عاشق تنيو جي شعري مجموعي ”احساس ختم ٿي ويو“ تي تنقيد
ادبي تخليق جي فني ۽ فڪري جاچ پڙتال کي تنقيد چيو ويندو آهي. تنقيد نظم توڙي نثر لاءِ تمام ضروري آهي۔۔. اصلاحي تنقيد بعد ئي بهترين ادب سرجيو ويندو آهي. چيو وڃي ٿو. ته سنڌي ادب ۾ هن وقت تنقيد جي شديد کوٽ آهي، جنهن سبب اسان جون نئون نسل (نئين ٽهيءَ جا شاعر / اديب) جديد سنڌي ادب ۾ تمام پوئتي آهن. اهو ئي سبب آهي جو اسان سينيئر اديبن کان اصلاح وٺڻ ۾ ڪيٻايون ٿا. يا وري اسان جا سينيئر هن سلسلي ۾ سست آهن. سنڌ مان نڪرندڙ مختلف اخبارون ۽ ميگزين / رسالا ڏسو جن ۾ نوجوان ليکڪن توڙي شاعرن جي انگ ۾ اضافو ضرور ٿيو آهي پر افسوس ٿئي ٿو ته هنن جي فن ۽ فڪر ۾ گھڻي ڪچائي آهي، ايتري قدر جو سڀني شاعرن جون اهي روايتي سٽون ”رسي نه وڃ“ ، ” ساهه سڪي ٿو“ ، ”مري ويندوساءِ“ وغيره هر ڀيري پڙهڻ لاءِ ملن ٿيون سواءِ چند شاعرن جي جن وٽ ڏات به آهي ته ڏانءُ به. مون وانگر ٻيا ڪيترا ماڻهو سوچين ٿا ته نئين ٽهي جي شاعرن/ اديبن جي جيڪڏهن اصلاح نه ٿي ته سندن پورهيو پاڻي ولوڙڻ ثابت ٿيندو....!
هر ليکڪ پنهنجي لکڻين جي تعريف ٻڌڻ لاءِ ته آتو هوندو ئي آهي، پر جڏهن مٿس ڪا تنقيد ٿيندي آهي ته کائنس برداشت نه ٿيندي آهي. اهي ئي سبب آهن جو اسان جا نقاد ڪنهن ڪتاب وغيره تي تنقيد ڪرڻ ۾ دلچسپي نه ٿا وٺن. مان سوچيان ٿو ته جيڪڏهن اسان دوستين جو ڀرم رکندي هڪ ٻئي جي لکڻين جي اصلاح نه ڪئي ته اسان جو ادب تباهي طرف ويندو ۽ غير معياري ليک لکندا رهياسين ته دنيا اسان تي چٿرون ڪندي. ان ڪري منهنجي ادب دوستن کي اها وينتي آهي ته سنڌي ادب ۾ تنقيد جي کوٽ کي پورو ڪندي نوجوان قلمڪارن جي لکڻين جي تعمير ڪئي وڃي ته جيئن موجوده ٽهي جا قلم ڌڻي به سگھارو ادب سرجي سگھن.
دادو ضلعي جي شهر ميهڙ سان واسطو رکندڙ هڪ شاعر عاجز عاشق تنيو جنهن جو شعري مجموعو ”احساس ختم ٿي ويو“ منهنجي هٿن ۾ آهي. هي ڪتاب ڪنول پبليڪيشن قمبر پاران شايع ٿيو آهي. 127 صفحن جي هن ڪتاب جو مهاڳ سنڌ جي ناليواري شاعر مشتاق بخاري لکيو آهي، 7 صفحن تي مشتمل مهاڳ ۾ مشتاق صاحب، عاجز عاشق جي غزلن جون سٽون ڏئي ٿورو گھڻو تبصرو ڪيو آهي ۽ آخري چئن سٽن ۾ پنهنجي راءِ هن طرح ڏني اٿائين ته عاجز عاشق ۾ شاعراڻيون خوبيون موجود آهن. عاجز جو فڪر هن کي هڪ ڏينهن سٺن شاعرن جي قطار ۾ آڻي بيهاريندو. البته هن کي فن تي ڪجھه محنت گھرجي.
مشتاق بخاري چيو آهي ته عاجز عاشق کي شاعري جي فن تي ڪجھه محنت ڪرڻ گھرجي. اهو ٺيڪ آهي پر آئون عاجز عاشق کي صلاح ٿو ڏيان ته هو پنهنجي فڪر ۾ به پختگي آڻي ڇاڪاڻ ته سندس مجموعي ۾ شامل شاعري ۾ ڪيتريون ئي فڪري اوڻايون رهيل آهن. مون پنهنجي هن مضمون ۾ عاجز عاشق جي فڪري اوڻاين کي وائکو ڪرڻ چاهيو آهي ته جيئن سندس شعر جي اصلاح ٿي سگھي.
هونئن به هن شاعر اسان پڙهندڙن کي راءِ جو حق ڏنو آهي ۽ صفحي 27 تي چيو اٿس ته مون کي اوهان پڙهندڙن جي راءِ جو انتظار رهندو.
عاجز عاشق تنيو جي شعر ۾ مون کي تڪ بندي کان سواءِ ٻيو ڪجھه نظر نه ٿو اچي. هن شاعر ڪافيي جي پورائي لاءِ ته گھڻي جاکوڙ ڪئي آهي. پر فڪري سگھه کان محروم رهيو آهي. صفحي 108 تي غزل جون سٽون اٿس ته:
اسان پاڻ ڏي ٿا صدين کان ڦيرايون،
ڦري هو وڃن ٿا پرينءَ وار وانگر.
مٿئين سٽ ۾ شاعر چوي ٿو ته اسان ( هن کي) پاڻ ڏي ڦيرايون ٿا پر هو وار وانگر ڦري ٿا وڃن، وار جي ڦرڻ مان ڇا مراد آهي شاعر جي وار جي ڦرڻ سان تشبيهه ڪا سريلي ته ڪانهي تنهن ڪري کيس هيئن لکڻ گھرجي:
اسان پاڻ ڏي ٿا صدين کان ڦيرايون،
ڇڄي هو وڃن ٿا، رٺل يار وانگر.
ساڳئي ڪتاب جي صفحي 98 تي غزل جي آخري بند ۾ شاعر قافيو پورو ڪندي عڪاسي، لفاظي، اداسي، شناسي، اماسي ۽ تراشي کانپوءِ رهواسي ڪئي آ “ بنا سوچ سمجھه جي استعمال ڪيو آهي، جنهن مان ڪا به معنيٰ ۽ مفهوم نه ٿو نڪري. عجيب ٿو لڳي ته شاعر اهي سٽون ڪيئن لکيون آهن. سٽون هي آهن:
اوهان يار پنهنجا هو پراڻا
اوهان سان ته دل ڀي رهواسي ڪئي آ.
ٻنهي سٽن ۾ هيٺين سٽ بي سود ٿي لڳي. دل جي رهواسي ڪرڻ واري تشبيهه مان شاعر جي فڪري سگھه معلوم ٿئي ٿي. شاعر کي جيڪڏهن پنهنجي يار کي احساس ڏيارڻو آهي ته هينئن لکي سگھي ٿو:
اوهان يار پنهنجا رهيا هو پراڻا
اسان ڀي نه پياري حياتي ڪئي آ،
ساڳئي ڪتاب ۾ هڪ صفحي تي غزل جو هڪ بند آهي ته:
اڄ ڪيڏي من ۾ رم جھم آ،
جو تنهنجو مون ديدار ڏٺو.
ڇا ديدار ڏسبو آهي.....؟؟ ديدون جڏهن خوبصورت منظر ڏسنديون آهن ته پوءِ اهو ئي ديدار ٿيندو آهي. جنهن شيءِ کي دل چاهي ۽ اکيون ڏسن اهو ديدار ٿيندو. ديدار ڪبو آهي. تنهنڪري هن شاعر جي هي سٽ ” مون ديدار ڏٺو“ غلط آهي.
عاجز عاشق تنيو صاحب پنهنجي هن ڪتاب جي صفحي 51 تي هڪ غزل لکيو آهي، جنهن ۾ هن چيو آهي ته ”تڙپي تڙپي اگر اٿي ويندين، مان ٿو سمجھان پوءِ جي ويندين ۾ اڳتي لکي ٿو ته ڪو رُسي ٿو ته تون ايڏو نه روءُ، جي روئيندين ته صفا سڄي ويندين....! اسان وٽ سڄي وڃڻ (متارو ٿيڻ) سک جي علامت آهي، ڳري ۽ جھري پوندو آهي پر هن شاعر هينئن لکيو آهي جيڪو غلط آهي ته:
ڪو رسئي ٿو ته تون نه روءُ ايڏو
جي پيو روئيندي صفا سڄي ويندين.
هن ڪتاب جي صفحي 7 تي قمبر واسي ليکڪ محترم راشد بروهي صاحب ادب دوستي جو حق نڀائيندي ڪتاب جي خالق عاشق تنيو صاحب کي وڏو شاعر پيش ڪرڻ ۾ ڪا به ڪسر نه ڇڏي آهي، لکي ٿو ته ” هن جي غزل جو اسلوب جدت جو جرڪندڙ جسم رکي ٿو ۽ هن جا ڪيترائي غزل، غزل جي سماج ۾ صدين کان رائج روايتي رديف ۽ قافئيءَ جي رواجن ۾ رهندي پنهنجي نئين دنيا ۽ نوان گس ٺاهيندي نظر اچن ٿا.“
عاجز عاشق جا غزل ڀلي پنهنجا نوان گس ۽ نئين دنيا ٺاهين پر هو جملن جي درست استعمال، تشبيهه، معنيٰ جي مفهوم طرف به ڌيان ڏئي. اهڙيون غلطيون ته سيکڙاٽ شاعر به ناهن ڪندا جھڙيون غلطيون اهل ڪتاب عاشق تنيو ڪري ٿو. هڪ صفحي تي هڪ غزل ۾ به سندس اهڙي غلط تشبيهه ڏسو:
هو ڏس اڌ رات جو جاڳي پيو تنهنجي ڪري ڪوئي سڙي پيو سڪ ۾ ائين، جيئن سڙندي مڏي آهي. مٿين سٽ ۾ سڪ ۾ ڪنهن کي ائين سڙندي ڏيکاريو ويو آهي جيئن ڪا مڏي سڙندي آهي، سڪ ۾ سڙڻ وارو جاندار آهي کيس سڪ جو احساس آهي تڏهن ئي هو جاڳي پيو گذاري پر سندس مشابهت مڏيءَ جي باهه ۾ سڙڻ هڪ جھڙو ڪونهي تنهن ڪري اها تشبيهه سراسر غلط چئبي.... !!
ان کان سواءِ هڪ ڪتاب مان ڪجھه هي سٽون به ظاهري طور تي ڪنهن ڪاريگر جي هٿ لڳڻ جون گهرجائو آهن:
1ـ اسان جي اميدن کي پاڻي نه ڪر
غمن ۾ اسانجي ڪهاڻي نه ڪر
2ـ ڪن کي ملي نه ٿو هٿ حيلن هزار سان
ڪنهن کي وري ملي ٿو ڪنهن باس کان بنا
3ـ آس هڪڙي جڏهن ٽٽي منهنجي
آس اهڙي وري مزيد نه ٿي.
4ـ ڪٿي يار ڀاڪر ۾ آهي ڀري،
ڪٿي يار خالي ڀري ٿا ڏسون.
5ـ اسان کي مليو آ يقين ڪنهن کان تڏهين
اسان نفس پنهنجو بهاري ڇڏيو آ.
ڪتاب جي بئڪ ٽائيٽل تي سينيئر شاعر ڪوثر ٻرڙو صاحب جا جملا آهن ته:
هن نوجوان شاعر پنهنجي جوڀن ۾ پنهنجي پيار ۽ پريت جون ڳالهيون من موهڻي انداز ۾ ڪيون آهن. سندس هي ڪتاب سنڌي ادب ۾ تمام سٺي موٽ ۽ مڃتا جو حق رکي ٿو. آئون اهو حق کسڻ جي ڪوشش نه ٿو ڪريان .
***