قسط 12
دردن جي اهڙي پيڙا واري ڀوڳنا جو عادي ٿي وڃڻ ۾ ته ڪنهن کي به اهڙو ڏوهه ڀاسي نٿو سگهجي.
جيئن پيٽ واري بک جي باهه ڪاڻ، ڪي ماڻهو ايمان جي ڪمزوري سبب پنهنجي خدا سان به وڙهڻ لاءِ خدا جو ڏس پتو پڇائيندا آهن. تيئن محبت واري بک، مون کي به پنهنجي خدا سان اٽڪائي وجهندي هئي. ۽ بس تنهنجي پڇا هوندي هئي.
ڪڏهن، ڪڏهن ته اهڙي هيبت ناڪ ويڙهي خيال کان ڏاڍو خوف کائيندو هئس ته هٿ جي ريکائن مان موت جي ريکا کي پٽي کائي ڳڙڪائي ڇڏڻ کان پوءِ ڪٿي پنهنجي هٿ جي خدا کي به ائين ڳڙڪائي پنهنجي پيٽ داخل نه ڪري ويهان!
خدا ۽ مذهبن بابت بحث ڪرڻ کان ته منهنجا دوست به ڪڏهن وؤن هئا. ته ڪڏهن خود کي خدا بنائي ويهندا هئا.
منهنجا پيارا دوست جيڪي هڪڙي اک سان ڏسندا هئا پر جنرل ضياءُ جي اڏامڻ کان پوءِ،
سندن ٻئي اکيون ڪاڻيون تي پيون،
پهرين ته هڪڙي، ڏائي اک سان ڏسندا هئا، پر پوءِ، نه پيا ڏسن.
۽ مان ڏسان پيو،
ادب جي مئڪدي ۾،
پيئڻ وارا ڍؤ سان پيئندا رهيا،
۽ ساقي ساري رات اڃيا!
اڃيا ئي اڃيا،
۽ وري منهنجا محترم دوست،
اهي، جيڪي،
ڪنن جا اڳ ڪجهه سرلا هئا،
پيئڻ کان پوءِ ڏسندي ڏسندي ڪنن کان ڳرا ٿي پيا
۽ ڪجهه به نه پيا ٻڌن.
۽ مان صرف ٻڌندوئي رهيس!
مئلن تي مرثيا خواني ڪندڙ وقت کان اڳ،
جيئرا به ماري ويٺا!
ڏاڍو افسوس هو دل کي،
پوءِ افسوس ئي ته رهي ٿو!
جيڪي دل جي ڪنن سان ٻڌن ٿا،
۽ صرف ذهن کي ٻڌائين ٿا،
انهن لاءِ
بس بکيا رهندا آهن،
اهي ذهن،
جن کي دل سان ٻڌڻ جي خواهش رهي پر،
هڪدم پوءِٰ مري پوندا آهن، تڏهن،
جڏهن ڪجهه ٻڌي، ٻڌائڻ لاءِ ڪجهه سمجهي نه سگهندا آهن!
مئل هئا اهي سڀ ذهن جيڪي پنهنجي وقتي حاڪم ڪرسي تي ويٺل هئا بک ۽ بيروزگاري کان تنگ اچي آپگهات ڪندڙ هر ايندڙ، ويندڙ حڪومت جي منهن تي دانگين جا ترا گهمائي پنهنجي ٻنهن هٿن جا بونڊا به هڻندا رهيا محبت جي قحط جا ڏڪاريل ۽ پنهنجائپ جي قرب کان محروم، منهنجا دوست به، پنهنجي قلم واري مس ۾ Poison مڪس ڪري پنهنجي دل جون مرادون زندگي جو آخري وصيت نامو بنائي- پنهنجي ئي ڪفن تي لکي رات وچ ۾ موڪلائيندا پيا وڃن- ائين لڳندو هو ته- ڌرتيءَ جي هر ڀيڻي ڀونءَ ۾ ڀولڙن جو راڄ ۽ خرن جون خر مستيون آهن جن پنهنجي مرضي جو جمهوري نظام اڏي غيرت جو ملهه ڪيرائي ڇڏيو!
انهن کي شايد ايتري به نه هئي- جيتري مونکي تنهنجي آبرو، شرف سربلنديءَ لاءِ!
ماڻهن جون صورتون توڻي جو مونکي وسري وينديون هيون پر من دنيا ۾- تنهنجي ڪا صورت اهڙي هئي- جيڪا دل جي آئيني جو عڪس بڻجي پئي- يقين ٿي پيو هئم. ته دل جو شيشو چُور به ٿي پيو ته سندس هر ذري ۾ تنهنجي صورت جو وجود قائم رهندو- هر عاشق جي دل ائين ئي چوندي آهي ته. منهنجي محبوب جي صورت نظر چورائي ٿي.
پر مونکي منهنجي دل. تنهنجي صورت لاءِ ائين چوريندي هئي ته دل جي ويران هستي سان پنهنجو الڳ مقام قائم ڪندڙ دلين تي تنهنجي صورت جو ڇاپ رهندو.“
اهڙي خيال تي مظبوط بيٺل هئس ته جسم جو پورو گوشت يادن جي قبر ۾ ڪاڙهو ڪري ڪڙهي ويندو هجي پر جادل محبوب جو آسڻ رهندي هجي. ان جو ڪنهن ڪاڙهي ۾ ڪڙهي فنا ٿيڻ معنيٰ سندس خدا جو فنا ٿيڻ.!
دل جي ڪائنات جوڙڻ وقت دوزخ جي خالق کي اهڙو دوزخ به ٺاهڻ وسري ويو هوندو جڏهن محبت جي اذان ٻڌي هوندائين.
جنهن دل جو جلڻ ئي زندگي جو جيئاپو هجي ته نه اها دل فنا ٿئي نه ان جو باغ ۽ باغبان.
غم کائي پنهنجو گوشت پچائيندڙ دليون پنهنجي مسڪن ۾ رهي سچائي جا رتبا حاصل ڪري غير فاني ٿيو وڃن اهوئي زندگي جو يقين رهي ٿو.
منهنجي دل جي ڳالهه منهنجا دوست سمجهڻ جهڙائي نه رهيا جيڪي پنهنجي زندگي جا فانوس ٻاريندا وري اُجهائيندا رهيا پنهنجو مقصد سمجهڻ نه سمجھڻ سندن شايد مشغولو نه رهيو. پوءِ به ٻين کي سمجھڻ جي بجاءِ سمجهائيندا رهيا! سندن سمجهه کي سمجهڻ جي وڏي ڪوشش ڪندو هئس. اهي پنهنجي بي سمجهي ۾ چوندا هئا ته ”فتاح! تون خيالن ۾ رلي رلي ڪنهن بليڪ هول ۾ گهڙي ويو آهين. ماڻهو تو کي نه پيا ڏسن شايد تون ماڻهن کي ڏسين پيو-
تو کي پنهنجو ديسي ماڻهو ڪنهن ڌٻڻ ۾ ڦاٿل نظر پيو اچي ۽ سندس ڦٿڪاري تو کي ڦٿڪائي وڌو آهي ۽ تون ڦٿڪي، ڦٿڪي پنهنجا هڏ ڀڃائي ويهندين فتاح! تو کي شايد خبر ناهي جن جسمن کي گوشت ۽ هڏيون ناهن هونديون دل جو ڏکندو سي جسم ته، محسوس ئي نه ڪندا آهن اهڙا جسم شايد خدا جو درجو رکندا هجن. ڏاڍا بي رحم ٿي ويندا آهن.
اڙي فتاح! دل جو مرڻ ۽ جيئڻ ته دنيا جو پهريون نبي به شايد پرجهي نه سگيو هجي!؟“
ماڻهو ته دل کي سرف گوشت جو ڳڀو چوندا آهن جانور جي دل ته ماڻهو قواب ڪري پچائيندا آهن. پر پنهنجي دل پچائي کائڻ کان، ماڻهو ڪيڏو پري هوندا آهن.!
نه مرد نه عورت نه آدميت! ان جي هستي جي فيصلن تي ڪڏهن تو ڌيان به ڏنو آهي؟ فتاح؟
ڪيڏا سخت فيصلا هوندا آهن سندس،
جنهن ساري ڄمار چنڊ کي ته سمهڻ ئي ناهي ڏنو.
سج کي هڪ ڏينهن به گسائڻ جي اجازت ناهي!
ماڻهو کي مرڻ وقت ساهه جي مهلت ڏيڻ، سندس رحم جي خلاف آهي!“
خبر ناهي منهنجن دوستن اهڙيون ڳالهيون عقل سان پي ڪيون يا اتفاق سان يا اتفاق سان هڏن کان خالي جسمن تي نظر پئجي وين.
هڪڙي دوست ته بحث جي ضد ۾ اچي چيو هو ”پر سندس سخت فيصلن کي شڪتي وري به ته ماس ڳڀي سان ٺهيل دليون ئي بخشينديون آهن جن ۾ هڏ ته هوندو ئي ناهي.“
ٻئي دوست چيو ”ها! پر اهي دليون! جيڪي محبت جي منڌ سان پنهنجو گوشت ڳارينديون هجن! شڪتي عطا ڪن ٿيون!؟“
هن بي لغام هستيءَ ۾ عجيب حرڪت آهي هن جوٺهيل انسان جيترو کيس ويجهو ٿو وڃي هو اوترو ئي ان کان پري پئي وڃي پنهنجي جسم نه هجڻ جي حالت ۾ شايد دل جهڙي هستي ۽ محبت جهڙي ڪيفيت کان محروم آهي.“
بي سمجهه حالت ۾ به دوست ڪيڏا راست گو بڻجي پيا هئا. انهن ته اڃان به ڪافي ڪجهه چيو هو پرجڏهن ته اهڙا بحث ٻڌڻ کان به تو خود کي الڳ رکيو هو.
خدا بابت ڪوئي ذڪر ڇڙي پوندو هو ته توکي جهڙو ڪا پنهنجي اوگھڙ نظر اچي ويندي هئي!. تو کي منهنجا دوست، پسند به تڏهن نه پيا! هو خدا ۾ ئي اٽڪيا رهيا توڻي جو دليون روئينديون ۽ جسم وڪامندي ڏٺائون تڏهن به!
اهي ته ميهار کان به منهن موڙي ويٺا تماچي ڄام ته وري به امير عاشق هو.
پر انهن دوستن جو ڏوهه به ڪهڙو بي سمجهي انهن جي مقدر جو خدا بڻيل رهي.
هن هڪ سهڻي کان پوءِ ته هزارين سهڻيون سائر ٻوڙيون پر جيئن مند مئي، وسيلا ويا تيئن نه وري ميهار مري پاڻ ملهايو ۽ نه ٻيو ميهار ماءُ ڄڻيو.
ميهارِي سڏ ڪندي هڪ دفعو ايترو تو کي مون ضرور چيو هو ته ”آسا! مون کي پنهنجي جسم ۾ وڻ ويڙهي جيئان ويڙهي رک.“
تو چيو هو ”ڇو تو ۾ عورتاڻا عضوا ڦٽي پيا آهن ڇا ميان محبت جي هَوَسَ ۾ خدا کي به ياد ڪر ڪجهه خدا جو به حيا ڪر!؟
محبت ۾ هوس ۽ ان هوس ۾ به خدا جي ياد ڪيڏو ٿڪائي وڌو هيئي اهڙن جملن سان پر منهنجي ته سو وس نه هو.
زخمن تي لوڻ اڇلڻ جو تو کي وڏو فن هو سو به وري پنهنجي خدا جي دڙڪي سان!
زماني کان زخم ٿورڙا مليا! اهڙي شڪايت مون ڪنهن کان به ڪڏهن نه ٻڌي هر جسم غمن جي اهڙي غلبي ۾ بي ستو ٿي خود کي ماڻهپي کان ٻاهر ڪڍي ٿو وڃي.!
پنهنجو من درد ۽ غم کان پاڻ ڇڏائي ڪير آهي ممتاز رهيو؟
ترقي پذير انسان، اهڙي ترقي ضرور ڪئي جنهن ۾ جسم وڪڻي دوا وٺڻ ته مون جهڙا ڪيترائي رومانسر مريض ڳاڻيٽي کان به ڳپل!
تو به شايد هڪڙي ڀيري اهڙي نوعيت جو سوال پڇندي چيو هو ”فتاح! جيڪو جسم وڪيو وڃي يا وڪجي وڃي ڪيترو درد هوندو اهڙيءَ وڪيل ۽ ويڪو زندگي!؟ کي!؟
تڏهن مون جواب جي بدلي وري توکي ئي سوال ڏيندي پڇيو هو ”پر جيڪڏهن ڪو مفت ۾ خود کي وڪڻڻ چاهي ۽ وٺڻ وارو نه هجي ته اهڙي بي ملهه زندگيءَ جي درد کي تون ڪيئن ٿي سمجهين آسا!؟ جنهن جي نه ابتدا هجي نه انتها ۽ نه ملهه هجي نه قدر؟“
تو ڪوئي جواب نه ڏنو هو ۽ مان هيروئن پياڪ موالي جيئان تنهنجو مغز کائيندو چوندي ويس ته ”ڪڏهن ڪڏهن اهڙي زندگيءَ جي تاريڪيءَ ۾ به عدم جو وجود پنهنجي غير فاني قوت سان چنڊ جيئان جرڪي پوندو آهي ۽ دل جي ڪائنات ۾ آڪاش منڊل جهڙي ڪهڪشان خود به خود جڙي چمڪڻ لڳندي آهي. پوءِ اهڙي زندگي جيڪا غم ۽ خوشيءَ سان گڏجي هڪ ٿي وڃي ته ان جي سوزش ۽ سرور، تو کي سمجهه ۾ اچي ٿو سگهي؟“
خاموش هيئين ڇا چوين ها ڇا هو تو وٽ!
اهو چئجي به ڪيئن ها ته تو کي اهڙي ڄاڻ جا اهڃاڻ هئا؟
جڏهن ته تو ڪمزور دليون به نه پرکيون هيون اڻڄاڻ محبوب سان زندگيءَ جا رشتا نڀائڻ ڪيترو نه عظيم ۽ اذيت ڀريو زمانو هوندو آهي!!. پر اهڙو لطيف موقعو تو کان مون کان وڌيڪ ڪو خوشنصيب ماڻيندو.