قسط 9
تڏهن به مون چيو هو”آسا! اهڙا ماڻهو پنهنجي غلام ذهنيت ۾ محو رهي- پنهنجو اخلاص مٽاءِ ماٺو ڪري چڪا آهن.“
تڏهن تو پلٽو کائي مونکي هيسيندي چيو هو”ها، ها تون ته سندن ماڻهپي جو ٺيڪيدار آهين- انهن پنهنجو پيار، سچائي، ۽ صدق دلي تو وٽ اچي وڪيو آهي نه“
تنهنجي چوڻ مطابق سندن انسانيت جو ٺيڪيدار ته برابر نه هئس- پر تنهنجي قربت جي رسمي ادا مونکي اهڙن ماڻهن ۾ ضرور شمار ڪيو هو. جيڪي ننگن تان نثار پي ٿيا.
سچ پچ ته- زندگي جا اهي لمحا جيڪي تنهنجي زندگي جي سايي ۾ پي گذريا- ان وقت منهنجي اندر ۾ اهڙي جوان مردي به جاڳي پوندي هئي- جو انسان جي عظمت اجارڻ خاطر- سوليءَ جو سينگار سجائڻ جي خيال سان پنهنجا ٻئي هٿ- پنهنجي ڪنڌ ۾ وجهي- چرين جيئان- سوچيندو هئس- ته خبر ناهي ڦاهي جي ڦندي ۾ منهنجي ڪوري ڪنڌ جي ماپ آهي به يا نه.
تو نه چيو هو ته ”ماڻهو جيترو ئي- جنهن ماڻهو ۾ حقيقت جي نظر سان سوچيندو- ان ماڻهو مان اوترو ئي سچ حاصل ڪندو آهي.“
۽ پوءِ مون اهو سوال پڇيو هو ته ”غلام ماڻهو تي سوچڻ سان- ڇا ٿو حاصل ڪري سگهجي؟“
”ڪوئي بهتر عمل.“ تو دانشور دانا انداز ۾ چيو هو ۽ تو تشريح ڪندي چيو هو”انسان جيڪو ڪائناتي هنگامي جو هڪ بامقصد امير آهي ان کي پنهنجي مرضي جو غلام بنائڻ- ڪوئي اتفاقي هنگامو ته نٿو چئي سگهجي فتاح- پر هڪ بامقصد يا بهتر عمل به ان کي هرگز نٿو چئي سگهجي.“
ان وقت مون پنهنجو مثال ڏيندي توکان پڇيو هو”ڀلا مان توکي- تنهنجي غلاميءَ ۾، ڪواتفاقي هنگامو نٿو لڳان؟“ جيئن ٻانگ ٻڌڻ سان اسلام جا شيدائي ماٺ ۾ الاءِ ڇا سوچيندا آهن- ائين خاموشيءَ ۾ الاءِ ڇا سوچي رهي هئين.
تو اهڙيون ڳالهيون به نه وساريون هونديون چوندي هيئن”فتاح! مونکي هنن چمڪندڙ مصنوعي روشنين ۾ ڪوئي لطف نه ايندو آهي- اهي ته رهنديون منهنجي من کي مايوس ڪري، مونکي پريشان ڪنديون آهن. رات جي گگهه انڌيريءَ جي تنهائي وقت جڏهن انهن تي نظر وجهندي آهيان ته مون تي هڪ وحشيت طاري ٿي ويندي آهي ۽ دل جو خون گهٽجي ويندو آهي.“
چنڊ جڏهن پوين تاريخن جو ٿي ويندو هو- تڏهن جي تو وٽ حاضري ۾ نه هوندو هئس- ته شايد اهڙي بيچينيءَ ۾ تون هر، هر، ٽيليفون ڪري پڇندي هئين ”فتاح! اڃان چنڊ نه اڀريو آهي ڇو؟“
ڪهڙو نه عجيب مرض آهي محبت جو- هڪ دفعو لڳي ته ٿورو ڄاڻندي به- ماڻهو جهڙو پنهنجي پيغمبري کي پهچيو وڃي ڪيڏو توکي تنگ ڪندو هئس. جڏهن چنڊ اڀري مٿي ايندو هو. تڏهن چوندو هئس ”آسا! چنڊ ته ڪيڏي مهل اڀري چڪو آهي- ڇا تو اڃان نه ڏٺو آهي؟ افسوس چنڊ چوڏس چمڪي پيو آهي- ۽ تو اڃان پنهنجي نظر سان به کيس ناهي نوازيو.“- ۽ پوءِ چوندي هيئن ”پوءِ اتي ڇا پيو ڪرين- هيڏانهن نٿو اچين ڇو- سگهو اچ- مان لان جي ڇٻر تي ليٽيل هوندس- اڪيلي پئي هونديس.“- ٻيو سواءِ اڌڙ عمر واري نوڪري جي هوندو به ڪير هو- بس تنهنجي سڏڻ سان تنهنجن وارن جي مهڪ مونکي ويهڻ نه ڏيندي هئي- ۽ هليو هليو ايندو هئس. شايد مصنوعي روشنين کان تنگ اچي- تون چنڊ جي هر رات چندرڪا جي تفريح لاءِ مقرر ڪري ڇڏي هئي.
هڪ رات چنڊ ۾ غور سان ڏسندي پڇيو هيئي ”فتاح! مان چنڊ کي جڏهن گهوري ڏسندي آهيان- ته هوءَ بادلن ۾ ڇو ڇپي ويندو آهي؟“
تو پاڻ وڻائڻ خاطرچيو هو- ۽ تنهنجي ان خواهش کي وڌاءُ ڏيندي مون چيو هو”ڪيڏي نه چري آهين آسا! تون پنهنجي چندرما چهري کان به اڻڄاڻ آهين-
”ڪيئن الاءِ؟“ تو چنڊ تان نظرون هٽائيندي مون ڏانهن منهن ڪندي چيو هو. مون وڏو ساهه ڀريندي پڇيو هو- ”حسين پنهنجي حسن کان ايترو اڻڄاڻ ڇو هوندا آهن؟“
اهڙو سوال ڪنهن برباد دل کان پڇڻ کپندو هو- پر توکان پڇي ويٺو هوس- انهيءَ ڪري جو- تنهنجي صورت ۾ حقيقت جو راز تصور ڪندو هئس- پر تو منهنجن اهڙن خيالن کي- هميشه لفظن جو لباس پي سمجهيو هو.
تنهنجي گفتار ۽ آواز ۾- فطرت جي ڪمپوز ڪيل موسيقي منهنجي روح کي- مٺي ننڊ ڏئي- مونکي وجد جي حالت ۾ آڻي ڇڏيندي هئي. دل نچندي هئي- اکيون ٻڏنديون هيون ۽ دماغ ڊوڙندو هو.
انهيءَ رات خبر ناهي تو پيتي هيئي الاءِ ڇا- جو تنهنجي گلي جو آواز اهڙيون مڌر راڳڻيون پيو ڇيڙي- جو مونتي اڻ پيتيءَ جا چڙهي ويا هئا.
مان من جي پاتال ۾ پيهي ويو هئس،
دل جي سمنڊ ۾- منهنجو شاعر ويٺل هو، جنهن توسان مخاطب ٿيندي پنهنجي نثري ٻولي ۾ چيو هو.
”آسا! تو بن جڏهن، تارا ڳڻيندو آهيان،
تڏهن تنهنجو نانءُ، ياد ايندو اٿم،
پوءِ، تارا،
جيترا ڳڻيندو آهيان،
هڪ، هڪ تاري سان گڏ،
اوترا ڀيرا،
تنهنجو نانءُ به ڳڻيندو آهيان- ۽،
سج اڀري پوندو آهي، پوءِ،
تارا کٽي پوندا آهن-پر،
تنهنجو نانءُ فاضل،
پوءِ باقي به رهندو آهي.“
شاعرن سان تنهنجي ڪا خدا ڪارڻ جي دشمني هئي- شاعري ٻڌڻ سان يا شاعريءَ جي موضوع ڇيڙڻ سان ئي چڙي پوندي هيئين- حالانڪ ٿوري ٿڪي شاعري ته توبه ڪري پي ٻڌائي- سا به ٻين جا شعر بگاڙي پنهنجي نالي سان ٻڌائيندي هيئن. پر منهنجو شعر منهنجي زباني ٻڌڻ سان- تنهنجي طبيعت تنگ ٿي پي پيئي- جهڙو ڪنهن شاعر جي غزل ۾- تنهنجو حسن قلمبند ٿيل ئي نه هو.
انهيءَ رات - تو پنهنجو پاڻ کي تنبيهه ڪندي چيو هو ”تاريخ کان اڻڄاڻ اڄ جو شاعر جنسي نيچر جو ڪيڙو آهي.“
واهواهه! تنهنجو اهو- اهڙي طرح سان سڀڪجهه چئي ڏيئڻ منهنجي ذهن کي بلندين ڏانهن اڇلي ڇڏيندو هو. جتان واپس اچڻ تي-روح ئي نه چوندو هئم.
پر ڇاپي ڪري سگهيس- پنهنجي ته دل جي وصيت تي به اختيار مونکي نه هو- مان بيوس بڻيل هئس- دل تي حڪمراني به تنهنجي اهڙي خدائي جي هئي- جيڪا جيئن بلندين ڏانهن اڇلندي هئي ساڳي طرح پنهنجي دلربائي سان پاڻ متوجهه ڪرائي- پنهنجي وجود ۾ واپس آڻيندي هئم.
اڄ جي شاعر بابت چيل تنهنجن لفظن تي مان پنهنجي تحسين تلفظ جو اظهار ڪرڻ وارو هئس- تيسيتائين آسمان طرف تو تڪڙو اشارو ڪندي چيو هو”فتاح! هو ڏس- مون چنڊ کي چتائي ڏٺو آهي- ته هو ڏس- ڪڪرن جي ڪڇ ۾ ۾ ڪيئن نه لڪي ويو آهي!“
”آسا“ نظر آسمان ۾ هئم تنهنجو نانءُ پڪاريو هئم.
”هُون“ نڪ مان ڳالهايو هيئي- شايد چنڊ ۽ ڪڪر جي سوچ ۾ هيئين. موقعو مهل ڏسي مون چيو هو- ”توکي چنڊ ڏاڍو وڻندو آهي؟- نه؟“
چنڊ ڪڪر جي ڪنڊ مان نڪري ٻاهر ٿيو هو- تنهنجي منهن تي چنڊ جي ٿڌي روشني ڊوڙي وئي هئي- تو منهنجي سوال تي ڌيان ڏيندي چيو هو ”ڇو توکي نٿو وڻي ڇا؟“ تو حيرت کائيندي پڇيو هو.
۽ مون چيو هو ”مون کي چنڊ کان وڌيڪ- پري پري تائين ڦهليل سندس چانڊاڻ وارا کيت وڻندا آهن.“
”چنڊ ڇو نٿو وڻي؟“ تو سوال تي زور ڏيندي ائين پڇيو هو ڄڻ چنڊ به تنهنجي ملڪيت هئي. ۽ مون تنهنجي سوال جو ڀرم رکندي چيوهو ”مونکي تو جيها- پنهنجا ديسي ماڻهو- چنڊ کان وڌيڪ وڻندا آهن. جن جي ٽامي جهڙي چهري تي- چنڊ گرهڻ جهڙو تؤ هوندو آهي ۽ جن کي ٻه اکيون ٽيو نڪ به هوندو آهي“ ”نڪ ته- ماڻهن سڀن ۾ هوندو آهي.“ تو کلي پڇيو هو!
مون موضوع بدلائيندي چيو هو”نه آسا! اهڙا ماڻهو آهن جن کي نڪ نه هوندو آهي“
”اهي وري- ڪهڙا ماڻهو“ عجيب کل کلندي پڇيو هئي-
پر مون سڀ نظرانداز ڪندي چيو هو ”تو شايد اهڙا ماڻهو نه ڏٺا آهن- اهي ته بس مڙئي،جهڙا ماڻهو هجن آسا! جڏهن کان اهي گجر، موري- ڌرتي کوٽي چوري هٿ سان ڪڍڻ سکيا آهن- تڏهن کان کڏون کوٽڻ سندن عادت بڻجي وئي آهي“-
چنڊ پنهنجي رفتار ۾ هڪ هنڌ بيٺل هو- هلڪا بادل هئا. جيڪي منهنجن خيالن جيئان هڪٻئي پٺيان ڊوڙي رهيا هئا- اسان پنهنجو موضوع وري به اچي شاعر ۽ شاعري تي کٽايو هو- ان دوران تو وري به تاريخ کان اڻڄاڻ اڄ جي غير شعور شاعر کي- جنسي نيچر جو ڪيڙو چئي- ڄڻ منهنجي ستل شعور کي به جاڳائي ڇڏيو هو.
هونئن به جڏهن ادب جو موضوع ڇڙندو هو- ته تون غضب جي ڳالهه ڪري ڇڏيندين هئين.
مان ناول لکڻ جو پڪو پهه ته ڪري ڇڏيو هئم- پر هر خيال اڌورو ۽ هر منظر کوٽو پي لڳو- سو تڏهن- جڏهن زندگي جو مليل هر لمحو به اڌورو ئي تصورپئي ڪيم.
پوءِ به پنهنجي مضبوط ارادي سان- تنهنجي هنگاما خيز محبت ۾- هڪ اهڙو ناول لکڻ پي چاهيم- جنهن ناول تي ٻيا ناول لکڻ لاءِ- ناول نويس پنهجون خواهشون سانڍي ويهن- پر جڏهن لکڻ جي مقصد سان ويهن- ته مونکي ديوانو سمجهي پنهنجا قلم ڪاوڙ مان ڇنڊيندي- پنهنجون ٻانهون ٿڪائي وجهن- هڪ جملي کان ٻي جملي تاءِ سوچيندي- پاڻ گم ڪري- پنهنجا پويان خيال به وساري ويهن- ۽ منهنجو ناول سندن اهڙي ڪيفيت ڇڏائي- جو تشبيهه کان اشتعارن- استعارن کان ڪناين ۽ ڪناين کان تمثيلن تاءِ وڃڻ لاءِ- سياري جون راتيون به کائن کٽي پون- جڏهن تنهنجي ڪردار تي سوچين- ته منهنجي غير فاني هئڻ جو اعلان ڪري ويهن ۽ محبت جا قاري بڻجي پون.