سوشي، ڪمونو، ساڪي ۽ هائيڪو
1923ع واري ڪانٽو جي زلزلي کان پوءِ کيس اوساڪا ۾ هڪ رسالي جو ايڊيٽر چونڊيو ويو. ان کان پوءِ بہ هن ڪيترائي جدا جدا ڪم ۽ نوڪريون ڪيون. ڊراما نويس ٿي رهيو، ڊرامن ۾ ڪم ڪيو، ڊائلاگ لکيائين، اسٽيج پروڊيوسر ٿي رهيو ۽ ان بعد فلم ڊائريڪٽر پڻ. پر پاڻ ناول نويسيءَ جي روپ ۾ وڌيڪ اڀريو. پاڻ 1935ع ۾ ناول نويسي جو وڏو انعام ”نائوڪي پرائيز“ پڻ کٽيائين ۽ ان کان پوءِ لڳاتار ڊراما ۽ ڪھاڻيون لکندو اچي.
ڪاواگچي ويجهڙائيءَ ۾ ٽوڪيو ۾ ئي گذاري ويو. پاڻ انھن جپاني اديبن ۽ شاعرن مان آهي جيڪي ٽوڪيو جي آس پاس هجڻ ڪري، ساڻن منھنجي اڪثر ڏيٺ ويٺ، خبرچار ٿيندي رهي. پاڻ آخري ڏينھن ۾ دائيئي موشن پڪچر ڪمپنيءَ جو ڊائريڪٽر هو. هن ڪھاڻي ”فوڪاگاوا جي گهنڊڻي“ ۾ سندس زندگيءَ جو گهڻو اولڙو ڏسڻ ۾ اچي ٿو _ جنھن جي هيرو کي پڻ لکڻ جھڙي شوق لاءِ چڱو پاڻ پتوڙڻو پيو.
ان کان علاوه هن ڪھاڻيءَ جي هيرو يا ليکڪ ڪاواگچيء جي ادبي شوق ۽ پروفيشن کي ڏسي مون کي پنھنجا اديب: قمر شھباز، امر جليل، ممتاز مرزا، محترم اسماعيل عرساڻي، قاضي خادم، منظور قريشي، عبدالڪريم بلوچ، تاج بلوچ ۽ مرحوم رشيد احمد لاشاريءَ جهڙا عظيم ماڻھو ياد اچن ٿا جن پڻ ادب جي دنيا ۾ چڱو نالو پيدا ڪيو آھي ۽ مشھوري جي اڀ تي پھچڻ تائين اڀ کڙي ڏاڪڻ جا ڪيترائي مختلف ۽ اڻانگا ڏاڪا ڪاواگچي وانگر چڙھيا، جنھن لاءِ هنن پڻ ڇا ڇا نہ ڪيو. افساني نويسي، شاعري، ڊراما نويسي، فلمن لاءِ ڪھاڻيون، ڊرامن لاءِ ڊائريڪٽرشپ، ريڊيو ۽ ٽي ويءَ تي مختلف ڪم / نوڪريون، ڪاليج ۽ يونيورسٽين ۾ پڙهائڻ کان وٺي اسٽيج تي اچي تقريرون ۽ انائونسمينٽ ڪرڻ تائين.
هن جپاني ڪھاڻيءَ ۾ پڻ ڪي اهڙيون ڳالھيون اچي ويون آهن جن جو واسطو جپان ۽ ان جي ڪلچر ۽ تهذيب سان آهي. انھن مان ڪجهہ شين جي هتي سمجهاڻي ڏيڻ ضروري سمجهان ٿو.
”سوشي يا“ ۽ ”سوشي“
افساني جي هيروئن محترمہ ايتو ’سوشي يا‘ آهي. جپاني ڪلچر ۾ سوشي اهڙي شيءِ آهي جنھن جو عام ترجمو رڳو ”مڇيءَ جي دڪان واري“ لکي آنگ لاهڻ هڪ ناانصافي ٿيندو. بلڪ ائين ٿيندو جيئن ڪو ”گيشا“ جو ترجمو رنڊي، دل وندرائيندڙ عورت، ڳائڻي ڪري – جيڪو غلط ٿيندو.
اسان جي پلي ۾ پلاءُ وانگر ”سوشي“ دراصل هڪ جپاني کاڌي جو ڊش آهي جيڪو پراڻي زماني کان هلندو اچي ۽ اڄ بہ سڄي جپان ۾ مشھور آهي، ۽ ڪي هوٽلون ۽ دڪان فقط اهو ڊش ئي وڪڻن. هن ۾ پھرين چانور سرڪي سان گڏ اوٻاريا ويندا آهن. ٿورو لوڻ يا کنڊ پڻ منجهس ٻرڪي ويندي آهي. پوءِ چانورن مٿان ڪچي مڇيءَ جي بيضوي شڪل جي ڳترن سان، يا رڌل سپن سان يا وري رڌل بيضن سان تھہ ڏنو ويندو آهي. ڪن دڪانن ۾ اهي شيون چانورن سان ملايونوينديون آهن، يا ڪٿي وري اسان جي سنبوسن، پيٽيز وانگر ان کي ”نوريءَ“ ۾ گول ويڙهيو ويندو آهي. نوري جپاني لفظ آهي ۽ سامونڊي گاھہ کي سڏجي ٿو. بھرحال ڪچي مڇيءَ جي ڪري هي ڊش غير جپانين کي ايترو نٿو وڻي يا جيسين ان جو ڪو عادي ٿئي، باقي جپاني ماڻھو تازي ڦاسايل تونا مڇي، بونيتو مڇي ۽ سي بريم مڇيءَ کي ڪچو ئي کايو وڃن.
جپاني زبان ۾ دڪان کي ’مسي‘ چئبو آهي. ”وهان نو مسي“ ڪتابن جو دڪان، ”تيريبي نو مسي“ ٽيليويزن جو دڪان، وغيره. وڏي دڪان کي ”ڊپارٽو“ سڏين، جيڪو انگريزي لفظ ”ڊپارٽمينٽل اسٽور“ جي کار آهي. هڪ دفعي اسان جي جهاز تي کاڌي جو شيون: آچار، مربن کان جئم، چٽڻيون، ماکي وغيره هڪ ئي ڪمپنيءَ موڪليون جنھن جي هر بوتل تي وڏن اکرن ۾ هڪ لفظ ”مائيدي يا“ لکيل هو. پنھنجي منھن گهڻيون ئي ڊڪشنريون جانچيم پر جڏهن ڳولي نہ سگهيس تہ ان ڪمپنيءَ جي نينگر کان پڇيم. تنھن ٻڌايو ته”مائيدي يا” معني مائيدي صاحب جو دڪان. ”يا“ پٺيان وجهڻ سان ان لفظ جي معني دڪان ٿيو وڃي. اهڙيءَ طرح ”سوشي يا“ معني سوشي جو دڪان يعني ان جپاني پلي ۾ پلاءُ جو دڪان يا سوشي دڪان وارو / واري پڻ ٿئي. جيئن ھن ڪھاڻيءَ جي هيروئن ’ايتو سوشي يا‘ آهي. بھرحال ان لفظ جي معني سنڌيءَ ۾ لکڻ بدران ساڳيو جپاني لفظ ”سوشي يا“ ۽ سوشي ڪتب آندو اٿم.
ڪمونو
جپاني ڊريس کي ”ڪمونو“ سڏجي ٿو. هيءَ چڱي ڳري ۽ قيمتي ٿئي ٿي. اڄڪلھہ جپان ۾ مغربي ڊريس وڌيڪ مشھور ٿيندي وڃي جيڪا ڪمونو جي مقابلي ۾ ڪم ڪار ۾ هلڪي ۽ سستي پڻ آهي. باقي شادين مرادين يا ٻين ڪاڄن تي عورتون ڪمونو پائين، جيڪو صدري ۽ گائون جي تهن جهڙو ٿئي. جپاني ماڻھو ڪمونو پائڻ وقت پيرن ۾ اڇا جوراب ۽ چاکڙين جهڙا چئمپل پائين.
ڪمونو جهڙو، پر ان کان تمام هلڪي ۽ هڪڙي ئي ڪپڙي جو گائون اونهاري ۾ مرد پائين. اهو يوڪاتا سڏجي ٿو.
ساڪي
جپان ۾ صدين کان چانورن جو ٺھيل شراب مشھور آهي، جنھن کي ساڪي سڏجي ٿو. مزي جي ڳالھہ اها تہ دنيا جا ماڻھو مڇي رڌي کائين ۽ شراب ٿڌو پيئن. پر رات جو وهنجڻ وارا جپاني مڇي ڪچي کائين ۽ شراب کي وري گرم ڪري پيئن. جپاني ساڪي شراب کي ٺڪر جي شيشن ۾ چلھہ تي گرم ڪري پوءِ ٺڪر يا چينيءَ جي ننڍڙين پيالين ۾ پيئن. اهڙي پياليءَ ۾ اسان وٽ اڪثر پٺاڻ ’اسٽان وارين هوٽلن‘ ۾ چانھہ پيئن ۽ موراڪو ۽ مصر جي رڻ پٽ وارين هوٽلن ۾ عرب بربر ۽ شيدي قهوو پيئندي نظر اچن.
هائيڪو
هائيڪو جپاني شاعريءَ جو قسم آھي. جيئن اسان وٽ بيت، ڪافي، غزل، وائي، قطعو، رباعي، وغيره. جپاني ادب ۾ هائيڪو، سينريو ۽ واڪا تمام گهڻو مشھور آهن. هائيڪو ۽ سينريو ٽن سٽن جو ٿئي. پھرين سٽ ۾ پنج، ٻئي ۾ ست ۽ ٽينءَ ۾ وري پنج ماترائون Syllabus ٿين. هائيڪو گهڻو ڪري سنجيده قسم جي عنوانن تي هوندو آهي ۽ سينريو طنز ۽ مزاح جهڙن عنوانن تي. واڪا ۾ پنج سٽون ٿين. پھرينءَ سٽ ۾ پنج، ٻيءَ ۾ ست، ٽيءَ ۾ پنج، چوٿينء ۾ ست ۽ پنجينء ۾ وري ست Syllabus ٿين. اسان وٽ سنڌ ۾ پڻ جپاني هائيڪو کان متاثر ٿي ڪافي عرصي کان هائيڪو لکيا پيا وڃن (جيتوڻيڪ ٽن سٽن جا پر مختلف بيهڪ سان) ۽ ڪيترائي شاعر هائيڪو کان مشھور آهن، جيئن تہ ڊاڪٽر تنوير عباسي، امداد حسيني، ڊاڪٽر عبدالجبار جوڻيجو، انور پيرزادو، ڊاڪٽر نعيم دريشاڻي، تاجل بيوس وغيره وغيره. ڊاڪٽر تنوير لاءِ تہ ٻڌجي پيو تہ هن هائيڪو شعر تي هڪ ڪتاب پڻ لکيو آهي ۽ ڇپائيءَ هيٺ آهي. پاڻ هائيڪو تي تمام گهڻو Research Work ڪيو اٿس. هاڻ اصل ڪھاڻي پڙهو ....