سنڌ جو مهان شاعر سيد پير علي شاهه ”ارمان“ موسوي
ڪجهه منهنجي ڪجهه تنهنجي آتم هي ڪهاڻي آ
تون روز مسافر آن مان روز گدائي هان
سيد پيرعلي شاهه ولد قلندر شاهه سن 1948 ڌاري تعلقي گمبٽ جي ڳوٺ سيد جمن شاهه ۾ (لڳ گيڙو شاخ) پيدا ٿيو. شروعاتي تعليم اڳڙا اسڪول ۽ مئٽرڪ ناز هاءِ اسڪول خيرپور مان پاس ڪيائين ۽ ان دوران خيرپور ۾ اهل تشيع جي هڪ مدرسي مان عربي ۽ فارسيءَ جي تعليم پڻ حاصل ڪندو رهيو، مئٽرڪ پاس ڪرڻ کان پوءِ کيس زرعي يونيورسٽي ٽنڊي ڄام ۾ ليب اسسٽنٽ جي نوڪري ملي. جيڪا هن اڌ ۾ ڇڏي ڏني ۽ پوءِ واپس اباڻي ڳوٺ رهڻ لڳو. کيس ٽن پٽن ۽ هڪ نياڻيءَ جو اولاد آهي.
پير علي شاهه پنهنجي حياتيءَ ۾ اڻکٽ شاعري ڪئي پر هو پنهنجي عشق جي مدهوشيءَ ۾ اها شاعري گڏ نه ڪري سگهيو ۽ سندس گهڻي شاعري سندس حياتيءَ ۾ ئي ضايع ٿي وئي. هن وقت سندس 60-50 شعر انعام ٻيلهاڙوي وٽ موجود آهن. ارمان موسويءَ جي ڪلام ۾ عربي ۽ فارسي ٻولين جو اثر گهڻو تڻو نظر اچي ٿو ۽ سندس شاعري مجازي رنگ ۾ پڻ جڪڙيل نظر اچي ٿي. شاعريءَ ۾ ارمان تخلص استعمال ڪندو هيو. سندس ڪلام مان مير تقي مير جي بوءِ اچي ٿي. پاڻ 1998ع ۾ وفات ڪيائين.
مون ناچيز جي ملاقات ساڻس صرف هڪ ڀيرو محمد واهڻ ٻيلهاڙو ۾ ٿي هئي، باقي سندس شاعري اڳ ۾ ئي دل ۾ گهر ڪري وئي هئي. سندس شاعري ڪٿي به ڪونه ڇپجڻ ڪري اهو ارادو گهڻو اڳ ڪيو هيم ته سندس ڪلام ڇپائجي. سائين انعام ٻيلهاڙوي جي مهربانيءَ سان هي ننڍڙو مضمون مڪمل ڪري ورتو اٿم. ارمان موسوي جي شاعري منهنجي لاءِ ان ڪري به مشڪل آهي جو آءُ عربي ۽ فارسيءَ کان اڻ واقف آهيان.
ارمان موسويءَ جي شاعريءَ جو رنگ ٻين شاعرن کان منفرد آهي. سندس شاعريءَ ۾ نڪور جذبا، خوبصورت تشبيهون ۽ بلند خيال جهلڪندا نظر اچن ٿا، هڪ هنڌ لکيو اٿائين ته:
ڌوپي ٿو مٿو لک تي قارون جي ڌرتي تي
ڪانِي ۽ ڪرامات جي تقليد تي دلبا هن
يا وري ٻئي هنڌ لکيو اٿائين ته هن رنگين دُنيا جا حوالا به چپ ٿي ويا آهن. ڇاڪاڻ ته هٿ ٺوڪيا اديب عقل کي تالو هڻي ويٺا آهن، شعر هن طرح آهي:
اقدام ۽ قفل دانش هٿ ٺوڪئي اديبن کان
تاريخ گلستان جا حوالا به ويا چپ ٿي
ارمان هڪ حساس دل رکندڙ جي حيثيت ۾ وقت جي حاڪم جي ٻه اکيائي جهٽ پٽ ۾ محسوس ڪري ٿو وٺي ۽ اتي چئي ٿو ڏئي ته افسوس آهي وقت جي حاڪم جي اکٻوٽ تي ڇاڪاڻ ته هو پنهنجا نوازڻ ۾ پورو آهي. شعر هن طرح آهي.
صد حيف چشم پوشي هن وقت جي حاڪم جي
ڪانون تي ڪڏهن چٻرن تي القابِ جي مورن جا
ڪيترن شاعرن جي شاعريءَ ۾ صرف لفظن جي مٽا سٽا هوندي آهي. باقي خيال اهي ساڳيا ساڳيا محسوس ٿيندا آهن، پر هتي ڪجهه ٻي ڳالهه نظر اچي ٿي. ارمان جي هر هڪ شعر ۾ هڪ نئون جوش ۽ جذبو. همت ۽ حوصلو نظر اچي ٿو. هڪ هنڌ چوي ٿو ته آءُ هن زماني ۾ پيار پريت جي زندگي گذارڻ پئي چاهي. مان ڪنهن ٽيڙي ماڻهوءَ سان هروڀرو پاند ڪونه اٽڪايو. باقي اها ٻي ڳالهه آهي ته راهه راسته مون سان ڪو اٽڪيو آهي. شعر هن طرح آهي:
مان ذوق غواصيءَ کان واڳن سان وڙهيو ناهيان
هر خار سان اٽڪيا هن دامن۽ گريبان ٻئي.
ارمان موسويءَ کي غزل لکڻ جو سٺو ڏان هيو. هو هڪ سچو پچو شاعر هو، مون سندس ڪيفيت ڏٺي هئي. عشق ۾ چڪچور، زماني کان تنگ ۽ مفلسيءَ جي ماريل هن شاعر کي جڏهن بيوس لاچار ۽ مسڪينيءَ واري حالت ۾ پنهنجا به ڇڏين پيا. تڏهن درويش جي دل مان هيءَ دانهن نڪتي هوندي:
بي طاقتيءَ جي باعث پنهنجا به اڄ ڇڏين ٿا
ديوانه تنهنجي درجا ويهڻ کان پڻ وڃن ٿا
ڪاڏي ڪري ڪريان مان هڪ جان مبتلا کي
اغيار آشنا سڀ تاراج ٿي تڙن ٿا
در در ملن ٿا دڙڪا مشڪل ڪشا مدد ڪر
دلبر اسان جي دل جا دشمن جي گهر پلن ٿا
ارمان موسوي هڪ ٻئي غزل ۾ نهايت سهڻي سليقي سمجهايو آهي. هن پنهنجو مثال ڏيندي چيو آهي ته ٻنهي جهانن جي راز کي سمجهڻ جي ايتري ڪوشش ڪئي سين جو موت اچي ويو. سمجهيو سين ته نفعي نقصان جا جهيڙا اتي ختم پئي ٿيا. هونءَ به رب تعاليٰ فرمايو آهي ته “جنهن پاڻ کي سڃاتو تنهن رب کي سڃاتو” غزل هن طرح آهي:
راز قونين کي سمجهيو سين دل خون ڪرڻ تائين
نفع نقصان جا جهيڙا ها، بس منهنجي مرڻ تائين،
پس ديوار به پردا ها، پردن جي مٿان پردا
هي جان ختم ٿي وئي هڪ حرف ٻڌڻ تائين
ساڳئي غزل جي هڪ ٻئي بند ۾ به نهايت سٺي ڳالهه ڪئي اٿائين. سندس اهو بند پڙهڻ کان پوءِ شاهه سائين جو هي شعر ياد ٿو اچي ته سورهيه مرين سوڀ کي ته دل جا وهم وسار.
ارمان موسوي به اهڙي نموني جي ڳالهه ڪئي آهي، چوي ٿو ته منهنجي جيئاريندڙ کي منهنجي موت اها شڪايت ڪئي ته تون مظلوم بڻجي مئو آهين، تون بي همت ڇو ٿئين؟ تون ظالم سا مهاڏو ڇو نه اٽڪايو، شعر هن طرح آهي ، ته:
هر حرف شڪايت هو هر بار مسيحا کي
هڪ پل نه کڻين ترسين ڇو، تلوار کڻڻ تائين
سنڌ ڌرتيءَ تي ڪيترائي اهڙا شاعر ٿي گذريا آهن جيڪي عشق محبت ڏانءَ ۽ ڏاهپ سبب گهڻو مشهور ٿيا. پر ارمان موسوي جهڙا مهان شاعر به ڪيترائي ٿي گذريا . جن کي پنهنجي حياتيءَ ۾ شهرت نه ملي ۽ گمنام رهيا. اسان جي مٿان سندن اهو قرض آهي ته سندن زندگي مبارڪ ۽ فن فڪر کي وائکو ڪري عام ماڻهن تائين پهچايون. هتي ارمان موسوي جا چونڊ شعر وري به پيش ڪجن ٿا.
ڪو خيال جو اونهو ۽ شهباز مون کي ڄاڻي
مان بات ڪندو ناهيان، ديوار جي شڪلين سان
تون منظر عريان جو لاچار ستم بزدل،
مان شاغل شب وحشت توڪل تي ڇڏيو هوندو،
ڪوڪب ڪو تخيل جو، هن راند جو کيڏاري
جذبات جو رهزن آ، ڌاڙيل ڪو ڌرتيءَ جو
پردو جي کڻان اڄ ڀي، هابيل جي ميت تان
آدم به هليو گڏجي هن تار تسلسل ۾
هي داغ برهنه آ، هي لاش بي ڪفن ڇو،
ارمان غريب جو آ، راهن ۾ جو مري ويو
***