سنڌ ميوزم حيدرآباد
جڏهن اسان سنڌ ميوزم حيدرآباد پهتاسين ته اتي اسان جي ملاقات ميوزم جي هڪ آفيسر سان ٿي اسان کي خوب ڀليڪار ڪئي. سائين جو نالو عبدالحق ڀنگوار هيو. اسان پنهنجو تعارف ڪرايو. جنهن پنهنجي دفتر ۾ وٺي چانهه وغيره پياري ۽ پوءِ ميوزم به ڏيکاريو ۽ هڪ هڪ شي جي تاريخي اهميت بابت معلوم ڪيو. ميوزم ڪافي شاندار آهي. انسان جي ارتقائي مرحلن کان وٺي موهن جو دڙو جي ترقي يافته زماني تائين جو داستان ڏيکاريل آهي. ان کان سواءِ به هتي ڪيئي گيلريون آهن. جتي سنڌ ثقافت ڏيکاريل آهي. موهن جو دڙو ۽ سنڌ جي ٻين قلعن جون پراڻيون شيون لڌل جا نمونا ماڻهن جي معلومات لاءِ رکيل آهن. ٻڌمت جا بت به رکيل آهن. سنڌ جي حڪمرانن جون شيون به سانڍيل آهن. سومرا خاندان ۽ ٽالپور خاندان جون تلوارون، خنجر، مُنهن ڀرڻيون بندوقون به رکيل آهن. سنڌ جي دستڪاري جا سهڻا نمونا لباس، زيور ساز به رکيل آهن. جن ۾ چنگ دنبورو، يڪتارو نڙ وغيره آهن.
هڪ گيلري ۾ سٽيچو يعني مٽي جا بت ۽ گهر ٺهيل آهن. جن جي ذريعي سنڌ لوڪ جي اٿڻي ويهڻي، هنر مندي، رهائش جا طريقا ۽ لباس جا نمونا ڏيکاريل آهن.
هڪ گيلري ۾ لوهرن جا گهر ڏيکاريل آهن. جيڪي ڏاٽا ۽ پوکائي جا اوزار ٺاهڻ ۾ مشغول آهن. هڪ ٻئي هنڌ اجرڪ وارا ڪاريگر اجرڪ ٺاهن ٿا. انهن ڪاريگرن وٽ اجرڪ ٺاهڻ ۾ استعمال ٿيڻ واريون شيون رنگ ٺپا وغيره پيل آهن. اهڙي ريت هڪ ڪاريگر ڏيکاريو ويو آهي. جيڪي کڏي تي ڪپڙا اُڻي رهيو آهي.
هي نظارا حقيقي محسوس ٿي رهيا هيا. اهي شيون وڏي محنت سان جوڙيون ويون هيون. ائين پيو ڀاسجي ته هي بتن بدران حقيقي جيئرا انسان آهن. جيڪي پنهنجي پنهنجي ڪم ۾ رڌل آهن. سنڌ وڏي ثقافتن جو مرڪز آهي.
سنڌ جي مختلف علائقن ۾ رهندڙ هر مذهب جا ماڻهو رهن ٿا. هر ڪنهن جو لباس پنهنجو رسم و رواج ۽ ٻولي جدا آهي.، انهن جي مردن ۽ عورتن جا ڪپڙا پوشاڪون به ڌار ڌار آهن. سنڌ ۾ سنڌين سان گڏ بلوچ براهوئي به آهن. براهوئي گهڻو ڪري ضلع دادو، لاڙڪاڻي، شهدادڪوٽ، سکر، نواب شاهه، حيدرآباد، شڪارپور جيڪب آباد ۽ ڪراچي ۾ آهن.
سنڌ اندر ٻين ذاتين ۾ هندو، ڪولهي، ڀيل، ڪوڪڙا، باگڙي، گرگلا، جوڳي، ڪوچڙا، مينگهواڙ ۽ مسلمان ذاتين ۾ انيڪ ذاتيون ملن ٿيون. جن سڀن جو تعلق سنڌ ثقافت سان آهي. انهن منجهان ڪن ذاتين جي صورت جو نظارو سنڌ ميوزم ۾ موجود آهي.
ميوزم جي هڪ گيلري ۾ سنڌ جي روايتي چٽسالي جڙيل آهي. هن ۾ پراڻي دور جا در، دريون، کڙڪيون، ٽوئيون، ٿنڀ، ڪامون، پنڃر، لڪڙا، چٽيل رکيل آهن. هنن تي انتهائي گهرائي سان چٽسالي ٿيل هئي. ميوزيم جي اندرين گيلرين ڏسڻ کان پوءِ ٻاهر نڪتاسين. اتي اوپن ميوزيم يعني کليل آسمان هيٺان هڪ هنڌ جوڙيو ويو هيو. جتي مٽيءَ جا ٿانو پچائڻ جي آوي هئي. آويءَ ۾ ٻاهه ٻارن پيا ۽ ڪنڀر مٽي جون شيون جهڙوڪ دلا، گهگهيون، ڪُنا ۽ ٻيا ٿانو جوڙي رهيا هيا. انهن کي سڪائڻ کان پوءِ انهن تي رنگ ڪن پيا. تان ته ماڻهن کي معلوم ٿئي ته مٽيءَ جا ٿانو ڪيئن جڙن ٿا.
ان کانسواءِ ٿر علائقي جا ڏاس جا خيما، مٽيءَ کان جوڙيل گهر اهڙي ريت جڙيل هيا. جيئن ته جيڪڏهن ڪنهن ٿر علائقو نه ڏٺو هجي يا ايستائين اچي نه سگهي ته اهو هتي ٿر جو نظارو ڏسي سگهي. انهن کان سواءِ زرعي اوزار ۽ پراڻي زماني جون بيل گاڏيون ۽ اڄ ڪلهه سنڌ جي ٻهراڙين ۾ استعمال ٿيندڙ بيل گاڏيون به رکيل آهن. هڪ بيل گاڏي ۾ وڏي محنت سان چٽ ڪيا ويا هيا. اوپن ميوزيم ۾ پاڻي ڪڍڻ وارو نار به هيو. جنهن ۾ اٺ يا ڍڳي جي ذريعي پاڻي ڪڍن ٿا. اهي اڄ به سنڌ جي عام علائقن ۾ آهن. جنهن ۾ فريدآباد سنڌ (ڪاڇي) ۾ بلوچستان جي قلات ۽ خضدار علائقي ۾ آهن. نار اڄ به اٺ ڏاند ذريعي پاڻي ڪڍي رهيا آهن. هن ميوزيم ۾ سنڌ جي ٻهراڙي واري اٿڻي ويهڻي جو پورو نظام ڏيکارجي پيو.
ميوزيم جي آفيسر محترم عبدالحق اسانکي ٻڌايو ته ميوزيم جو مقصد هي آهي ته بجلي اچڻ ڪري يا انسان جي ترقي جي ڪري هي شيون ختم ٿي رهيون آهن. ان ڪري هنن شين کي محفوظ ڪرڻ ضروري آهي. هي اسان جو ورثو آهي. اڄ ڪلهه هي شيون شهرن ۾ نه ٿيون ڏيکارجن. شهرواسين کي پروڙ پوي ته اسان جي ٻهراڙين وارو ماحول ڪهڙي انداز جو آهي.
ذرائع ابلاغ جي تڪڙي ترقي جي ڪري قومن جي ثقافت متاثر ٿي رهي آهي. سنڌي ثقافت سان گڏ براهوئي ثقافت به متاثر ٿي رهي آهي. سنڌ جي دانشورن هي ڳالهه محسوس ڪئي ۽ پنهنجي ثقافت محفوظ رکڻ لاءِ سنڌ اندر ڪجهه ميوزيم جوڙيا. انڪري سنڌي ثقافت جي جاچ لهڻ آسان ٿي آهي. پر افسوس ته اسان جي بلوچستان جي ثقافت براهوئي هجي يا بلوچي يا افغانن جي هجي يا هن خطي ۾ رهندڙ قومن جي هجي. وقت سان گڏ مٽجي رهي آهي. ان کي محفوظ رکڻ لاءِنه حڪومت ڪجهه ڪيو آهي. نه اسان جي علمي، ادبي ۽ ثقافتي ادارا ڪجهه ڪري رهيا سگهيا آهن. هاڻ به وقت آهي جو اسان پنهنجي لوڪ ثقافت محفوظ رکڻ لاءِ ڪو ميوزيم جوڙيون. نه ته افسوس ڪرڻ کان سواءِ اسان ٻيو ڪجهه نه ڪري سگهنداسين.
سنڌ ميوزيم جي معلوماتي سير کان پوءِ اسان جناب عبدالحق ڀنگر کان موڪلائي. ميوزيم جي ويهو سنڌ جي اشاعتي اداري سنڌي لينگويج اٿارٽي جي دفتر ڏانهن وياسين.