خالي پنڃرو
ڇو تہ هيٺ دوڪان هيا تہ انھن مٿان گهر ٺھيل هيا ۽ مارڪيٽ کي روشني ۽ هوا ڏيڻ لاءِ دوڪانن لاءِ ٺھيل گهٽيءَ جي ڇت ۾ ڇڏيل وڏن سوراخن مان گهرن مان ايندڙ ويندڙ هر ماڻھو ۽ انھيءَ جي چُرپُر کي آسانيءَ سان ڏسي سگهبو هيو.
مٿي رهندڙ اڪثر مزدور، غريب طبقو هيو ۽ انھن ننڍڙن ننڍڙن گهرن ۾ گهٽ مسواڙ هجڻ ڪري رهندا هيا.
جيئن تہ غربت ۾ حالتن سان سمجهوتا ڪرڻ جي سگهہ وڌيڪ هوندي آهي ائين مٿي رهندڙن مارڪيٽ جي دوڪانن لاءِ روشني ۽ هوا لاءِ ڇڏيل وڏن سوراخن يا وٿئي مان گهرن مان ڪم ڪار لاءِ نڪرندڙ عورتن جي بي پردگي واري مسئلي سان بہ ڄڻ گهر ڌڻين هڪ خاموش سمجهوتو ڪري ڇڏيو هيو.
اهو سڄو منظرنامون ڄڻ منھنجي ذهن ۾ محفوظ ٿيل هيو. آءُ انھن ڏينھن ۾ هڪ سرڪاري اسڪول ۾ پڙهائيندو هُيس ۽ تقريبن هر روز اسڪول مان موڪل کان پوءِ مانيءَ کائي آرام ڪري ان مارڪيٽ ۾ پنھنجي هڪ ننڍپڻ جي دوست جي دوڪان تي ايندو هئس ۽ پوءِ رات تائين اُتي وقت گذاريندو هُيس ان دوست جي دوڪان مٿان، بلڪھ بلڪل سامھون بہ هڪ گهر هيو.
ان گهر ۾ هڪ پڪي عمر جي عورت، سندس مُڙس، هڪ نوجوان ڌيءَ ۽ هڪ ستن، اٺن سالن جو ڇوڪرو رهندا هيا.
دوست جي دوڪان تي ويھندي مون اڪثر ڏٺو هيو تہ اها پڪي عمر جي عورت، گهر جو دروازو بار بار اندران بند ڪندي هئي هو اتي اُڏرندڙ پردي کي بار بار دروازي جي تاڪ ۾ ڦاسائيندي هئي، ۽ سندس مڙس بہ جنھن وقت گهر مان نڪرندو هيو تہ دروازي کي چڱيءَ طرح ٻيڪاڙئي، وري هيٺ دوڪانن ڏانھن نھاريندو هيو تہ ڪير ڪير سندس گهر ڏانھن ڏسي رهيا آهن. پوءِ مطمئن ٿي ويندو هيو تہ ڪير بہ ڪو نہ پيو ڏسي تہ اطمنيان سان هليو ويندو هيو.
اهو ستن، اٺن سالن وارو ڇوڪرو شايد اڃان اسڪول ڪو نہ ويندو هيو ڇو؟ ان ڳالھہ سان اسان جو ڇا مطلب؟
باقي اها نوجوان ڇوڪري پيءَ جي نڪري وڃڻ، ماءَ جي بار بار مارشل لاءَ جھڙين سخت ڪاررواين جي باوجود صبح جو ڪافي دير سان اچي، پنھنجي گهروارو دروازو کولي،
بيھي، هيڏي، هوڏي ڏسڻ لڳندي هئي.
سندس ڏسڻ ۾، خاص ڳالھہ اها هوندي هئي تہ هوءَ سڄي مارڪيٽ جي هر ايندڙ ويندڙ يا هر دوڪاندار کي هڪ نظر گهوري. بلڪھ منھن ۾ گُهنج وجهي ڏسندي هئي.
هن جو ائين ڏسڻ مون کي عجيب لڳندو هيو منھنجي ان تاثر تي منھنجي دوڪاندار دوست وحيد کلي چيو هيو
”اها ڇوڪري بس ڏسڻ جي حد تائين ائين آهي ... سندس ائين ڏسڻ جي ڪري ڪافي دوڪاندار مٿس عاشق آهن“
”۽ هوءَ پاڻ ڪنھن تي عاشق آهي؟“
”بظاهر تہ هر ماڻھو ان کي پاڻ سان سيٽ سمجهي ٿو...“
پر مون کي اها غلط فهمي ڪڏهن بہ نہ رهي هئي توڙي جو هوءَ سڄي مارڪيٽ جو جائزو وٺي آخري نھار مون تي يا ان دوست جي دوڪان تي وجهي، منھن جي گُهنج سمعيت غائب ٿي ويندي هئي.
اُتي ويھڻ واري عرصي ۾ مون کي چڱيءَ طرح خبر پئجي وئي هئي تہ هوءَ ڪھڙي وقت فرش ڌوئيندي آهي ڪھڙي وقت در جي ڀرسان بورچي خاني ۾ ڪم ڪندي آهي.
۽ جڏهن سڀنين ڪمن کان فارغ ٿيندي هئي تہ گهر جي ڪنھن ڪمري يا ڪنھن ٻئي ڪُنڊ مان هڪ پنڃرو کڻي وچ اڱڻ ۾ آڻيندي هئي جنھن ۾ هڪ طوطو هوندو هيو
اڱڻ ۾ ان پنڃري جي صفائي ڪندي هئي ۽ طوطي جو داڻو پاڻي مٽائيندي هئي
آءُ کيس اهو سمورو ڪم ڪندي دلچسپي سان ڏسندو هُيس ۽ هوءَ پاڻ بہ ان ڪم کي هڪ خاص دلچسپيءَ سان ڪندي هئي
ان وقت آءُ اهو بہ سوچيندو هئيس تہ دَر تي بيھي جڏهن هوءَ سڀ ڪنھن ڏي ڏسندي چهري تي گهنج يا گُهنڊ وجهندي آهي تہ ڪيڏي نہ سخت دل ۽ مغرور محسوس ٿيندي آهي پر جڏهن هوءَ اڱڻ ۾ طوطي جو پنڃرو صاف ڪندي آهي داڻو، پاڻي مٽائيندي آهي تہ ڪيڏي نہ نرم دل ۽ خدمت گذار لڳندي آهي بي زبان طوطي ۾ سندس دلچسپي ڏسي اهو بہ سوچيندو هئيس تہ ايتري دلچسپي هوءَ جنھن بہ انسان ۾ وٺندي، اهو ڏاڍو خوش نصيب انسان هوندو.
سندس ستن، اٺن سالن جو ننڍڙو ڀاءُ اڪثر ڀر وارن گهرن جي ٻارڙن سان راند کيڏندو رهندو هيو يا پنھنجي گهر جي دَر جي ٻاهر ويھي ٻين کي ڏسندو رهندو هيو.
هڪ ڏينھن دوست جي دوڪان تي ويٺو هئس تہ هڪ ننڍڙو بال تيزيءَ سان اچي اتي ڪٿي ڪريو مون کي اندازو ٿي ويو هيو تہ بال هنن جي گهر مان اچي ڪريو هيو.
جلد ئي ننڍڙو ڇوڪرو ٻاهر بيھي هيٺ نھارڻ لڳو. مون کلي کيس سڏ ڪيو تہ هو جلدي ئي هيٺ لھي آيو
”ڇا پيو ڳولھين؟“
”بال“ هن معصوميت مان چيو
”نالو ڇا اٿئي؟“
”راجو“
آءُ هن سان گڏجي دوڪان ۾ بال ڳولھڻ لُڳس پر ڪافي دير ڳولھا باوجود بہ بال نہ مليو تہ هُن جو معصوم چهرو مرجهايل نظر آيو
”توکي ٻيو بال وٺي ڏيان؟“
هُو چُپ رهيو
آءُ کيس ساڻ ڪري مارڪيٽ ۾ هڪ دوڪان تي آيُس ۽ کيس هڪ بال خريد ڪري ڏنو
بال وٺي هُو خوش ٿي کلڻ مرڪڻ لڳو.
مون کيس چيو
”راجو، جيڪڏهن تون هر روز شام جو ان دوڪان ۾ ئي مون کان پڙهڻ ايندين تہ ٻيا رانديڪا بہ وٺي ڏيندوسانءِ ....“
هن ڪو جواب نہ ڏنو بس خوش خوش، مرڪندو گهر هليو ويو.
منھنجو دوست، وحيد منھنجي سخاوت تي ڏاڍو کلندو رهيو.
ٻي ڏينھن تي راجو پاڻ مون وٽ آيو ۽ خوشيءَ مان ٻڌائڻ لڳو تہ ڪيئن ڪالھہ هو ۽ هن جا دوست ان بال سان ڪافي دير تائين کيڏندا رهيا
هو جوش منجهان ڳالھائيندو رهيو ان وچ ۾ سندس ڀيڻ (جنھن جو نالو بعد ۾ هُن ماريا ٻڌايو هو) دَر مان بيھي راجو کي مون سان ڳالھائيندي ڏسي، منھن ۾ گهنڊ وجهي، واپس هلي وئي.
ڪجهہ دير بعد راجو بہ هليو ويو تہ وحيد کلي چيو
”پيارا خير تہ آهي نہ .... راجو سان تنھنجي ڊيگهہ وڌندي پئي وڃي؟“
مون مرڪندي چيو
”ڪو بہ غلط مطلب نہ وٺ .. استاد آهيان تہ فطرت ۾ شامل آهي تہ هر ٻار کي پڙهندو ڏسان ...“
ڪجهہ ڏينھن گذريا تہ هڪ ڏينھن راجو آيو ۽ چوڻ لڳو
”مون کي پڙهايو تھ..“
آءُ دل ئي دل ۾ سندس معصوميت تي کلي پيسُ
سندس جملي جو ٻيو مطلب هو تھ
”مون کي رانديڪا وٺي ڏيو نہ “
”ٺيڪ آهي ... تون اڄ کان ئي اچ“
”پر مون وٽ ڪتاب ناهن“
”آءُ توکي وٺي ٿو ڏيان“
هن کي ساڻ وٺي پھريانن رانديڪن جي دوڪان تي آيسُ. هن کي ٻه، ٽي رانديڪا وٺي ڏنم، اتي خوبصورت پنڃرا ڏسي مون هن کان کلي پڇيو
”راجو، توهان جي طوطي لاءِ پنڃرو وٺجي“
هن بہ تڪڙ ۾ هڪ خوبصورت پنڃري تي هٿ رکندي چيو
”هي سٺو آهي“
۽ مون اهو پنڃرو بہ خريد ڪري کيس ڏنو ۽ ڪجهہ ڪتاب ڪاپيون وغيره بہ سندس لاءِ خريد ڪري کيس ڏنم.
هو اهي سڀ شيون کڻي خوش خوش گهر هليو ويو ۽ آءُ دوست جي دوڪان تي ويھي ساڻس ڪچهري ڪرڻ لڳس.
ڪجهہ ئي دير ۾ راجو جي گهر جو دروازو خلافِ معمول کليو ۽ سندس ڀيڻ، ماريھ دروازي تي بيھي هيٺ منھن ڪري اسان ڏانھن گهورڻ لڳي
سندس چهري تي ساڳيو سختيءَ وارو تاثر هيو
گُهنبڊ وجهي اسان ڏانھن گهوري رهي هئي
منھنجو دوست وحيد هوريان ڀُڻڪيو
”مري وئين ڇورا“
هوءَ ڪجهہ لمحا ائين ڏسندي رهي ۽ وري ساڳي تيزيءَ سان دروازو بند ڪري هلي وئي
ٻئي ڏينھن شام جو راجو ڪتاب کڻي دوڪان تي پڙهڻ آيو. ڳالھين وچ ۾ هن ٻُڌايو تہ اڪثر سندس طبعيت ٺيڪ نٿي رهي ان ڪري هو اسڪول پڙهڻ ڪو نہ ويندو آهي ان ڏينھن ائين بہ ٿيو هو ڪافي دير کان پوءِ راجو جي گهر جو دروازو کليو ۽ سندس ڀيڻ يعني ماريھ کيس مٿي سڏ ڪري ڪو اشارو ڪيو ۽ راجو ڪتاب اتي ئي رکي مٿي هليو ويو واپس آيو تہ سندس هٿ ۾ هڪ ننڍڙو ٿرماس ۽ ٻہ ڪپ هيا.
”آپي هي چانھہ اوهان لاءِ ڏني“ راجو چيو
وحيد ۽ مون هڪ ٻئي ڏانھن ڏٺو
”ٻيھر ان تڪليف جي ضرورت ناهي. پنھنجي آپي کي چئي ڇڏجائين .. مھرباني“
پر منع ڪرڻ باوجود پڙهائي وچ ۾ چانھہ اچڻ جو سلسلو جاري رهيو
ان وچ ۾ ماريا طوطي کي نئين پنڃري ۾ منتقل ڪيو
ماريا جو مخصوص وقتن ۾ مارڪيٽ ڏانھن ۽ اسان ڏانھن گهور ڪري، چهري تي گهنڊ وجهي ڏسڻ وارو معمول بہ هلندو رهيو.
ايتري عرصي ۾ هڪ ڏينھن اهڙو بہ آيو جو سڄو ڏينھن ماريا ظاهر نہ ٿي.
راجو پڙهڻ آيو تہ چاهڻ باوجود بہ آءُ کائنس ماريا بابت پڇي نہ سگهيس.
ها ان ڏينھن تي ڊيوٽي کان پوءِ وحيد جي دوڪان تي آيس ۽ ڪجهہ دير بعد ماريا نظر آئي، پر خلاف معمول اڄ سندس چهري تي
ڪي بہ گُهنڊ نظر ڪو نہ آيا،
سچ بہ ڄڻ سندس چهرو ۽ رويو اوپرو لڳو ان ڏينھن باقي ڪم معمول موجب ڪرڻ کان پوءِ جڏهن هن طوطي وارو پنڃرو اڱڻ ۾ رکيو تہ ڪجهہ گهڙيون/پل خاموشي سان طوطي ڏانھن ڏسندي رهي. وري هڪ نظر کليل دروازي مان مون ڏانھن نھاريائين.
آءُ بہ بار بار چور نظرن سان کيس ڏسي رهيو هئيس هن پنڃرو کوليو، طوطو ٻاهر ڪڍي ڪي پل ان کي ڏسندي رهي.
ٻي لمحي هن طوطو اُڏاري ڇڏيو
آءُ حيران رهجي ويَسُ
هن وري هڪ نظر مون ڏانھن ڏٺو ۽ اندر هلي وئي
آءُ حيران هُيس تہ طوطي ۾ تہ ڄڻ هن جو ساھہ هيو. هن طوطو ڇو اُڏاري ڇڏيو؟
ان ڏينھن ڳوٺ مان چاچي جي فوتگيءَ جي اطلاع تي سڀ گهروارا ڳوٺ هليا وياسين.
ڪافي ڏينھن کان پوءِ واپس شھر آيسُ تہ ڊيوٽي تي هليو ويسُ.
شام جو معمول موجب وحيد جي دوڪان تي آيسُ تہ وحيد ڦڪي مُرڪ سان مليو. چانھہ گهرائڻ تائين بہ چُپ چپ رهيو تہ مون پڇي ورتو
”يار ڇا ڳالھہ آهي، تون خاموش آهين؟“
ڪجهہ لمحه خاموش رهي وري هوريا چيائين
... ماريا .....
اوچتو دل بيھندي محسوس ڪيم
خوف، انديشا، وهم ... وسوسه...
پڇي بہ نہ سگهيس تہ ڇا ٿيو؟
وري بہ پاڻ ڳالھائين
”ماريا جي شادي ٿي وئي“
ڪي بہ ملاقاتون نہ هيون، ڪو بہ واعدو نہ هيو
پر پوءِ بہ دل کي ڌڪ لڳو هيو
خالي خالي نظرن سان مٿي ڏٺم
دروازو کليل هيو، پردو هوا جي زور تي ڀڙڪو کائي رهيو هيو ۽ اڱڻ ۾ هڪ طرف خالي پنڃرو لڙڪي رهيو هيو آءُ ان وقت سمجهي سگهيس تہ ماريا طوطو ڇو اُڏاري ڇڏيو هيو.
...*...