جنگ جو احوال
جرمنيءَ جي حڪومت اٽليءَ ۽ جپان جي فسطائي حڪومتن سان ڪميونزم خلاف عھدنامو ڪيو ھو. پر عالمي حالتن اھڙو چڪر کاڌو، جو سوويت يونين جي ڪميونسٽ حڪومت ۽ جرمنيءَ جي فسطائي حڪومت، پنھنجي پنھنجي عارضي مفاد خاطر، پنھنجن پنھنجن بنيادي اصولن ۽ اُنھن جي بنيادن تي ڪيل الڳ الڳ بين الاقوامي عھدنامن کي پُٺيءَ پويان اڇلائي، 28 سيپٽمبر 1939ع ڌاري، پولينڊ کي پاڻ ۾ ورھائي کنيو.
ٻئي پاسي انگريزن ۽ فرينچن اڳي ئي پنھنجن پنھنجن مفادن خاطر پنھنجين پاليسين ۾ جيڪي ڦيريون گھيريون ڪيون ھيون، تن کان به پڙھندڙ واقف آھن – اُنھن جو ڪجھ ذڪر مٿي ٿي چڪو آھي.
پر لڙائيءَ جي ھلندي ته ھر ڪو طاقتور مُلڪ، ليڪا لنگھي، ڀر وارن ڪمزور ملڪن تي قبضي ڪرڻ لاءِ سنبري بيھي رھيو ھو.
شخصن وانگر قومون به خود مطلبيءَ، تنگ نظريءَ، غصي ۽ طاقت آزمائيءَ جي اوگڻن جو شڪار ٿي، اھڙا ڪم ڪرڻ لڳن ٿيون، جي انصاف، فراخدليءَ، پخته خياليءَ ۽ شرافت جي معيارن تي ٺيڪ نٿا لڳن. جھڙيءَ طرح ڪثرت تعداد ماڻھن جو، اخلاق جي روحاني معيارن مطابق، اڃا نا پختو ئي آھي، ساڳي حالت قومن جي به آھي. قومن جي حالت ۾، سندن خودغرضانه عملن جو مکيه ڪارڻ اھو پئي رھيو آھي ته جمھوري توڙي غير جمھوري ٻنھي قسم جي حڪومتن تي ”عام راءِ“ جو گھڻو اثر رھي ٿو- جا ھر ملڪ ۾ ناپختي ٿئي ٿي يا رکي وڃي ٿي. بھرحال ھنن ٻنھي قسم جي حڪومتن جي پاليسيءَ جو بئروميٽر، مختلف سببن ڪري، لھندو چڙھندو رھندو آھي ۽ اُھو ڪڏھن به يڪسان نٿو رھي.
فسطائي ۽ ڪميونسٽ حڪومتن جي واڳ جيتوڻيڪ چند طاقتور ۽ حوصله مند ماڻھن جي ھٿن ۾ رھي ٿي ۽ اُن ڪري اُھي حڪومتون اندروني ڦيرگھير ۽ لوڏي لمي کان محفوظ رھن ٿيون، پر اُھي فلسفا سياست عمليءَ جي جنھن نظريي جا قائل آھن، تنھن موجب، وٽن مقصد جي حصول لاءِ طريقي ڪار جي پرواھ نه ھئڻ ڪري، ڪنھن غير متوقع قدم کڻڻ کي ھو عيب نٿا سمجھن. لڳ ڀڳ اِھا ئي حالت جمھوري حڪومتن جي به آھي، جيتوڻيڪ ھو پنھنجي مستقل اخلاقي قدرن ۽ اصولن جو ڍنڍورو دنيا جي اڳيان ڪجھ وڌيڪ پٽينديون رھنديون آھن. اِن سڄي صورتحال جو نتيجو اھو ٿو نڪري، ته موجوده دور جي قومي توڙي عالمي سياست ڪن اعليٰ اخلاقي ۽ روحاني معيارن موجب تقريباً بلڪل ئي ڪانه ٿي ھلي.
نومبر 1939ع تي سوويت يونين بنان سبب جي فنلنڊ تي حملو ڪري، ان کي والارڻ جي ڪوشش ڪئي. اھا ڳالھ سمجھي سگھڻ گھرجي ته سڀ حڪومتون سندن ھر قدم لاءِ ڪنھن نه ڪنھن جواز پيدا ڪرڻ جي ڪوشش ڪن ٿيون. پر حقيقت اُنھن جي حالت ۾ وري به اِھا ئي ٿي وڃي بيھي ته سنڌيءَ ۾ جيڪا چوڻي آھي ته ”ڏاڍي جي لٺ کي ٻه مَٿا“، اُھا انھن سان ٺھڪي اچي ٿي.
30 مارچ 1940ع تي، جپان چين جي نانڪنگ شھر ۾ پنھنجي ھٿ ھيٺ ھڪ ڪٺ پتلي حڪومت برپا ڪري، وانگ چانگ وي نالي شخص کي اُن جو سربراھ بڻائي ويھاري ڇڏيو.
جرمني ۽ اٽلي ته کليو کلايو دنيا ۾ بيٺڪن جي ھٿ ڪرڻ لاءِ ھٿ پير ھڻي رھيون ھيون.
اتحادي ملڪ پنھنجيءَ پنھنجيءَ جاءِ تي اڳي ئي سڻڀا ٽڪڙ ڳڙڪايو، پيٽ ڀريو، مزي سان اوڳرايون ڏيندا ٿي رھيا.
يورپ ۾ جنگ شروع ٿيڻ بعد اھڙي ئي ڍاول ملڪ انگلنڊ جي وزير اعظم چيمبرلين جي نرم پاليسيءَ کان (جا اُن ملڪ جي ڍَوَ واري ڳھر ئي چئي ٿي سگھجي)، بيزار ٿي، انگلنڊ جي ماڻھن حڪومت جي واڳ سر ونسٽن چرچل جي ھٿ ۾ ڏني، جنھن ھمت سان (پنھنجي ”ملڪيت“ جي بچاءَ ۾) جنگ لاءِ ھر طرح جي تياري ڪئي.
جرمنيءَ جي ابتدائي تڪڙين ڪاميابين ڪري، ھٽلر جو دماغي توازن گھڻو ڪجھ وڌيڪ لُڏي ويو، ۽ ھو يورپ ۾ ننڍين ننڍين حڪومتن تي ويو زوريءَ قبضو ڪندو.
سندس ملٽري قوت ايتري مضبوط ھئي، جو ٿوري وقت اندر ھو ڊينمارڪ ۽ ھالينڊ کي والاري ويو. مئي 1940ع تي لگـزمبرگ تي قبضو ڪيائين.
ڏھين جون 1940ع تي اٽليءَ به جرمنيءَ جي حمايت ۾ انگلنڊ ۽ فرانس جي خلاف جنگ جو اعلان ڪري، ڏکڻ فرانس تي حملو ڪيو. جون 1940ع تي جرمنيءَ جو فرانس تي مڪمل قبضو ٿي ويو، ۽ فرانس جي پيتان (Marshal Petain) حڪومت پئرس کي کليل شھر قرار ڏياري، جرمنيءَ اڳيان پيش پئي.
اُن مھيني ۾ جرمنيءَ، انگريزن ۽ فرانس جي گڏيل لشڪرن کي ڊنڪرڪ جي نزديڪ تمام وڏي شڪست ڏني، جنھن ۾ انگلند جي ٻه لک پندرھن ھزار فوج ۽ فرانس جي ھڪ لک ويھ ھزار فوج ميدان جنگ ۾ ھارائي، مشڪل سان جان بچائي سگھي. ان لڙائيءَ ۾ رڳو انگلنڊ جي نقصان ٿيل يا قيد ٿيل سولجرن جو ٽيھ ھزار تعداد ھو. اُتان ھو پنھنجو جنگ جو سامان ڪجھ به بچائي نه سگھيا. سڀ جرمنن جي ھٿ چڙھي ويو. اُن کان پوءِ ئي فرانس، جنگ جي قوت نه ساري، جرمنيءَ جي پيش پيو، ۽ اُن جي مارشل پيتان جي ھٿ ھيٺ قائم ٿيل نئين حڪومت سندن ھڪ ماتحت حڪومت جي صورت ۾ ڪم ڪرڻ لڳي.
ان کان پوءِ جرمنيءَ انگلنڊ تي سخت بمباري ڪري انھن جي ھمت کي ڪمزور ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، ۽ اُھي افواھ شروع ٿيا ته جرمني ڪنھن به وقت انگلنڊ تي حملو ڪري، ان کي والاريندي. ليڪن ھن قوم جي ھمت ڪمزور ڪانه ٿي ۽ ھي مضبوط ارادي سان جنگ ھلائيندا رھيا. انگلنڊ جي وزير اعظم چرچل ان وقت انگريز قوم جي ترجماني ڪندي، جا معرڪي واري تقرير ڪئي ھئي، سا پوءِ ضرب المثل ٿي پيئي- چي، ”اسين زمين تي لڙنداسون، ھوا ۾ لڙنداسون، سمنڊ ۾ لڙنداسون- جيستائين انگلنڊ ۾ ھڪ به ماڻھو زندھ رھندو، ھيڻي نه ٻولينداسون.“
فرانس ۾ سڀ ماڻھو ھڪجھڙا نه ھئا. انھن مان جنرل ڊيگال جرمنيءَ جي تابعداري نه مڃي. ھن، ڪجھ پنھنجي دل جي ڏڍ تي ۽ ڪجھ انگريزن جي آسري تي، لنڊن ۾ جدا حڪومت قائم ڪئي ۽ فيصلو ڪيو ته فرانس طرفان جنگ ھلائيندو رھندو. ھن مارشل پيتان کي فرانس جو صحيح نمائندو نه سمجھي، انھيءَ سان تعلقات ٽوڙي ڇڏيا.
ھوڏانھن، جنگ جي ميدان تي مٿي ذڪر ڪيل ڪاميابين ڪري، جرمنيءَ جو حوصلو وڌي ويو، جنھن اٽليءَ ۽ جپان سان سيپٽمبر 1940ع ۾ جنگي عھدنامو ڪري، وڌيڪ ملڪن تي قبضي ڪرڻ جو پروگرام رٿيو.
28 آڪٽوبر 1940ع تي، اٽليءَ ۽ جرمنيءَ گڏجي يونان تي حملو ڪيو. يونانين ڪجھ وقت مقابلو ڪيو، پر ھو به، آخر مجبور ٿي، جرمنيءَ سان عھدنامو ڪري پيش پيا. 27 اپريل 1941ع تي، جرمن لشڪر يونان جي گاديءَ اٿينس ۾ داخل ٿيو. اُن تي انگريزن اتان به پنھنجو لشڪر واپس گھرائي ورتو، ۽ ھو پنھنجو سڄو جنگي سامان اُتي به جيئن جو تيئن ڇڏي آيا.
ان وقت تقريباً سڄي وچ يورپ تي جرمن فوجن جو اقتدار قائم ٿي ويو ھو. ملڪ گيريءَ جي ھَوسَ ۾ ھنن قومي وعدن، اخلاقي اصولن ۽ انساني حقوق کي وساري، پاڙيسري ملڪن تي ھڪ ٻئي مٿان قبضا ڪرڻ شروع ڪيا. پارسيءَ جي چوڻي آھي ته ”ھفت اقليم بيگرد بادشاھ، ھمچنان دريند اقليم دگر“ (جيڪڏھن بادشاھ ستن ملڪن تي قبضو ڪن ٿا ته به ٻين تي قبضي لاءِ خواھش رکن ٿا). اُن وانگر ھنن جو حرص وڌندو ويو.
باوجود اُن جي، ھُنن پاڻ کي دنيا جي ٻن طاقتور حڪومتن، انگلنڊ۽ رشيا، جي وچ ۾ گھيريل ڏٺو. جيڪي ملڪ ورتا ھئائون، سي ظاھر ۾ جيتوڻيڪ ڪمزور ۽ خاموش نظر آيا ٿي، پر کين خطرو ھو ته حالتن بگڙڻ جي حالت ۾ اُھي ڪڏھن به بغاوت ڪري سندن سامھون ٿي سگھيا ٿي. تنھنڪري ھنن کي فيصلو ڪرڻو ھو ته مڪمل ڪاميابي حاصل ڪرڻ لاءِ اُنھن ٻن طاقتور ملڪن مان ھڪ سان ٺھي، ٻئي کي ختم ڪن. ليڪن اِئين ٿي سگھڻ جي حالت ۾ جرمنيءَ، پنھنجو رُخ انگلنڊ کان بدلائي، يڪايڪ 22 جون 1941ع تي رشيا تي حملو ڪيو. کين اميد ھئي ته ان ڪري ممڪن ھو ته انگلنڊ، اِئين پنھنجي نظرياتي ۽ بنيادي مخالف تي سندن يلغار ڏسي، ٿڌو ٿي وڃي. پر سندن اِھا بدقسمتي ھئي، جو اُن مان ويتر جرمنيءَ کي پنھنجو وڌيڪ خطرناڪ يا ترت دشمن سمجھي، اُن جي خلاف رشيا سان انگلنڊ وارن کي موقعو ملي ويو ته سمجھوتو ڪري اُن سان محاذ قائم ڪن.
رشيا جو جنگي محاذ ٻه ھزار ميل ڊگھو ھو. سوويت يونين وٽ 20 لک لشڪر ۽ ڪجھ بچتو فوجون ھيون.
جرمنيءَ جون فوجون سندس طرفدار اٽليءَ، رومانيا، ھنگري ۽ فنلنڊ جي فوجن سان گڏ ٽيھ لک جي تعداد کي پھچي ٿي ويون.
حملي ڪرڻ بعد ابتدا ۾ ته جرمن فوجون ويون فتحن پويان فتحون ڪنديون. پر رشيا ڪو ٿوريءَ ايراضيءَ جو ملڪ نه ھو، جو جلد فتح ٿي سگھي. سوويت يونين وارا، پنھنجي اھڙين حالتن ھيٺ اختيار ڪيل پاليسيءَ موجب، پوئتي ھٽندا ۽ ملڪ کي ساڙيندا ويران ڪندا ويا، جيئن دشمن کي استعمال لاءِ اُتي ڪابه شيءِ صحيح سلامت ھٿ نه اچي، ۽ سڀ شيءِ خود پنھنجي ملڪ مان گھرائڻي پوين. ان ڪري ھنن شھر، کيتيون، پليون، ڪارخانا وغيره، مطلب ته ڪابه شيءِ پويان دشمن جي ھٿ ۾ اچڻ لاءِ سلامت نه ڇڏي: جنھن ڪري حمله آورن کي پنھنجي لشڪر جي ضروريات لاءِ سڀ ڪجھ ھزارن ميلن تان پويان گھرائڻو ٿي پيو. اِئين جيئن ھو ويا اڳتي وڌندا، محاذ وين لمبو ٿيندو. ھاڻي ھنن جي ھٿ ۾ ايترو وسيع ملڪ آيل ھو، جنھن جي سنڀال لاءِ ئي ھنن کي ڪيترو لشڪر سيڙائڻو ٿي پيو.
ويتر پويان روسين جي گوريلا فوجن سندن رسل رسائل کي ڪافي نقصان ٿي پھچايو. تنھنڪري دور دراز پنڌ جي جنگ جي ميدان ۾ فوجون ۽ سامان پھچائڻ ۽ وچ ۾ ٿيندڙ گوريلا حملن کي منھن ڏيڻ ھُنن لاءِ مشڪل مسئلو بڻجي پيو. باوجود اُن جي، جرمنن 2- جولاءِ 1941ع تي لئٽويا جي گاديءَ تي قبضو ڪيو، ۽ 16 جولاءِ تي سمولينڪ والاريائون.
اُنھن حالتن کي منھن ڏيڻ لاءِ رشيا ۽ انگلنڊ جولاءِ جي وچ ڌاري باھمي مدد جو عھدنامو ڪيو. ان پروگرام مطابق ھنن جرمنن جي راھن بند ڪرڻ لاءِ آگسٽ 1941ع تي گڏجي ايران کي ورھائي، قبضي ھيٺ آڻي ڇڏيو، ۽ اتي جي شھنشاھ رضا شاھ پھلويءَ کي ماريشس ۾ جلاوطن ڪري، سندس پٽ کي پنھنجي ماتحت ڪري، گاديءَ تي ويھاريائون.
اُنھي سال سيپٽمبر کان آڪٽوبر تائين جرمن فوجون رشيا جا مکيه شھر ڪِيو، اوريل، اوڊيسا، خارڪوف وغيره والاري نيٺ اُنھن جي ھڪ اھم علائقي ڪريميا ۾ داخل ٿيون. اُن کان پوءِ ھو جڏھن سوويت يونين جي گاديءَ ماسڪو جي نزديڪ آيون ته روسين پنھنجو گاديءَ جو ھنڌ منتقل ڪري، پري اندرئين علائقي ۾، ڪوئشبو نالي شھر ۾ وڃي قائم ڪيو. پٺيان ھنن ماسڪو جي بچائڻ لاءِ، آخري جان جي بازيءَ تائين وڙھڻ جو بندوبست پڻ قائم رکيو.
جرمنن 15 نومبر 1941ع ڌاري سيواسپول تي گھيرو ڪيو، ۽ 16 نومبر تي ماسڪو جي بنھ دروازي واري شھر ڪرچ تي قبضو ڪيو.
ھتي تصوير جو ٻيو رخ ڏيکارڻ لاءِ ھيءُ ضروري ٿو سمجھان ته دنيا جي ٻئي طرف ڇا وھيو واپريو، ان جو ذڪر ڪريان.
آمريڪا ۾ 15 نومبر 1940ع تي مسٽر روزويلٽ آمريڪا جو ٽيون ڀيرو پريزيڊنٽ چونڊيو ويو. ھو انگلنڊ ۽ فرانس جو پختو ساٿي ۽ دوست ھو، ۽ جرمنيءَ خلاف جنگ ۾ ھنن جي مدد ڪرڻ کي ھن پنھنجي ملڪ جي فائدي لاءِ لازمي ٿي سمجھيو.
آمريڪا جي خارجه پاليسي اڪثر آمريڪا کنڊ جي معاملن تائين محدود پئي رھندي آئي ھئي. ليڪن روزويلٽ اُن کي نئون رخ ڏيئي، 1941ع ۾ پنھنجي ملڪي ڪانگريس کي لينڊ ۽ لِيس (اوڌر ۽ استعمال) جو بل پاس ڪرائي، اتحادين کي پيسي ۽ سامان جي مدد ڏيڻ شروع ڪئي. ساڳئي سال جي 14 آگسٽ تي، پريزيڊنٽ روزويلٽ ۽ انگلنڊ جي وزير اعظم سر ونسٽن چرچل پاڻ ۾ گڏجي، ھڪ گڏيل بيان ڪڍيو، جنھن ۾ جنگ جا فلاحي مقصد ظاھر ڪيائون، جن کي پوءِ ”ائٽلانٽڪ چارٽر“ جي نالي سان سڏيو ويو.
اُنھيءَ چارٽر جا مکيه جزا ھيٺيان ھئا:
1- اتحادين کي ڪنھن به نئين ملڪ تي قبضي ۽ اڳرائي ڪرڻ جو خيال ڪونه ھو.
2- ڪنھن به ملڪ جي حدن ۾ ڦير گھير ڪرڻ لاءِ اتي جي رھاڪن جي رضامندي ضروري ھئي.
3- پنھنجي حڪومت پاڻ ٺاھڻ لاءِ ھر ڪنھن ملڪ جي ماڻھن جي حق خود اِراديءَ کي تسليم ڪيو وڃي ٿو.
4- جن قومن جي آزادي سلب ڪئي ويئي ھئي، ان کي حق اِرادي ۽ خودمختياريءَ جي بنياد تي آزادي ڏيارڻ سندن جنگي مقصدن مان ھڪ ھو.
5- سڀني ملڪن جا اقتصادي ميدان ۽ واپار ۾ ھڪجھڙا حق تسليم ڪندي، ڪچي مال جي حصول لاءِ سڀني لاءِ ضرورت مطابق سھوليتون تسليم ڪيون وينديون.
6- بين الاقوامي دوستانا تعلقات وڌائڻ لاءِ ڪوشش ڪئي ويندي.
7- مزدورن جي روز وڌائڻ ۽ سندن روزگار جي ضمانت مھيا ڪرڻ جو انتظام ڪيو ويندو.
8- ماڻھن کي خوف ۽ غربت جي آزارن کان آزادي ڏيارڻ لاءِ جدوجھد ڪئي ويندي.
9- سمنڊن جي مسافريءَ جي آزادي قائم ڪئي ويندي.
10- تشدد جي پاليسيءَ کي ختم ڪرڻ لاءِ اڳرائي ڪندڙ قومن کي بي ھٿيار بڻايو ويندو.
يورپي قومن جا اڪثر اعلان صرف خود ساڻن واسطي رکندڙ يورپي باشندن لاءِ ھوندا ھئا- جيئن پھرينءَ مھاڀاري لڙائيءَ کان پوءِ اتحادين آزادي رڳو يورپ جي ننڍين قومن کي ڏياري ھئي، ۽ خود سندن غلام مشرقي قومن کي ان جو مستحق نه سمجھيو ھو. اِنھيءَ ڪري ھِن نئين اعلان کان پوءِ جڏھن ھندوستان جي رھاڪن گھـُر ڪئي ته کين چارٽر جي فقري 3 مطابق پنھنجي حڪومت پاڻ ٺاھڻ جو موقعو ڏنو وڃي، ته برطانيه جي وزير اعظم، مسٽر ونسٽن چرچل، صاف چئي ڏنو ته ”ان اعلان جو واسطو ھندوستان يا ٻين برطانوي بيٺڪن سان ڪونه ھو. ھو برٽش شھنشاھيءَ کي ختم ڪرڻ لاءِ وزير اعظم ڪونه بڻيو ھو.“
ان مان گھڻن ماڻھن کي پتو پئجي ويو ته ايشيا ۽ آفريڪا جي ملڪن بابت اتحادين جي رويي ۾ ڪابه تبديلي ڪانه آيل ھئي.
6 آگسٽ 1940ع تي اٽليءَ وارن برٽش سومالي لئنڊ تي حملو ڪري، 19 آگسٽ ڌاري ساري ملڪ تي قبضو ڪري ورتو.
15 سيپٽمبر 1940ع تي اٽليءَ جي لشڪر پنھنجي مقبوضه ملڪ لبيا مان مصر تي حملو ڪيو. ڪافي عرصو جنگ ھلندي رھي. ڪڏھن محوري طاقتن ملڪ ٿي والاريو ۽ ڪڏھن اتحادين ٿي اُن تي قبضو ڪيو. جرمن فوج جو ڪمانڊر، جنرل روميل، انھيءَ محاذ جو انچارج ھو.
مشرق بعيد بابت اڳي لکي چڪو آھيان ته جپان، 1937ع کان وٺي، باقاعدي جنگي اعلان ڪرڻ کان سواءِ، چين تي حمله آور ٿي، اُن جي ايراضين تي، قبضو ڪرڻ شروع ڪيو. 28 جولاءِ 1937ع تي پيڪنگ تي قبضو ڪيائون. 29 جولاءِ تي ٽينشن کي والاريائون. اتر چين ۾ مدافعت کان سواءِ ويا ملڪ والاريندا. 8 نومبر 1937ع تي شانگھائي ورتائون، ۽ 20 نومبر تي سوچو شھر تي قبضو ڪيائون.
6 آڪٽوبر 1937ع تي ليگ آف نيشنس ٺھراءُ پاس ڪري جپان کي اُن جارحيت تي ننديو. ان جي پرواھ نه ڪري، جپان ويو چين والاريندو. 13 ڊسمبر 1937ع تي نانڪنگ والاريائون. 24 ڊسمبر تي ھنچائو ورتائون. 28 مارچ 1938ع تي جپانين نانڪنگ ۾ پنھنجي طرفدار حڪومت کڙي ڪئي. 21 آڪٽوبر 1938ع تي ڪئنٽن تي قبضو ڪيائون. 25 آڪٽوبر 1938ع تي ھئنڪو ورتائون. اِئين 1939ع جو سارو سال چين سان جنگ ڪندا آيا. چين جي قومي حڪومت، مجبور ٿي، دور دراز پنڌ تي وڃي، چنگ ڪنگ جي شھر ۾ پنھنجي گادي قائم ڪئي.
7 ڊسمبر 1941ع تي، جپان، پئسفڪ وڏي سمنڊ ۾ آمريڪي بحري بندر پرل ھاربر، ھوائي ٻيٽن، فلپائين ۽ ھانگ ڪانگ تي اوچتو ھوائي حملا ڪيا. اُنھن حملن ۾ آمريڪا جا 5 جنگي جھاز، ٽي ڪروزر، ۽ 177 ھوائي جھاز تباھ ٿيا، ۽ 4 ھزار ماڻھو مُئا يا ڦٽيا.
اُن کان پوءِ ٻئي ڏينھن 8 ڊسمبر 1941ع تي آمريڪا جپان سان جنگ جو اعلان ڪيو. سگھو ئي 20 ڊسمبر 1941ع تي انگريزن به جپانين سان جنگ جو اعلان ڪيو.
اِن ڪري 11 ڊسمبر تي جرمنيءَ ۽ اٽليءَ به آمريڪا سان جنگ جو اعلان ڪيو. 25 ڊسمبر تي انگريزي لشڪر ھانگ ڪانگ ۾ جپانين جي پيش پيو ۽ ان تي جپانين جو قبضو ٿيو. جپاني اھڙي تيزيءَ سان ملڪن تي قبضو ڪندا ويا، جو 2 جنوري 1941ع تي فلپائين ٻيٽن جي گادي منيلا به ھٿ ڪري ويا. 7 مارچ 1942ع تي انگريزن رنگون خالي ڪيو ۽ جپانين برما کي والارڻ شروع ڪيو، ۽ ائين تڪڙا تڪڙا ھو ھندوستان کي ويجھو پوندا آيا، تان جو ڪلڪتي تي ھوائي بمباري ڪيائون.
ان وقت ڌاري ھر محاذ تي جنگ خطرناڪ صورت اختيار ڪري ويئي ھئي. اُن وقت فرانس، انگلنڊ، آمريڪا ۽ روس ھڪ طرف ھئا، ته جرمني، اٽلي، جپان ۽ سندن ماتحت ملڪ ٻئي طرف ھئا- سندن ڌُر کي گڏي ”محوري ڌُر“ سڏيو ٿي ويو.
آمريڪا کي گھڻو سامان، پيسو ۽ لشڪر ھو. سندن فوجون تازه دم ھيون. آھستي آھستي جنگ جو رُخ بدلجڻ لڳو. جرمنيءَ روس تي حملو ڪري، پاڻ کي وڏيءَ مشڪلات ۾ ڦاسائي ڇڏيو ھو. ان کان سواءِ اتر آفريڪا ۾ به پنھنجون فوجون موڪليون ھئائين. سندس ساٿين مان اٽليءَ جا سولجر ڪمزور ھئا. ڇھ سال لاڳيتي جنگ ڪرڻ کان پوءِ، خود جرمن سپاھي به ٿڪجي پيا ھئا.
جنوري 1944ع تي تھران ۾ پريزيڊنٽ روزويلٽ، سر ونسٽن چرچل ۽ مارشل اسٽالن گڏ ٿي، جنگ کي ڪاميابيءَ سان منھن ڏيڻ لاءِ صلاح مصلحت ڪئي.
روس وٽ لشڪر جام ھو. کين اتحادين طرفان سامان جنگ ۽ ٻي مدد ملي رھي ھئي. ھنن جا حوصلا بلند ھئا، ۽ ھو دشمن سان سخت مقابلو ڪري رھيا ھئا.
ڊگھي محاذ ھئڻ ڪري به، جرمني ۽ اُن جا ساٿي سڄي محاذ تي ھڪ وقت حملي لاءِ پورو انتظام ڪري نه ٿي سگھيا. ان جو فائدو وٺي، اتحادين اٽلي، يونان، فرانس ۽ اتر آفريڪا ۾ ٻيھر زوردار حملا شروع ڪيا. ٻنھي طرفن کان تازه دم فوجن جو جرمن ۽ اٽليءَ جون ٿَڪل فوجون مقابلو ڪري نه سگھيون. لاچار ھنن محاذ کي ھٽائي، طاقت کي سميٽڻ شروع ڪيو. نيٺ سيپٽمبر 1944ع ۾، انگريزي لشڪر، يورپ ۾ داخل ٿي، بيلجم جو ملڪ جرمن تسلط کان آزاد ڪرايو.
جنگ ھاڻ اھڙو ڦيرو کائڻ شروع ڪيو، جو اتر آفريڪا ۾ محوري فوجن کي شڪستون پھچڻ لڳيون. اٽلي ڪمزور ٿي پيئي، جنھن ڪري اھا ڌڪ جھلي نه سگھي، ۽ اتحادي لشڪر ان تي 28 اپريل 1945ع تي قبضو ڪري، مسولينيءَ کي گرفتار ڪري، ڦاسي ڏيئي ڇڏي.
ھوڏانھن سوويت يونين وارن پنھنجي ملڪ اندر سڄي محاذ تي وڌڻ شروع ڪيو، ۽ آھستي آھستي، پھرينءَ مئي 1945ع تي، اتحادين ۽ روس وارن جرمنيءَ جي گادي، برلن تي قبضو ڪري ورتو، ۽ ھٽلر ان حملي ۾ مارجي ويو.
7 مئي 1945ع تي جرمنيءَ ۾ نئين عارضي حڪومت ٺھي، جا اتحادين جي پيش پيئي. ھاڻ اتحادي يورپ کان واندا ٿي، جپان سان منھن ڏيڻ لاءِ تيار ٿيا. فرانس، آمريڪا ۽ انگلنڊ جي گڏيل ڪوشش ڪري، آھستي آھستي، جپان کي به شڪستون اچڻ شروع ٿيون، ۽ اتحادي ھنن کان کٽيل ملڪ واپس وٺڻ لڳا. پر جپاني اڃا ڪجھ عرصو وڌيڪ جنگ چالو رکيو آيا.
ان وچ ۾ آمريڪا، جيڪا ھڪ نئون ھٿيار ائٽم بم تيار ڪري ويئي ھئي، تنھن جپاني طاقت ختم ڪرڻ لاءِ اُنھن جي مکيه شھر ھيروشيما تي 6 آگسٽ 1945ع تي ائٽم بم اڇلايو، جنھن ڪري اُھو شھر سڄو تباھ ٿي ويو. اُن ھڪ ئي بم پنجاھ ھزار ماڻھو ماري ڇڏيا. اُنھيءَ حالت کي ڏسي، جپان 10 آگسٽ 1945ع تي پيش پئي، اتحادين جا جملي شرط قبول ڪيا.
28 آگسٽ تي آمريڪي لشڪر وڌي، جپان والاريو. اھڙيءَ طرح ھيءَ ٻي مھاڀاري لڙائي به، اڳـئين پھرين مھاڀاري لڙائيءَ وانگر، اتحادين جي فائدي ۾ پوري ٿي.
جنگ جي تباھ ڪن نقصانن کان دنيا آگاھ ٿي چڪي ھئي. آئينده جنگين کي ٽارڻ لاءِ ليگ آف نيشنس جي عيوضي 50 ملڪن جي نمائندن، 25 اپريل 1945ع کان 26 جون 1945ع تي، آمريڪا جي سئن فرانسسڪو شھر ۾ گڏ ٿي، صلاح مصلحت ڪرڻ بعد، اقوام متحده جي جماعت (U. N. O) ٺاھي، جنھنجا ھيٺيان چار ادارا ٺاھيائون:
1. جنرل اسيمبلي.
2. سڪيورٽي ڪائونسل (سلامتي ڪائونسل)
3. ايڪانامڪ ۽ سوشل ڪائونسل، ۽
4. بين الاقوامي انصاف لاءِ ڪورٽ.
يو اين او جي انتظام ھلائڻ لاءِ خاص سيڪريٽريٽ ٺاھي ويئي، ۽ ان جو ڪاروبار سيڪريٽري جنرل جي حوالي ڪيو ويو.
17 جولاءِ کان 2 آگسٽ 1947ع تائين رومانيا جي شھر پوٽسيڊم ۾ ٽرومن، اسٽالن ۽ ائٽلي گڏ ٿيا ۽ شڪست کاڌل ملڪن کي صلح لاءِ ھيٺيان شرط آڇيائون: