دڪان هيو. ٽائر ان جي حوالي ڪري اسان چانهه پيئڻ لاءِ هوٽل جي هڪ کٽ تي ويهي رهياسين. چانهه پيئڻ کان پوءِ ٽائر به تيار ٿي ويو. ٽائر گاڏي ۾ رکي اڳتي روانا ٿياسين ۽ ڏيڍ بجي ڄام شورو پهتاسين. سڌو سنڌ يونيورسٽي وياسين اتي يونيورسٽي جي وائيس چانسلر سائين غلام علي الانا سان ملياسين. جي اي الانا صاحب ڪافي سهڻي نموني حال احوال ورتا. چاءِ بسڪوٽ گهرايا. پروفيسر عبدالرزاق صابر جي ۽ الانا صاحب اڳ واقفيت هئي. پروفيسر صاحب ۽ الانا صاحب سنڌي ۾ ڪچهري شروع ڪئي. ۽ مون سان اردو ۾ حال احوال ڪيو ڇو ته منهنجي سنڌي ڪمزور آهي. سنڌي سمجهان ٿو ڳالهائي نه ٿو سگهان.حالانڪ ڪافي شوق اٿم ته مان به سنڌي ڳالهايان. سنڌي زبان ڏاڍي وڻي ٿي. خاص ڳالهه ته سنڌي ادب ۾ جيڪو ڪم ٿي رهيو آهي. سو پنهنجي مٽ پاڻ آهي. منهنجا ڪافي دوست به سنڌي آهن. جن جي مهر محبت مونکي پنهنجائپ جو احساس ڏنو آهي. انهن ۾ پاڪستان ٽيليويزن ڪراچي سينٽر جو پروڊيوسر الطاف سومرو، اسد الله ڀٽي، اختر ٽالپور، پير محمد ۽ محمد صالح شر ياد پون ٿا. انهن جون محبتون ياد اٿم.
ڊاڪٽر پروفيسر الانا صاحب به اهڙي مهربان شخصيت آهي. مهمان نوازي جو حق ادا ڪري ڇڏيو. سنڌ يونيورسٽي جي گيسٽ هائوس ۾ اسان کي رهايو. اسان کي هتي رهڻو ڪونه هيو. پر سندس قرب ڏسي انڪار نه ڪري سگهياسين. جڏهن ته ريسٽ هائوس ۾ ٻاهران جاپان کان آيل مهمان اچڻا هيا. پر وائيس چانسلر صاحب انهن کي وي سي هائوس ۾ رهڻ جي بندوبست جو حڪم ڏيئي، اسان کي گيسٽ هائوس ۾ رهايو.
ڪجهه گهڙين کان پوءِ اسان وائيس چانسلر کان موڪلايو. ته هن هڪ ماڻهو اسان سان گڏايو جنهن اسان کي گيسٽ هائوس پهچايو. گيسٽ هائوس صاف ۽ ڪافي سهڻو آهي. اسان هٿ منهن ڌوئي سامان ڪمري ۾ رکي آرام ڪيو.