چيانگ ڪائي شيڪ
ھيءُ ابتدائي تعليم مڪاني طرح حاصل ڪرڻ بعد 19 سالن جي عمر ۾ جپان ۾ تعليم وٺڻ لاءِ ويو. اُتان موٽڻ بعد ڪجھ سال ملٽريءَ ۾ نوڪري ڪيائين. اُتي ھن جي واقفيت ڊاڪٽر سَن يات سين سان ٿي، جنھنجي صحبت ڪري، ھيءُ چيني قومپرستيءَ جي رنگ ۾ رچجي ويو. اُن کان پوءِ ھيءُ ”تنگ مينگوئي“ خفيه پارٽيءَ ۾ شامل ٿيو، جنھن نيٺ وڃي ”ڪومنتانگ پارٽيءَ“ جي شڪل اختيار ڪئي.
جڏھن 1911ع ۾ سَن يات سين جي ڪوشش سان منچو گھراڻي جي شھنشاھي ختم ٿي ۽ چين ۾ رعيتي راڄ قائم ٿيو، ته ھن جپان کان واپس چين ۾ اچي نوڪري ڪئي. ھيءُ 1911ع کان 1916ع تائين مڪاني بغاوتن ۽ خانه جنگين کي ختم ڪرڻ لاءِ لڙندو رھيو.
1917ع ۾ ھيءُ، نوڪري ڇڏي واپار ڪرڻ لڳو. وري 1921ع ڌاري موٽي وڃي لشڪر ۾ نوڪري ڪرڻ ۽ ملڪي سياست ۾ حصو وٺڻ لڳو. 1923ع ۾ سَن يات سين ھن کي ماسڪو ڏي ملٽري ٽريننگ لاءِ موڪليو. اُتي ٽراٽسڪيءَ ھن کي چيو ته ”انقلابيءَ لاءِ صبر ۽ سخت محنت لازمي ڳالھيون آھن.“ آئينده سڄي زندگي ھيءُ اُن مقولي تي عمل ڪندو رھيو. ملڪ ۾ واپس اچڻ بعد ھن کي نئين ملٽري ائڪڊميءَ جو پرنسيپال ڪري رکيو ويو.
ھن کي سَن يات سين جي وفاتيءَ بعد 1925ع ۾ ڪومنتانگ پارٽيءَ جي اسٽئنڊنگ ڪاميٽيءَ جو چيئرمن مقرر ڪيو ويو، ۽ سگھو ئي لشڪر جو ڪمانڊر انچيف ٿي ڪم ڪرڻ لڳو.
سَن يات سين ملڪ جي مضبوطيءَ ۽ ترقيءَ لاءِ پنھنجي پروگرام کي ٽن درجن ۾ ورھايو ھو. اُن مان پھريون درجو اھو ھو ته ساري ملڪ تي لشڪر جي ذريعي پورو قبضو ڪيو وڃي. اُن جو ٻيو درجو ماڻھن ۾ سياسي شعور پيدا ڪري، جمھوري ڳالھين جي تربيت ڏيڻ جو ھو، ۽ ٽيون درجو ملڪ ۾ آئيني ۽ اقتصادي ترقي آڻڻ جو ھو.
پھرئين ڪم واسطي ھن روسي آفيسر گھرائي، اُنھن جي مدد ۽ تربيت سان ملٽري طاقت (قوت) کي وڌائڻ جي ڪوشش ڪئي. بدقسمتيءَ سان سندس حياتي پوري ٿيڻ ڪري، اُھو ۽ ٻيا ڪم اڌ ۾ رھجي ويا.
سندس وفات کان پوءِ، ھن جي پارٽي ٻن رجحانن جي ڪارڪنن ۾ ورھائجي ويئي- ھڪڙن قومپرستيءَ کي ترجيح ڏيئي. ملڪ کي صحتمند ۽ مضبوط ڪرڻ طرف رُخ رکيو؛ ۽ ٻين عوام جي اقتصادي ترقيءَ کي وڌيڪ اھميت ڏني ٿي. چيانگ ڪائي شيڪ ساڄيءَ ڌُر جي اڳواڻي ھٿ ۾ کڻي، قومپرستيءَ طرف لاڙو ڏيکاريو. کاٻيءَ ڌر جي اڳواڻيءَ جي واڳ مائوزي تنگ جي ھٿ ۾ آئي. کاٻيءَ ڌر وارن جو مرڪز ھئنڪو ۾ ھو.
جپانين 1931ع کان چين تي حملا ڪري، پھرين اُن ملڪ جو حصو منچوريا والاريو، ۽ 1932ع ۾ اُن جي مکيه شھر شانگھائيءَ ۾ لشڪر آڻي، اتي اثر ڄمايو. منچوريا ۾ ھنن ”آزاد حڪومت“ جي نالي سان پنھنجي اثر ھيٺ مڪاني حڪومت برپا ڪئي. 1936ع ۾ ھنن ڪوئنگ تونگ صوبي تي قبضو ڪيو. ھن مرحلي تي چيانگ ڪائي شيڪ جپانين سان وڙھڻ جي عيوض، کاٻيءَ ڌر جي قومي ڪارڪنن تي سختي ۽ ظلم ڪرڻ شروع ڪيا، ۽ پنھنجو گھڻو وقت اُن ڪم ۾ صرف ڪندو رھيو.
سندس اُن پاليسيءَ کان مجبور ٿي، ڪميونسٽن ڊگھو سفر ڪري، ملڪ جي ڏورانھين اُترئين حصي ۾ وڃي پناھ ورتي.
چيانگ ڪائي شيڪ جِي، اُن پاليسيءَ ۾، آمريڪا ۽ مغربي سامراجي طاقتن به مدد پئي ڪئي. ھوڏانھن جپان به ھن جو نالو نٿي ورتو. ھن پنھنجي گاديءَ جو ھنڌ پيڪنگ کان ڦيرائي نانڪنگ ۾ ڪيو. اُن ۾ به سندس مقصد رڳو ھيءُ ھو ته اُتر ۾ پناھ وٺي وڃي ويٺل کاٻي ڌر وارن پنھنجن ھم وطني مخالفن کي آسانيءَ سان اُتان ويجھو دٻائي ۽ ختم ڪري سگھجي.
ھن جي سرڪار ”نيشنلسٽ حڪومت“ جي نالي سان سڏجڻ ۾ آئي. ھن سَن يات سين جي پروگرام جي پھرئين درجي جي تڪميل لاءِ پھريائين جنگ ذريعي چين کي متحد ڪرڻ گھريو ٿي. اُن لاءِ ھن کي پيسي جي درڪار ھئي، جو ھُن، ملڪ جي شاھوڪار طبقي ۽ سامراجي طاقتن کان ڪميونسٽن جي خلاف ڪم ڪرڻ جي انجام تي، ورتو ٿي.
1927ع کان 1937ع جا ڏھ سال ھيءُ انھيءَ پاليسيءَ مطابق ڪم ڪندو رھيو. ھن مئڊم مي لنگ سونگ سان شادي ڪئي، جا سن يات سين جي ڀيڻ ھئي. اُن سان شادي ڪرڻ خاطر ھيءُ ڪرستان ٿيو.
ڊسمبر 1936ع ۾ چيانگ ڪائي شيڪ کي ھڪ نوجوان جنرل چونگ ھوسي اِيانگ، يرغمال ڪري، زوريءَ پاڻ سان وٺي ويو، جو کاٻي ڌر جو ڪارڪن ھو. اُن کيس نقصان پھچائڻ جي عيوض کانئس ڪميونسٽن جي بدران جپان خلاف جنگ ڪرڻ جو واعدو وٺي، ھن کي ڇڏي ڏنو.
اُن کان پوءِ ھن پنھنجي پاليسي بدلائي، جپان خلاف لڙائي ڪرڻ شروع ڪئي. اُن منزل تي، اِن ۾ ٻاھرين سامراجي طاقتن ۽ مڪاني شاھوڪار طبقي جو به ھُن سان ساٿ ھو، ڇاڪاڻ ته جپان نھايت اڳرائيءَ واري پاليسي اختيار ڪري، سندن مفاد کي به نقصان پھچائي رھيو ھو. 1937ع جي آخر ۾ جپانين نانڪنگ تي قبضو ڪيو. سگھو ئي ھنچائو ورتائون. جنوري 1938ع ۾ ھنن تيانگ تائو تي قبضو ڪيو. 21 آڪٽوبر 1938ع تي ڪئنٽن ورتائون. 25 آڪٽوبر 1938ع تي ھئنڪو تي قبضو ڪيائون.
ان کان پوءِ ھُن چين جي گادي بدلائي، ملڪ جي ڏورانھين شھر چنگ ڪنگ ۾ آندي، جتي ھو سمورو ٻيءَ مھاڀاري لڙائيءَ جو وقت رھندو آيو. جنگ ختم ٿيڻ تي، جڏھن جپانين کي شڪست آئي، ۽ ساري ملڪ تي ھن کي قبضو مليو، ته ھن وري ڪميونسٽن خلاف سختي ڪرڻ شروع ڪئي. پر اُن وقت تائين ڪميونسٽ ملڪ ۾ گھڻو اثر پيدا ڪري ويا ھئا، ۽ سندن جنگي طاقت به وڌي ويئي ھئي. ان ڪري اُنھيءَ تصادم ۾ باوجود آمريڪا جي اڪيچار پيسي ۽ ھٿيارن جي مدد جي، چيانگ ڪائي شيڪ جي حڪومت گھڻو وقت ھلي نه سگھي، ۽ سارو ملڪ مائوزي تنگ جي ڪميونسٽ گروھ جي ھٿ ۾ اچي ويو، ۽ ھُن وڃي چين کان ٻاھر فارموسا جي چيني ٻيٽ ۾ پنھنجي قومي حڪومت قائم ڪئي، جتي اڄ تائين، سندس مري وڃڻ کان پوءِ به، آمريڪين جي مدد سان ھن جي پارٽي راڄ ڪري رھي آھي.
ھن جي حڪومت ۾ نھايت اعليٰ تعليم يافته، قابل ۽ محنتي قومي ڪارڪن ھئا. پر سندن ھٿ صاف نه ھئا ۽ شاھوڪار طبقو ھِن ۽ سندس عملدارن کي خريد ڪري، انھن وٽان پنھنجا مطلب پورا ڪرڻ لڳو. نتيجو اھو نڪتو ته عوام جي حالت روز بروز خراب ٿيندي ويئي، ۽ ان کي درست ڪرڻ جي عيوض، ھُن عوامي ناراضگيءَ لاءِ ڪميونسٽن کي جوابدار ٺھرائي، ملڪ ۾ دٻاءَ جي پاليسي اختيار ڪئي، جا گھڻو وقت ھلي نه سگھي، ۽ ھو سارو ملڪ وڃائي ويھي رھيو.