موندري جي سـَـتـِـي ڦول
تنھن وقت ننگر پارڪر ۾ پرمارونس راڻو ڪانءُ راڄ ڪندو هو. راڻي ڪانءُ جو ننگر پارڪر جي لھاڻن سان ڪنھن ڳالھہ تان تڪرار ٿي پيو، تنھنڪري انھن پرڻ ڪيو تہ ننگر پارڪر جو پاڻي پيئڻ حرام آهي، ۽ پنھنجا ٻار ۽ ملڪيت وٺي، واگڙ طرف روانا ٿيا. تنھن وقت رووجي ڪڇ طرف ويل هو. رويجيءَ کي اهي لھاڻا، ڳوٺ سوراچند کان ٻارهن ميل پري، ڪڇ جي رڻ ۾ سامھون مليا. لھاڻن کي ائين لڏي ويندو ڏسي، رويجيءَ کي رحم آيو ۽ لھاڻن کي پرچائي، راڻن سان سندن رضانامي جي ساک ڏيئي، پنھنجي ڳوٺ موندري ۾ وٺي آيو. راڻي ڪانءُ کي ڪنھن دشمن اچي ڪـَـن ڀريا تہ رووجي اوهان جي خلاف آهي. اَڄاڻ راڻو بغير سوچ ۽ سمجهہ جي، ڪولھين جو وڏو لشڪر وٺي موندري روانو ٿيو. اُن وقت رووجي پنھنجن چھن - ستن ماڻھن سان سندس کوٽايل کوھہ تي سنان ڪرڻ ويو هو. راڻو ڪانءُ ۽ ان جو لشڪر اتي کيس سامھون ٿيا. رويجي راڻي کي سنڀري آيل ڏسي چيو تہ: ”اوهان جي مرضي لڙڻ جي هجي تہ مون کي سنڀرڻ ڏيو: آءٌ پنھنجي پناھہ هيٺ آيل لھاڻا اوهان جي سپرد ڪرڻ لاءِ تيار نہ آهيان.“ ايتري ۾ هڪ ڪولھيءَ بندوق جي گولي هلائي، جا وڃي رويجيءَ کي ڇاتيءَ ۾ لڳي ۽ پنجاھہ سالن جو هي سوروير راجپوت زمين تي ڪِـري پيو. رويجيءَ جي دوستن انھن سان لڙڻ جي ڪوشش ڪئي، جنھن ۾ سوٽهر مارجي ويو. پوءِ راڻي ڪانءُ جهڳڙي بند ڪرڻ جو حڪم ڏنو. رويجيءَ جي مرڻ ڪري راڻي ڪانءُ کي تمام ڏک ٿيو.
جڏهن ستي ڦول کي اها خبر پيئي، تڏهن هڪدم اوڙاھہ اگنيءَ جو تيار ڪرايائين ۽ پنھنجي پتيءَ جو لاش گود ۾ وٺي، ڀيانڪ اگنيءَ ۾ پروريش ڪيائين. مووڙ چارڻ کي خبر پيئي، تڏهن هو ڊوڙندو آيو. پاڻ اڻپڙهيل هو، تنھنڪري ويڪاسر جي ڪرشن چارڻ کي ماڻھو موڪليائين، جنھن اچي ڇند چيو. مووڙ ان وقت ستي ڦول کي ڌرم - ڀيڻ ڪري، اهو ڇند مڏ جي صورت ۾ ڏنو. موندري جي هن ستي راجپوتڻ، اگنيءَ ۾ بيھي صرف ايترو چيو تہ ”مان سوڍن جي پڇاڙي ڏسان ٿي!“ اهو بلڪل سچ نڪتو. اڄ هن ستيءَ جا ڇند ساري پارڪر ۾ ڳايا وڃن ٿا. اُهو کوھہ اڃا بہ ڏسڻ ۾ اچي ٿو. پاسي ۾ ان فوت ٿيل سوٽهر جو مساڻ آهي، جتي رووجيءَ ۽ ستي ڦول جا پٿر لڳل آهن. انھن تي هنديءَ ۾ اکر لکيل آهن: ”وڪرم سنبت 1868، مھينو چيٽ، تاريخ 15.“ اڄ بہ ان خاندان جا پويان مٿينءَ تاريخ تي وڃي پوڄاپاٺ ڪندا آهن. ستي ڦول جي پريم ۽ ويرتا ڀري ڪھاڻي، ڪوي اِجهو هيئن ڳائيندا آهن:
ارڪ جانکو ڪيئن اُوگيو، ڪيئن جانکو ڪـِـرڻال،
مرد گجاوت موندري، پڙ پڙيو ڀوُپال.
(اڄ ڪھڙو نہ نڀاڳو ڏينھن آهي، جو سج ۽ چنڊ پڻ جانکا (جهـَـڪا) اُڀريا آهن، انھن ۾ ڪو شعاع ڏسڻ ۾ نٿو اچي، ڇو تہ هي موندري جو، گج (شينھن) کي ڪيرائڻ وارو مرد مجاهد ميدان جنگ ۾ سمھي رهيو آهي. اڄ سج ۽ چنڊ ۾ تيج ان ڪري نہ آهي، جو موندري جا ٻہ روشن تارا وسامڻ وارا آهن.)
آوَ ڪانٽي ڏل اوهسڙيا، ڀوم ڌڙڪ سرپار،
روسي وچن ڪھيا روي، پاڙيا سو پرمار،
(لڙائيءَ ۾ اهڙيءَ طرح سوروير گرجڻ لڳا جو ڌرتي بہ ڌڙڪڻ لڳي ۽ جيڪي وچن رويءَ چيا،سي برابر پاڙيائين.)
ڀٽياڻي آگم باکيو، جلني اُما جيم،
ڪوپ وچن ڪلياڻ ري، نشچيہ ليڌا نيم.
(هن ڪلياڻ جي ڪنيا ڦول ٻائيءَ جيڪي چارڻ کي وچن چيا، سي ان ڏينھن کان نيم رکي، سچا ڪيائين.)
شام سڌارڻ مھاستي، جگت ڀلي ڪئي جوڙ،
ارڌنگا ڦولان اُجـِـلي، ڪھي تيترس ڪروڙ.
(پنھنجي پتيءَ کي سڌارڻ واري مھاستي، ڦولان جي، ڌڻي تعاليٰ بھترين جوڙ بڻائي هئي. ٽيٽيھہ ڪروڙ ديوتا ائين چون لڳا تہ ”ڦولان“ رويجيءَ جي ارڌانگني، موندري جو ملھائتو موتي هئي.)