درد دکن ٿا، ساهه ٿو ساري
عظيم گلوڪاره نورجھان جي حوالي سان خاص لکڻي
22 سيپٽمبر 1926ع تي پنجاب جي هڪ ننڍڙي شهر قصور ۾ هڪ ٻارڙي پيدا ٿي، جنهن جو نالو الله رکي رکيو ويو. ٻارڙيءَ جو پيءُ پراڻن خيالن وارو ماڻهو هيو ۽ سندس ماءُ هڪ پردي دار ۽ گھريلو عورت هئي. هن ٻارڙيءَ کي ست ڀيڻ ڀائر هئا، جن مان هڪ ڀاءُ روزگار سانگي ڪلڪتي ۾ رهندو هيو،کيس موسيقي ٻڌڻ جو ڏاڍو شوق هيو ۽ وٽس پنهنجي دور جي ڪيترن ئي وڏن وڏن گلوڪارن جا ريڪارڊ پڻ موجود هئا، جن ۾ مختار بيگم ۽ اختري ٻائي فيض آبادي به شامل هيون. هڪ ڀيري جڏهن هو موڪلون گذارڻ پنهنجي گھر آيو ته پنهنجو گرامو فون ۽ گانن جا ريڪارڊ به گڏ کنيون آيو. انهن ريڪارڊن ننڍڙي الله رکيءَ تي جادو ڪري ڇڏيو. هوءَ انهن ريڪارڊن کي ٻڌندي هئي، انهن جي آواز سان پنهنجو آواز ملائيندي هئي ۽ پوءِ پاڻ اڪيلي ڳائڻ جي ڪوشش ڪندي هئي.
جلد ئي گھر وارن ان ٻارڙيءَ جي آواز ۾ هڪ ڪشش محسوس ڪئي ۽ پوءِ کيس سکيا لاءِ استاد غلام محمد قصوريءَ وٽ وٺي ويا. تن ڏينهن ۾ ڪلڪتي جي ” ڪونٿيئن ٿيٽر“ جي هڪ ٽيم نون آوازن جي ڳولا ۾ پنجاب جي مختلف شهرن ۾ گھمي رهي هئي. اها ٽيم جڏهن قصور پهتي ته کيس الله رکيءَ بابت ٻڌايو ويو. ان وقت الله رکيءَ جي عمر رڳو ڇهه سال هئي. ان ٽيم جڏهن الله رکيءَ کي ٻڌو ته کيس ڪلڪتي اچڻ جي دعوت ڏني.
سندس والد ڪجھه ڪروڌ ڪيو، پر پوءِ الله رکيءَ کي پنهنجي وڏي ڀيڻ ممتاز سان گڏ ڪلڪتي موڪلي ڇڏيائين. سندن ڀاءُ ته اڳ ۾ ئي ڪلڪتي ۾ رهندو هيو. ڪلڪتي ۾ پنهنجي دور جي مشهور ڳائڻيءَ ڪجن بيگم کيس پاڻ وٽ رهايو ۽ سکيا شروع ڪري ڏني. پوءِ سندس نالو بدلائي نورجھان رکيو ويو. ڪلڪتي ۾ رهڻ دوران ننڍڙي نورجھان کي هڪ فلم ۾ چائلڊ اسٽار جو ڪردار مليو. ان فلم جو نالو” سسئي پنهون“ هيو. جنهن ۾ نورجھان سسئيءَ جي ننڍپڻ جو ڪردار ادا ڪيو. ان فلم کانپوءِ نورجھان لاءِ اسٽيج جا دروازا کلي ويا ۽ هن مختلف اسٽيج ڊرامن ۾ اداڪاري شروع ڪري ڏني. تنهن هوندي به هن جو پهريون شوق ” ڳائڻ“ ئي هيو. ننڍپڻ ۾ نورجھان ڪيترين فلمن ۾ چائلڊ اسٽار جو ڪردار ادا ڪيو، انهن فلمن ۾ ”فخراسلام“ ۽ ”هير سيال“ٌ جا نالا ذڪر جوڳا آهن.
ڪجھه عرصي کانپوءِ نورجھان لاهور هلي آئي. لاهور تن ڏينهن ۾ پنجابي ۽ اردو فلمن جو مرڪز هيو، هتي هن ڪجھه پنجابي فلمن ۾ ڪم به ڪيو ۽ انهن ۾ گانا پڻ ڳايا. انهن ئي ڏينهن ۾ شوڪت حسين رضويءَ کيس پنهنجي فلم ”خاندان“ ۾ مرڪزي ڪردار ادا ڪرڻ جي دعوت ڏني. هيروئن جي طور نورجھان جي اها پهرين فلم هئي. فلم ۾ هيرو جو ڪردار ” درپن“ ادا ڪيو هيو. فلم رليز ٿي ته ننڍي کنڊ ۾ واهه واهه ٿي وئي. ان فلم جا گانا ”پنڇي اڙ جا“ ۽ ” ميري ليئي جھان مين نه چين هي نه قرار هي“ گھر گھر گونجڻ لڳا. ان فلم جي ڪاميابيءَ کانپوءِ نورجھان ۽ شوڪت حسين رضويءَ جي شادي ٿي وئي. ان وقت نورجھان جي عمر رڳو چوڏهن سال هئي.
ان کانپوءِ نورجھان جون ڪيتريون ئي فلمون رليز ٿيون، جن ۾ ”زينت“ ” انمول گھڙي“ ۽ ” جگنو“ خاص ذڪر لائق آهن. فلم ” زينت“ ۾ هن هڪ مسلمان بيواهه جو ڪردار ادا ڪيو هو، جنهن جو پٽ سندس مڙس جي وفات کانپوءِ پيدا ٿئي ٿو. ان فلم ۾ نورجھان جي الميائي ڪردار کيس الميائي ڪردارن جي ملڪه بنائي ڇڏيو، ” انمول گھڙي“ هڪ نغماتي فلم هئي، جنهن جي موسيقي نوشاد ترتيب ڏني هئي. ۽ جنهن جا نغما ” آواز دي ڪهان هي“ ۽ ” جوان هي محبت، حسين هي زمانا“ اڄ به موسيقيءَ جي شوقينن کان وسريا ناهن. ” جگنو“ فلم ۾ نورجھان هيروئن هئي ۽ هيرو دليپ ڪمار هيو، ان فلم ۾ نورجھان جو ڪردار يادگار هيو، اها هندستان ۾ سندس آخري فلم هئي.
ننڍي کنڊ جي ورهاڱي کانپوءِ نورجھان پنهنجي مڙس سان گڏ پاڪستان هلي آئي، جتي سندس مڙس شوڪت حسين رضويءَ ” شاهه نور اسٽوڊيو“ جي نالي سان هڪ فلم اسٽوڊيو قائم ڪيو، ان اسٽوڊيو ۾ نورجھان جو چاليهه سيڪڙو حصو هيو، اهو پاڪستان جو سڀ کان وڏو اسٽوڊيو هيو، جنهن ۾ نورجھان ۽ شوڪت حسين رضويءَ گڏجي ڪيتريون ئي يادگار فلمون تخليق ڪيون، جنهن ۾ فلم ” چن وي“ به هڪ آهي. ان فلم ۾ هدايتون نورجھان ئي ڏنيون هيون ۽ اهڙيءَ طرح کيس پاڪستان جي پهرين عورت هدايتڪار جو اعزاز پڻ حاصل ٿيو. شوڪت حسين رضويءَ ۽ نورجھان جي رفاقت پندرهن سال هلي ۽ هڪ ڏينهن اهڙو به آيو جڏهن ٻئي ڌار ٿي ويا.
نورجھان جي ٻي شادي اداڪار اعجاز دراني سان ٿي. اعجاز شاديءَ کان هڪدم پوءِ نورجھان جي اداڪاريءَ تي پابندي لڳائي ڇڏي. نورجھان، جنهن دوپٽا، مرزا غالب، گلنار، انتظار ۽ ڪوئل جھڙين فلمن ۾ يادگار ڪردار ادا ڪيا هئا. ان پابنديءَ کي دل سان قبول ڪيو ۽ اهڙي طرح هن پنهنجو سمورو ڌيان موسيقيءَ تي ڏنو، موسيقي ته سندس پهريون عشق هيو.
اداڪاري ڇڏڻ کانپوءِ نورجھان پنهنجي مداحن کي ڪيترائي يادگار گانا ڏنا. انهن ۾ هوا مين موتي برس رهي هين (فلم: آگ ڪا دريا) چلو اڇا هوا تم ڀول گئي ( فلم: لاکون مين ايڪ) لي آئي ڦر ڪهان پر قسمت همين ڪهان سي.( فلم: سالگرهه) ۽ چٺي ذرا سيان جي ڪي نام لک دي (فلم: دوستي) اهڙا گانا آهن جن تي نورجھان کي گلوڪاريءَ جو نگار ايوارڊ ڏنو ويو.
ان کانسواءِ به هن اهڙا لاتعداد گيت ڳايا، جيڪي فلم ڏسندڙن کان اڄ به وسري نٿا سگھن. ڪيتريون فلمون ته اهڙيون به آهن، جيڪي رڳو نورجھان جي گيتن جي ڪري مشهور ٿيون. انهن فلمن ۾ ” هير رانجھا“ ۽ ”دوستي“ جا نالا سرفهرست آهن.
1965ع جي پاڪ _ هندستان جنگ ۾ پڻ نورجھان اهم ڪردار ادا ڪيو، جنگ جي خبر ملندي ئي هوءَ ريڊيو پاڪستان پهچي وئي ۽ پنهنجون فني خدمتون پيش ڪيائين. ان جنگ دوران هن ڪافي اهڙا نغما ڳايا جيڪي جنگ ختم ٿيڻ کانپوءِ به ٻڌندڙن جي ذهن ۾ محفوظ رهيا ۽ هاڻي به محفوظ آهن. اهو ئي سبب آهي جو جنگ ختم ٿيڻ کانپوءِ عوام کيس ” ملڪءِ ترنم“ جو خطاب ڏنو ويو ۽ تڏهوڪي صدر کيس حسنِ ڪارڪردگيءَ جي تمغي سان نوازيو.
نورجھان ڪيترن ئي سنڌي فلمن لاءِ پڻ گيت ريڪارڊ ڪرايا. اهي سمورا گيت اڄ به ڪنهن کان وسري نه ٿا سگھن.
1. آيو سانوڻ آيو( فلم: گھونگھٽ لاهه ڪنوار)
2. ڏاچي واليان موڙ مهاڙ وي(فلم: مومل راڻو)
3. اي ڪاش نه اڀري ها سورج هي محبت جو (فلم: ڌرتي ۽ آڪاش)
4. ڪيئن حياتي گذاريان ( فلم: گھونگھٽ لاهه ڪنوار)
5. درد دکن ٿا ساهه ٿو ساري ( فلم: رنگ محل)
6. اي هوا آئون ڇو نه کلان( فلم: گھونگھٽ لاهه ڪنوار )
7. آءُ راڻا رهه رات ( فلم: مومل راڻو)
8. منهنجا مديني وارا ( فلم: پنون عاقل)
9. آءٌ توتان گھوري راڻا شال جيئن تون ( فلم: مومل راڻو)
10. ڪل دي آس پڄاوين پڄاوين ( فلم: گھونگھٽ لاهه ڪنوار، محمد يوسف سان گڏ)
11. منهنجي پريت نئين منهنجو پيار نئون ( فلم: گونگھٽ لاهه ڪنوار، محمد يوسف سان گڏ)
12. سنڌڙي جو شهباز قلندر ( غير فلمي)
نورجھان هن وقت اسان وٽ ڪونهي، پر سندس فن کي ڪو به زوال نه ٿو اچي سگھي. سندس هڪ گيت : ” گائي گي دنيا گيت ميري“ لڳي ٿو ته جڏهن هوءَ اهو گيت ريڪارڊ ڪرائي رهي هئي ته اهو دعا جي قبوليت جو وقت به هيو. نورجھان جي اها دعا قبول ٿي وئي ۽ هوءَ سدائين لاءِ امر ٿي وئي.
***