ادريس عاجز عباسي جي تحقيق ۽ تنقيد
عاجز ادريس عباسي مون سان ان وقت رابطو ڪيو، جڏهن هو تنقيد جي ميدان ۾ آيو ۽ ان باري ۾ صلاح مشورو ورتائين. تنقيد جي ميدان کان اڳ سندس هڪ پهلو شاعريءَ وارو به آهي. تنقيد مان تحقيق طرف ڇڪجي آيو. هونءَ به تحقيق ۽ تنقيد جو چولي دامن وارو تعلق آهي، جنهن ۾ تنقيدي شعور نه آهي، اهو سٺو محقق نٿو ٿي سگهي، ڇو ته تنقيد ۾ حوالن ۽ ثبوتن جي ضرورت هوندي آهي جيڪي تحقيق ۾ نهايت اهم هوندا آهن.
منهنجو خيال آهي ته تحقيق اهو اڙانگو ڪم آهي، جنهن کي هڪ محقق سرانجام ڏئي ٿو، جيئن شيشي جو ڪو رانديڪو هجي ۽ اهو ڀڃي واريءَ جي دڙي ۾ ٽڪرا گم ڪري ڇڏجن، هڪڙو ماڻهو اهي شيشي، جا ٽڪرا گڏ ڪري انهن کي اهڙي طرح ملائي ٿو جو اهو رانديڪو ٺهي پوي ٿو ته اهڙو ئي ماڻهو محقق هوندو آهي، جيڪو شيون ۽ ڳالهين جا حصا ڳولي انهن کي اصل صورت ڏيڻ جي ڪوشش ڪري ٿو، ڪي شاعر يا ليکڪ ان وقت ساڙ ۾ ورتل نظر ايندا آهن، جڏهن ڪو نئين ٽهيءَ جو شاعر يا ليکڪ ڪتاب ڇپائيندو آهي. چوندا آهن ته تڪڙ ڪئي اٿئين! مان نه فقط انهن ساڙ سڙين شاعرن ليکڪن مان نه آهيان پرا نهن جي مذمت ڪندي چوان ٿو ته غلطي ننڍو ڪندو آهي ته ڇا وڏو نه ڪندو آهي؟ حالانڪه هر ايندڙ نئون ڪتاب ان ٻوليءَ جي حفاظت جي ديوار جي هڪ سر هوندو آهي ۽ ان ٻوليءَ جي ڦهلاءَ واري وڻ جي هڪ ٽاري هوندو آهي. لازمي طرح ادريس عباسي تحقيق ۽ تنقيد جي ميدان ۾ ٿوري عرصي کان آيو آهي، سندس جو ڪتاب نه فقط اهڙن ساڙوڪن جي ساڙ ۾ اضافو ڪندو پر سنڌي ٻوليءَ جي ڦهلاءُ ۽ حفاظت واري عمل ۾ به اضافو ڪندو. ادريس عاجز جي هن تحقيقي ۽ تنقيدي ڪتاب جون هي خوبيون آهن:
1. ادريس عاجز عباسي تنقيد ۾ مهذب انداز ۾ دليل وارو طريقو اختيار ڪيو آهي.
2. تحقيق ۾ پنهنجي علائقي کي خاص ڪري کنيو اٿس، اگر اسان جا ليکڪ ساٿي پنهنجي پنهنجي علائقي جي شخصيتن ماڳن ۽ مڪانن جي تاريخ تي ڌيان ڏين ته سنڌ جي تاريخ تي وڏو ڪم ٿي سگهي ٿو.
3. ادريس عاجز جو هي ڪتاب ڪيترن حوالن کان تاريخي حوالي طور ڪم ايندو. ادريس عاجز عباسي جو هي ڪتاب گهٽ قيمت وارو آهي، ان ڪري عوام به پڙهندو ڇو ته ڳورين قيمتن وارو ڪتاب اديب ۽ شاعر لکن به پاڻ ته پڙهن به پاڻ. آءٌ ڪو نه چوندس ته ادريس عاجز عباسي جو تحقيقي ۽ تنقيدي ڪتاب نقصان ۽ غلطين کان پاڪ هوندو. لازمي ڪي نقص هوندا، ڪي غلطيون هونديون، اهي خاميون ۽ غلطيون ٻيا محقق ۽ نقاد به پوريون ۽ درست ڪندا. البته مان ادريس جي شخصيت جي ٻن خوبين جو ذڪر ڪندس ته هو پڇڻ ۾ عار محسوس نه ڪندو آهي، فون تي ڪيترو وقت ۽ پئسو خرچ ڪري به ڳالهه پڇي وٺندو، صلاح ڪري وٺندو، ٻيو ته جڏهن کيس ڪا خامي غلطي درست ڪرڻ لاءِ چئبو ته هو يڪدم درست ڪري ڇڏيندو آهي، اهي خوبيون هن کي گهٽ غلطيون ڪرڻ ڏانهن وٺي وينديون.
حزب الله آءِ سومرو
چيئرمين
علم دوست ادبي سنگت
سومرا محلا
لڳ ماچيس فيڪٽري خيرپورميرس