پنهنجي طرفان
منهنجو هي ناول به منهنجي لاءِ پهريون سوال ۽ پهريون تجربو آهي. جنهن بابت مان پنهنجي طرفان ايئن چوندس ته، منهنجي سمجهه بس ايتري شايد آهي. يا مان پنهنجي سمجهه اڃان سمجهي ايتري سگهيو آهيان. جنهن مونکي پنهنجن مختلف لکڻين ذريعي ايترو سمجهايو سيکاريو آهي ته، ليکڪ پنهنجي ارمانن جي هڪ اهڙي ٻني هوندو آهي. جيڪا هو پنهنجي اکين جي آب سان آبادڪندو آيو آهي. پوءِ انهن مان هڪڙا پڪل سور کڻي ٿو. ته وري ٻيا ساوا ٿي سنگ جهليندا آهن. ائين ليکڪ ذاتي توڙي قومي ارمانن جي باغ جو باغبان رهيو آهي.
اهڙن ارمانن مان هڪ اهڙو ارمان- جيڪو مان هن ناول جي سبب وساري نٿو سگهان. اُهو آهي- ”سيد ظفر حسن“ جو وڇوڙو-
مرحوم سيد ظفر حسن صاحب سنڌ يونيورسٽي ۾ تڏهن جاگرافي ڊپارٽمينٽ جا چيئرمين هئا. جنهن سان منهنجي دعا سلام واري تعلق کان روحاني ۽ دل تائين وارو تعلق محترم نواز خان زئور جي معرفت سان جڙيو هو.
سائين ظفر حسن! جنهن1997ع ۾ منهنجو هي ناول مڪمل طرح ايڊٽ ڪيو هو- ۽ اها ئي ڪاپي پاڻ وٽ رکيائين ۽ پاڻ ئي ان کي ڪتابي شڪل ۾ ڇاپڻ جو عهد ڪيو هئائين. پر جڏهن ناول جي ڇپائي جو پروگرام طئي ڪيوسين ته ان کي رڳو پنج ست ڏينهن گذريا هئا ته اچانڪ دل جي دؤري پوڻ سبب ساٿ سلامت رهي نه سگهيو. ۽ پاڻ پنهنجي سچي خدا جي سڏ کي لبيڪ چئي. پنهنجي حقيقي مالڪ سان وڃي مليا. ۽ اسان سندس نوان، پراڻا سڀئي دوست- سسئي جي سورن جيئان رهجي وياسين.
جنهن کان پوءِ سندس ياد تازي رکڻ خاطر منهنجي اها ڪوشش رهي- ته اها Edit ٿيل ڪاپي ڪنهن طرح هٿ ڪري ايڊيٽرجا فرائض سندس نالي سان ڄاڻائي ناول ڇپرائجي. پر بدقسمتي سان- ڪافي دوستن احبابن- جنهن ۾ غلام نبي زئور، منير ميمڻ، سيد مهر علي لڪياري- ۽ وحيدحيدر انهن سڀني جي وڏي ڪوششن کانپوءِ به اها Edit ٿيل ڪاپي حاصل ٿي نه سگهي. ۽ ايڏي وڏي انتظار کان پوءِ به اها آرزو ارمان بڻجي رهجي وئي.
بس! زندگي جا اهي اهڙا ارمان جن جي آبادي ڏينهون ڏينهن وڌندي وڃي. پر انهن ۾ ڪوئي قحط، ڪوئي ڏُڪار ۽ نه ئي ڪا خشڪ سالي ٿي اچي!
پنهنجي هن ناول ۾ توڻي شاعري يا پنهنجي هر لکڻي ۾ مان پنهنجي ذهن تي جبر ڪڏهن به ناهي ڪيو- ۽ ڪيان به ڇو- ذهن جي غلامي به ته هڪ عظيم ذلت آهي. ڪوئي کڻي ائين ڪندو هجي- ليڪن منهنجو ذهن منهنجي اندر جي ارادن کي بنا ڪنهن جنجهٽ ۽ جهڳڙي جي اوڏانهن ئي وٺي وڃڻ پيو چاهي. جيڏانهن منهنجو ضمير، دل ۽ ايمان چاهي پيو. منهنجو ضمير چاهي پيو ته، عشق مجاز کي پنهنجي خدا جي خوشيءَ سان گڏ، پنهنجي ديس، ڌرتي ۽ انسانيت جي امرتا لاءِ استعمال ۽ قربان ڪجي- ۽ ان کي اهڙي حقيقت جي طرف روان رکجي.
هونئن به انسان ۾ عشق مجاز جو وڻ لائق ٿي، پنهنجي جان جي عرق مان ٻور وجهي- گُل جهلي، جڏهن پنهنجو ميوو پچائي لعل ڪندو آهي. تڏهن هر ڪوئي ان جو چاهيندڙ ٿيو پوي- ته اها اهڙي چاهت ئي حقيقي عشق جي پل آهي. جنهن کي پار ڪرڻ هر ڏات ڌڻي لاءِ ضروري آهي.
مان به مجاز مان حقيقت جي اهڙي وڻ پوکڻ لاءِ- هن ناول ذريعي اڃان رڳو سندس ٻج واري حاصلات لاءِ اهڙي ڪوشش ورتي آهي- ۽ اهڙي جستجو لاءِ پنهنجي ذهن کي جان جي نظراني تائين به ترسائي ويٺو آهيان. توڻي جو صليب، ڦاهيون ۽ ڦٽڪا وغيره- سچ جي اڳيان امام حسين جي قرباني کانپوءِ- پنهنجي ڪُل اهميت ۽ اهليت فنا ڪري چڪا آهن. پر پوءِ به ٿورو سچ کڻي چئجي ته منافقي، دولاب ۽ دورُخي سبب حقيقت تي ڄڻ ڪوڙ، فريب ۽ پاپن جا پردا چاڙهيا ويا آهن. ائين چئون ته ڪاتبن ۽ خطيبن، مولوين ۽ مُديرن يا عاشقن ۽ حسينن- عشق مجاز کي پنهنجي مطلبي پيار جو يورپي مطلب ۽ مفهوم ڏئي زماني جي نقلي هُل ۾ ائين گم ڪري ڇڏيو آهي. جو هڪ دفعو وري شاهه لطيف رح جي راڳيل کوڙي جو ليڙو لاهڻ لاءِ سچل سرمست جو اهو سچ سمجهڻ ۽ سمجهائڻ جي ضرورت آهي ته:
هڪ جُوءَ ٻي جوءِ، ڇڏن ڪين جوان،
اُهي ڀي انسان، جيڪي ننگن تان نثار ٿيا. (سچل)
پوءِ اهو ضروري ناهي ته اهڙي خودداري جاڳائڻ لاءِ اهڙو عقل، فڪر ۽ فهم رڳو حيدر دريا جوئي هجي- نه هر گز نه-
حاجتون همٿ جي هٿيار سان ٿيون حاصل ٿين- هتي هيءُ ته ميدان ڪربل آهي- هتي يذيد آهي ته حسين عه به آهي. پوءِ جنهن کي مايا ۽ مشروب جي اڃ آهي. سو يذيد جي رياست ۾ رهي ٿو- ۽ جنهن کي هن پياسي رڻ ۾ سچائي جي پياس آهي- تنهن کي ڪربل جي مسافر جيئان پنهنجي جگر جو خون وهائي اڃ اُجهائڻي پوي ٿي.
ائين عشق جو انسان تي اهو هڪڙو ئي احسان تمام وڏو آهي.جو سندس فيصلو مڪمل طئي ٿيل آهي ته- ڪُوڙ يا سچ-
۽ معاملي ۾ منجهڻ جي ته گنجائش ئي ناهي- ۽ وک به ڪنهن هڪڙي پاسي وڌڻي به ضرور آهي- پوءِ نَو نيئر، ڏهه ڏاوڻيون ۽ پندرانهن پيند ڇو نه پيل هجن-
سو مان به ان پيند مان پير ڇنائي- جيئن سڄي دنيا مجاز جي دريامان پاڻي پيئي ٿي- مان به اهڙي اڃ ۾ عشق مجاز جي دريائي تڙ تي اچي نڪتو آهيان. پر مونکي ائين لڳندو آهي ته مان ڄڻ مجاز جي ان دريا ۾ مڇي جيئان رهيو آهيان.
شاهه لطيف کي مجاز ته پيڃاري جيئان پي پڃيو- ۽ مان ته ڄڻ ساٽين جي سُوئن ۾ سبجي ويو آهيان.
پر جيئاپي جي اهڙي پهلوءَ کي، مان برو هرگز نٿو چوان، ها البت: ان ۾ ڪيفيتن جي هڪ اهڙي ڪربناڪ ولوڙ ضرور آهي- پر سا به جيءَ جي جر ۾ لوڙهي، تڙڳائي- موتين جي ماڳ تي رسائي ٿي- نه ڪِي تانگهي ۾ تاڻي فنا ٿي ڪري.
بس! ويچار جي اهڙي واٽ ۾ مان به ڪنهن رمز رڙهي آخر اچي عام اڳيان حاضر ٿيو آهيان- پوءِ ڪٿي جيڪڏهن، محمد بن قاسم جو سپاهي بڻيو آهيان- يا ابوجهل جهڙي عداوت اُڻي ويو آهيان- يا سُهڻيءَ جيئان ڀيلو کڻي ڀُليو هجان، ته منهنجون ڀُل، ڀُلايون ۽ ڪميون ڪچايون- اوهان پڙهندڙ ئي پروڙي مونکي پنهنجي پروڙ مان ڪجهه بخشش طور ڏيندا ته عنايت ٿيندي.
آخر ۾ وحيد حيدر ۽ سندس پيارن دوستن - جن ۾ آفتاب حسين کوهاري، وفا مولا بخش قمبراڻي، سائين هرجي مل ۽ زرياب حيدر انهن نوجوانن دوستن جو ٿورائتو آهيان جن جي ڪوشش سان هي ناول اڄ اوهان جي هٿن ۾ آهي.
۽ مان ٿورائتو آهيان سائين مگهن لال شرما ۽ سائين مراد علي مرزا صاحب جن جو جن پنهنجا ويچار ڏئي منهنجي همت ۽ حوصلا افزائي ڪئي آهي.
مهرباني
ساٿ سلامت
حيدر دريا زئور
ميرپور بٺورو - ضلعو ٺٽو
2009-09-01
3306372-0334 -2315714-0302