5- جمھوريت
ھِن جا به ڪيئي قسم بيان ڪيا ويا آھن. پر جيڪڏھن اُن جا مکيه اُصول بيان ڪبا ته ھيٺيان بيھندا:
نسل، رنگ، مذھب، جنس، صحت ۽ لياقت جي فرق کان سواءِ سڀني ماڻھن کي بنيادي انساني حق حاصل رھن، جھڙوڪ:
(الف) قاعدي اڳيان سڀني جي ھڪجھڙائي.
(ب) تقرير ۽ تحرير جي آزادي.
(ج) جماعت سازيءَ ۽ جلسن ۽ مظاھرن جي ازادي.
(د) گھمي ڦري سگھڻ، ملڪيت رکڻ يا نيڪال ڪرڻ جي آزادي.
(ھ) نوڪري، واپار ۽ ڌنڌي وغيره اختيار ڪرڻ جي آزادي، ۽ روزگار حاصل ڪرڻ جي سھولت.
(و) مذھبي خيال کان اعتقاد ۽ عبادت جي آزادي.
(ز) شخصي ملڪيت جي حفاظت جا حق.
(ح) زوريءَ ڪم ڪرائڻ يا غلام رکڻ جي منع.
(ط) ڪلچر، رسم الخط ۽ زبان جو تحفظ.
(ي) ووٽ جو حق، وغيره.
(ڪ) حڪومت جو ڪاروبار آزاد ووٽ ذريعي چونڊيل نمائندن جي معرفت ھلائڻ، ۽ اُنھن نمائندن جو ووٽرن وٽ جوابدار رھڻ.
(ل) حڪومت جو غير مذھبي ھجڻ، يعني مذھبن جي سلسلي ۾ اُن جو غير جانبدار ھجڻ.
(م) ھڪ کان وڌيڪ سياسي پارٽين جي وجود کي برداشت ڪرڻ ۽ اُن جي افاديت کي تسليم ڪرڻ.
جمھوري حڪومتن جي عملي ڪارڪردگيءَ ۾ به ڪيئي نقص ۽ خاميون ھيون، پر اسان وٽ، جديد دور ۾، جنھن طرز ۽ صورت جو جمھوري دستور مقبول ۽ مروج رھيو آھي، اُھو برطانيه ۾ رائج دستور ۽ اُتان جي انگريز قوم کان اسان کي مليل دستور آھي، جنھن قوم جي ھِن ملڪ تي ڪافي وڏو عرصو حڪمراني ۽ بالادستي رھي آھي.
ھيءُ مختصر احوال آھي اسان جي ملڪ تي ٻن مھاڀاري لڙاين جي وچ واري دور جي فڪري ۽ سياسي اثرن جو. ھيٺ آءٌ خاص طرح ٻي لڙائيءَ جي دور جي مکيه ليڊرن ۽ اُنھن جي مختصر ڪارگذارين جو ذڪر انھيءَ لاءِ ڪريان ٿو ته اسان جي محبِ وطن ۽ خدمت گذار طبيعت رکندڙ نوجوان ڪارڪنن کي ماضي قريب جي حالات جي خبر پوي، ۽ ھو پنھنجن خيالن ۽ عملن کي ان جي روشنيءَ ۾ پنھنجي ملڪ ۽ عوام جي ڀلائيءَ لاءِ رٿي ۽ ھلائي سگھي.
سن، 31 مارچ 1974ع
غلام مرتضيٰ