پراڻو پارڪر

عيسوي پھرين صديءَ جي دؤر ۾ پاري ننگر سنڌ جو هڪ بھترين بندرگاھہ هو. سامونڊي بندر هئڻ ڪري ڏورانھن ڏيھن سان ان جو واپار هلندڙ هو، تنھن جي ڪري جيني قوم جا فرد سرمائيدار هئا. ”سڏونت - سارنگا“ جي ڪتاب موجب، پاري ننگر ۾ زبردست پاٺشالائون هيون، جتي علم جو پرچار هلندو هو. گـُـرُ برهمڻن جي عزت هئي. زمين پوکڻ جو ٿورو رواج هو. پرمار تمام بھادر هئا ۽ برهمڻ کين ”راجـُـپتر“ ڪري سڏيندا هئا. برهمڻ کان پڇي لڙائيءَ تي وڃڻ جو خاص دستور هوندو هو. پاري ننگر ناس ٿيڻ کان پوءِ، پارڪر ۾ چئني طرف طوائف الملوڪيءَ جو دؤر هو. دهليءَ ۽ گجرات جي پاسن کان وقت بوقت پارڪر تي ڪاهون ٿينديون هيون. تنھنڪري هڪڙي وڏي وڻ تي هميشہ ماڻھو واري وٽيءَ تي ويھندو هو ۽ پوءِ جڏهن لشڪر ايندو ڏسندا هئا تہ زالن کي هڪ هنڌ لڪائي، پاڻ وڃي لڙائيءَ کي منھن ڏيندا هئا. علم جي لھر پاري ننگر تائين محدود رهي، ان کان پوءِ علم جو نالو نشان نہ هو. ويندڙ قافلن کي لـُـٽڻ ۽ ڦرمار ڪرڻ وقت خاص ڌنڌو هو. زالن ۾ سـَـتي ٿيڻ جو رواج هو. پرمارن وٽ خاص لشڪر ڪولھين جو هو، تنھنڪري انھن جي عزت رکندا هئا. برهمڻن جي مڃتا هئي، باقي ٻين اڇوت ذاتين سان سھڻو سلوڪ نہ هو. ميگهواڙن کي قميص پائڻ ۽ سندن زالن کي ڇيٽ جي گهاگهري ۽ سون يا چانديءَ جي زيورن پائڻ جي سخت منع هئي. ويچارن اڇوت

پارڪر جي راڻن جو شجرو:
راڻي آسراءَ کان پوءِ هيٺيان راڻا ٿيا: (1) ڏيوراج (2) سڙڪجي (3) کنگهارجي (4)ارجڻجي (5) ڀيمجي (6) باکرجي (7) گانگوجي (8) اکوجي (9) ماڻڪ راءُ (10)ڏيپار ڏيوُ (11) رامسنگهہ (12) وڻويرجي (13) رائڌڻجي (14) گجسي (15)ڪانجي (16)رتنجي (17)هميرجي (18)رڻڇوڙجي ۽ (19)اڇل سنگهه، جو پارڪر جو موجودہ راڻو آهي. سندس ننڍو ڀاءُ رڻمل سنگهه، پيٿاپـُـر ۾ رهي ٿو.
راڻي اکوجيءَ کان پويان ”آکا سوڍا“ چوڻ ۾ آيا، جي موندري جا سوڍا آهن. هن جا چار ڀائر هئا: (1) نندوجي جنھن ويرا واھہ وسايو (2) مانوجي، جنھن ڪاسبو وسايو، (3)سانتلجي، جنھن کارڙيو وسايو ۽ (4) ويريسال، جنھن سـُـکپـُـر وسائي.

سوڍن جو پارڪر ۾ اچڻ:
راڻي ڌارابرش تائين سوڍن سڄي ٿر ۽ پارڪر تي قبضو ڪري ورتو. راڻي ڌارابرش جا ٽي پـُـٽ مارواڙ کان آيا. پھريون وڏو درجن شال، جنھن امرڪوٽ تي قبضو ڪيو. ٻيو ننڍو جڳت سنگهه، جنھن ننگر پارڪر تعلقي ۾ ”پـِـيلو“ اچي وسايو. پـِـيلو ننگر پارڪر کان چوويھن ميلن جي مفاصلي تي آهي. ٽيون آسراءُ، تنھن اچي پارڪر وسائي ۽ ننگر پارڪر شھر وٽ هڪ تلاءُ جي پاسي جايون جوڙي اچي ويٺو. اُن تلاءُ کي ”راڻاسر“ تلاءُ ڪري چئبو آهي. اُن تلاءُ جي هڪ پاسي پـَـڪسري ڀـِـت اڄ ڏينھن تائين سلامت بيٺي آهي.