زلف جي بند ڪمند وڌا
جپان ۾ بہ مغرب جي دنيا کان ابتر پاڻ وانگر مال دولت کان وڌيڪ عزت کي مٿانھون سمجهيو وڃي ٿو. خاص ڪري ماڻھوءَ جي مُئي کانپوءِ هن جا ڳڻ ئي ڳايا وڃن ٿا. مرڻ وقت چاهي هو ڪو ڌن دولت ڇڏي ويو هجي يا نہ پر عزت ۽ لڇڻ اهڙيون شيون آهن، جن ڪري هو پوءِ بہ ڳائبو رهي ٿو. ان جو مثال اسان وٽ ڪيترائي بزرگ، فقير، شاعر اديب ٿي گذريا آهن. ان سلسلي ۾ جپانيءَ ۾ هڪ چوڻي آهي: ”تورا وا شي شيتي ڪاوا اوت دومي، هتو وا شي شيتي تا او ڪوسو.“ شينھن مرڻ بعد پنھنجي کل ڇڏي ٿو ۽ ماڻھو مرڻ کانپوءِ پنھنجي عزت ڇڏي ٿو.
پاڻ وٽ اها چوڻي عام آهي تہ، انسان ڪڏهن گليل کان بہ پيو ڊڄندو پر ڪڏهن تہ هو توب منھن ۾ هوندي بہ پرواھہ نہ ڪندو آهي ۽ دلير ٿي مقابلي جي ڪوشش ڪندو آهي. سو جپانيءَ ۾ هڪ چوڻي آهي : ”ڪوسو، نيڪو اوڪامو.“ گهيري ۾ آيل ڪوئو ٻليءَ کي بہ چڪي رکندو آهي. جپان ۾ رهندڙ اسان جا سنڌي دوست ”ڏٺو پير پني مراد“ پھاڪي جو نعم البدل جپاني پھاڪو : ”نائي زان مي اِي دو شيتي نيزومي اپيڪي“ ڏريو جبل نڪتو فقط ڪوئو_ استعمال ڪن. يا اسان جو يار اقبال سولنگي سنڌيءَ ۾ ڳالھائڻ وقت سنڌي پھاڪو : ”سھسين ڪرين سينگار، تہ بہ کودڙي جو پٽ کودڙو“. استعمال ڪري ۽ جپاني ۾ ڳالھائيندي وقت ان ئي مفھوم جو جپاني پھاڪوڏيندو: ”ڪائيرو نڪو وار ڪائيرو“_ ڏيڏر جو ٻچو سو ڏيڏر. يا جيئن پاڻ وٽ ان جھڙو هڪ ٻيو سنڌي پھاڪو بہ آهي: ”جھڙا ڪانگ تھڙا ٻچا.“
پھاڪن جو ڀنڊار ظفر شيخ آهي جنھن جي سٺي، ادبي ۽ ٺيٺ جپاني ڳالھائڻ تي کيس جپاني بہ داد ڏيندا آهن. سندس واتان ٻڌل ڪجهہ جپاني پھاڪا: ”ڪامي نوڪو يوري توشي نوڪو“ عمر سان ئي عقل اچي ٿو.
هونءَ جپاني لفظ ’ڪو‘ جي معنيٰ ڪڇونءَ جو مٿيون ڍڪ، پُڙ پڻ آهي. پر هتي ڪو جي معنيٰ عمر يا تجربو ٿيندو.
هڪ ٻيو جپاني پھاڪو جيڪو شايد سنڌي چوڻي: ”جيڪو ڳڙ سان مري تنھن کي زهر ڇو ڏجي.“ جي بدران استعمال ڪري سگهجي ٿو، اهو آهي: ”نيواتوري اوسا ڪو ني اوزاڪو نزو گيوتو او موچي اِين.“ ڍور کي ڪھڻ جو ڪات ڪڪڙ تي ڇو استعمال ڪجي!!
يا هڪ ٻيو سندس دلپسند جپاني پھاڪو آهي : ”ميڪو سو هانا ڪوسو او وارائو.“ (اکين جون پچيون ٿيون نڪ جي پچين تان ٺٺوليون ڪن.)
جيئن پاڻ وٽ سنڌي ءَ ۾ آهي تہ: ”مينھن چوي ٿي ڍڳيءَ کي هل ڙي پڇ ڪاري.“ مٿئين قسم جو هڪ ٻيو بہ پھاڪو جپانيءَ ۾ آهي تہ ”جھڙا پنجاھہ قدم موٽڻ تھڙا سؤ.“ اها چوڻي هڪ جپاني قصي تان ٺھيل آهي جنھن ۾ جنگ دوران پنجاھہ قدم پٺتي ڀڄڻ وارو سپاهي سؤ قدم پٺتي آيل سپاهيءَ تان چٿرون ٿو ڪري.
جپانيءَ ۾ هڪ چوڻي آهي ”ڪمزور (بيڪار) گاھہ جلدي اڀري ٿو.“ اهو ٻڌي امر جليل جي ان جھڙي چوڻي ياد ايندي آهي جيڪا گهڻو گهڻو اڳ سندس هڪ افساني ۾ پڙهي هيم: ”اناج ۽ ڪارائتيون شيون تہ محنت سان ئي پوکي سگهجن ٿيون. پنھنجي سائي ڌرتيءَ مان رڳو ڊڀ، ڪرڙ ڪنڊا ۽ ٿوهر ئي ڦٽي سگهن ٿا.“
شاھہ لطيف جو شعر آهي تہ:
”صبر جنين جو سير، تير نہ گسي تن کان.“
اهو گهڻو ڪري ان وقت ياد ايندو آهي، جڏهن جپان جا اڪثر بندرگاھہ ڇڏيندي وقت جتي طوفان ۽ هوائون عام آهن_ جپاني مقامي ماڻھن واتان نصيحت ۽ صلاح خاطر هي جپاني پھاڪو ٻڌبو آهي: ”ماتيبا ڪائرو نوهيوري“_ سڻائو سمنڊ ان کي ئي ملي ٿو جيڪو انتظار ۽ صبر کان ڪم وٺي ٿو_ يعني ماڻھوءَ کي موسم ۽ سمنڊ سڻاوا ملن ٿا.
”ڏڌل کير وري ٿڻن ۾ نہ پوندو آهي.“ اهو هڪ سنڌي پھاڪو آهي جنھن جو لفظ بہ لفظ جپانيءَ ۾ ترجمو ڪري اشفاق ميمڻ (جيڪو ڏهن سالن کان جپان ۾ آهي)، استعمال ڪندو آهي. جيتوڻيڪ ان سان ملندڙ جپاني پھاڪو پڻ آهي: ”فوڪو سوئي بان ني ڪائي رازو.“ (هاريل پاڻي وري گڏ ڪري نٿو سگهجي.)
اسان جو ڳوٺائي اسڪاڊرن ليڊر، عبدالرزاق بہ جپانيءَ ۾ گهٽ قابل ناهي. جپان ۾ بہ پڙهائيءَ دوران پنھنجي سبجيڪٽ اليڪٽرانڪس کان علاوه جپاني ٻوليءَ جي لکت جي امتحانن ۽ ريڊيو ٽي ويءَ تي ڪيل تقريرن ۾ بہ نمبر کنيائين. ظفر شيخ وانگر سندس واتان جپاني پھاڪن، چوڻين ۽ شعرن سان ٽمٽار هوندي آهي. کانئس ٻڌل ڪجهہ چوڻيون جيڪي هن وقت هري رهيون آهن: ”جهرڪ سؤ سالن جو ٿي پوءِ ڪو نچڻ وساري.“
”بنبونين نو ڪو داڪو سان.“ (غريبن کي ٻار بہ گهڻا).
سندس خطن مان ڪجهہ ٻيا ڪوريل جپاني پھاڪا:
• ”سوٽن ماساتن کان پاڙيسري بھتر.“
• ”عشق جي مرض کان نہ گوتم ٻڌ ڇوٽڪارو ڏياري نہ ڪوسي پاڻيءَ جو چشمو.“
• ”ڪاني وا تينڪا نو ماوا ريموچي“ _ معنيٰ پئسو ايندڙ ويندڙ شي آهي. جيئن اسان وٽ سنڌيءَ ۾ عام چوڻي آهي: ”پئسو هٿن جي مَرُ آهي.“
• اونا نو ڪامي نيوا اوزو موتسو ناگارو (عورت جا وار تہ متاري هاٿيءَ کي بہ سوگهو جهلي سگهن ٿا) پر جي ڪا جپاني ڇوڪري سنڌي سمجهي سگهي تہ ان جپاني چوڻيءَ بدران منھنجي خيال ۾ ايترو ئي چوڻ ڪافي ٿيندو:
تنھنجي زلف جي بند ڪمند وڌا
زندان هزارين، مان نہ رڳو.
ڪجهہ ٻيا جپاني پھاڪا ۽ چوڻيون
• باز جي پويان اڏامندڙ ڪٻر هميشہ اهو سمجهي ٿي تہ باز هن کان ڊڄي ڀڄي رهيو آهي.
• ماڻھوءَ کي پنھنجي وڃايل زال پھرين گهر ۾ ڳولڻ کپي.
• سئيءَ جي سوراخ مان سڄو آسمان نظر اچي ٿو.
• نانگ بانس جي سڌيپورَ ۾ بہ انگڙ ونگڙ ٿي سُري ٿو.
• رستي جي ڪَپَر تي جيڪڏهن بادامن سان ڀريل وڻ نظر اچي تہ پڪ ان جا بادام ڪڙا هوندا.
• ڪُڪڙَ بدران ڪُڪڙِ ٻانگ ڏئي تہ معنيٰ خير ناهي.
• ماڻھوءَ لاءِ هن جو نالو ۽ شينھن لاءِ هن جي کَل وڏي اهميت رکي ٿي.