پراڻو پارڪر

انگريزن چالاڪي ڪري باغي سوڍن کي جاگيرون ۽ انعام ڏنا، تنھنڪري هو خوش ٿي ماٺ ڪري ويھي رهيا.

(1) ڀوڏيسر جاگير: هيءَ فرسٽ ڪلاس جاگير، ڇھہ هزار ايڪڙ، ڪرنل اِيونس جي زوردار سفارش سان ملي.
(2) ويرا واھہ جاگير: هيءَ سيڪنڊ ڪلاس جاگير، ڇھہ هزار ايڪڙ، سامتسنگهہ کي ملي ۽ ارڙهن سؤ پنج رپيا عيوضو پڻ مليو. سندس پٽ امر سنگهہ بنا اولاد هو، تنھنڪري سندس پتنيءَ اڀيہ سنگهہ کي گود جو پٽ ڪيو هو. جلد ئي اها ڀٽياڻي سرڳواس ٿي، تنھنڪري جاگير سرڪار پنھنجي حوالي ڪئي. اڀيہ سنگهہ اپيل ڪئي تہ جاگير واري زمين قبولي طور مون کي ملي ۽ آباد ٿيل زمين جي مان ڍل ڀريندس. انھيءَ تي موروثي هارين اعتراض ورتو. سرڪار موروثي هارين وارا نمبر هارين کي ڏنا ۽ ٻي جاگير اڀيہ سنگهہ کي قبولي ٿي ملي.
(3) راڻپور جاگير: ٽي هزار ايڪڙ زمين ۽ ٻہ هزار هڪ سؤ اٺونجاھہ رپيا روڪڙا مليا. اها جاگير هينئر اچلسنگهہ جي حوالي آهي.
(4) ڦيٿاپر جاگير: اها ٻہ هزار ايڪڙ ڦول ٻائيءَ کي ملي هئي.
(5) ڌنيگاڻو: موندرو، کارڙيو، ڪاسبو، آڌيگام وغيرہ ڳوٺن ۾ بہ سوڍن کي ڪي ٿورا نمبر معافي آهن.

مکيہ شھر

ننگر پارڪر:
ڪارونجهر جبل جي هنج ۾، 21-24 اتر ڊگهائي ڦاڪ ۽ 4-70 اوڀر ويڪرائي ڦاڪ ۾، هي مشھور شھر سوڍي آسراءَ پھرين اچي آباد ڪيو هو. هن وقت تعلقي جو هيڊ ڪوارٽر آهي. پاسي ۾ نـِـمن جي عجيب وڻڪار اٿس. اهي نمون، تروٽ صاحب هڪ ميل تي سريکي نموني لڳارايون هيون. ڪارونجهر جي اُتانھينءَ چوٽيءَ تي چڙهي، هندستان جي ڪن ڀاڱن جو ديدار ڪري سگهجي ٿو. پاسي ۾ باغات آهي، جنھن مان سڀ قسم جي ڀاڄي ميسر ٿئي ٿي. هتي نواڙون، نودون، کيس وغيرہ ٺھن ٿا. اڳي اوسواڙ قوم جي اڪثريت هئي، پر هينئر انھن مان رڳو هڪڙو گهر رهندڙ آهي، باقي لوهاڻا، ميمڻ، ٻروچ، مينگهواڙ، گرڙا ۽ ڪولھي رهن ٿا. ننگر پارڪر ۾ هيرڻ جي پوک جام ٿئي، جنھن مان ڪافي اُپت آهي. هتي پرائمري اسڪول، مڊل اسڪول، اسپتال، ٿاڻو، مختيارڪار جي آفيس، تار ۽ ٽپال آفيس، ديرو، مسافر خانو ۽ جانورن جي اسپتال آهن. هتي لکڻ ڀارتي جو مندر آهي. گوڙدرو ندي، ڪارونجهر جبل مان اٿاھہ پاڻي کڻي لنگهي ٿي، تڏهن لکڻ ڀارتي مندر وٽ اچڻ سان ٻہ اڌ ٿي وڃي ٿي. چون ٿا تہ لکڻ ڀارتي مڙهيءَ وٽ اڳي هڪ ٻاوو رهندو هو. هڪ دفعي برسات نہ وسڻ ڪري، ماڻھن وڃي ٻاوي کي عرض ڪيو، ٻاوو ٻہ ڏينھن ساندھہ اُتي بغير پاڻيءَ ۽ مانيءَ جي ويٺو رهيو. ٽئين ڏينھن سخت برسات آئي. ماڻھن وڃي ٻاوي کي عرض ڪيو تہ هاڻ هتان اُٿي، نہ تہ پاڻي ٻوڙي ڇڏيندئي، مگر ٻاوو اُتان نہ اُٿيو. پاڻي جڏهن ٻاوي وٽ پھتو، تڏهن ٻن وهڪرن ۾ ورهائجي، ٻاوي کان پاسو ڪري اڳتي وهي ويو. پوءِ اُن جاءِ تي مندر ٺھرايو ويو، جنھن کي لکڻ ڀارتي مندر چئبو آهي. هتي 1862ع ۾ ميونسپالٽي قائم ٿي هئي، جا 1872ع ۾ بند ٿي ويئي.

ويرا واهه:
هيءُ ننگر پارڪر تعلقي ۾ 31-24 اُتر ڊگهائي ڦاڪ ۽ 0-70 اوڀر ويڪرائي ڦاڪ ۾ تمام جهونو شھر آهي، جو اصل ويري ريٻاريءَ جو ٺھرايل آهي. هن جي پاسي ۾ پاري ننگر جي ڦٽل شھر جا نشان ڏسڻ ۾ اچن ٿا. هن جي پاسي ۾ سنگها ڍنڍ آهي، جنھن ۾ پاڻي سڪڻ بعد پوک ٿئي ٿي. هي ويرا واھہ جي سوڍن کي مليل آهي. هتي لوهاڻا، ڪولھي ۽ مينگهواڙ رهن ٿا. منجهس پرائمري مرداڻو اسڪول، پوسٽ ۽ ڍڪ آهن.

ڊاڀو
هيءُ ننگر پارڪر تعلقي ۾ هڪ چڱو وسندڙ ڳوٺ آهي. هتي لاکا ۽ سما رهن ٿا، جي خانداني گهراڻي جا زميندار آهن. هتي پرائمري مرداڻو اسڪول آهي، جو قديم وقت کان وٺي هلندو اچي ٿو. هتي سما، مينگهواڙ، ڀيل ۽ ڪولھي رهن ٿا.

آڌيگام
ننگر پارڪر تعلقي ۾، هڪ چڱو شھر آهي. هتي ايترو ناڻو آهي، جو چوندا آهن تہ اڌ ۾ آڌيگام، ۽ اڌ ۾ سڄو ننگر پارڪر تعلقو. گهڻي ناڻي جي ڪري، آڌيگام کي سدائين ڌاڙيلن جو ڊپ رهيو آهي. هتي لوهاڻا، جين، مينگهواڙ، ڪولھي، ڪنڀار، سما، گرڙا، چاڪي ۽ ٻيون ذاتيون رهن ٿيون. منجهس پرائمري اسڪول، ٿاڻو ۽ ڍڪ آهن.

ڏونگري
هيءُ ڳوٺ ننگرپارڪر جي نزديڪ آهي. ڏونگري اڳئين زماني ۾ هڪ تمام وڏو شھر هو، جنھن جا نشان ڏسڻ ۾ اچن ٿا. پاسي ۾ هڪ ٽـَـڪري آهي، جنھن ۾ هڪ ڀونئرو هو. هينئر اُهو ڀونئرو ڊٺل ڏسڻ ۾ اچي ٿو. هتي برهمڻ رهن ٿا، جي ٻن قسمن جا آهن: شرمالھي ۽ راجگر. منجهس پرائمري اسڪول ڪيترن سالن کان هلندڙ آهي.