اياز گل جي نثري ادب جو مختصر جائزو
سنڌي ٻوليءَ ۾ نثر جي شروعات بابت ڪجھه اختلاف آهن، هڪڙا چون ٿا ته راجا ڏاهر جي لکيل خطن کي سنڌي نثر مڃڻ گھرجي. ٻيا چون ٿا ته شاهه ڪريم ۽ مخدوم نوح جي ملفوظات ۾ آيل فقرن کي سنڌيءَ جو ابتدائي نثر مڃڻ گھرجي. ڊاڪٽر عبدالجبار جوڻيجي مطابق سنڌي نثر جي شروعات آخوند عزير الله قرآن مجيد جو ترجمو ڪري ڪئي، منهنجي راءِ آهي ته سنڌي ادب ۾ نثر جي ابتدا انگريزي دور جي پئدائش آهي. ڇاڪاڻ ته 1856ع ۾ سنڌي زبان جي صورت خطي مقرر ٿي ۽ ان بعد سنڌي درسي ڪتاب تيار ٿيا. جن ۾ تاريخي سماجي ۽ اصلاحي مضمون (سبق) ڏنا ويا. 1861ع ۾ مرزا محمد صادق پهرين سنڌي اخبار جاري ڪئي جنهن سان سنڌ نثر کي تمام گھڻي هٿي ملي.
شروعاتي دور جي نثر نويسن مان مرزا قليچ بيگ، محمد هاشم مخلص، مولانا فتح محمد سيوهاڻي، پير علي محمد شاهه راشدي ۽ سيد ميران محمد شاهه کانسواءِ ٻيا کوڙ نالا اچي وڃن ٿا. جن سنڌي نثر کي ترقي وٺرائي. ان کان علاوه ڊاڪٽر بلوچ، غلام علي الانا، انعام شيخ، قمر شهباز آغا سليم، امين لاکو، حزب الله آءِ سومرو، الطاف شيخ، برڪت بلوچ ۽ شريف شاد سومرو کانسواءِ اياز گل جو نالو به نثر نويسن ۾ شامل ٿئي ٿو.
ڇهين مارچ اڻويهه سئو اڻهٺ تي اتر سنڌ جي مشهور شهر سکر ۾ جنم وٺندڙ ايار علي دل، سنڌي ادب ۾ پنهنجي شاعري طور گھڻو مشهور ۽ مقبول آهي پر نثر نويسي ۾ پڻ پنهنجو مقام رکي ٿو، هن ٽي نثر جا ڪتاب ترتيب ڏنا آهن جن ۾ سکر جون دايون پوان شل قبول شامل آهن. اياز گل جون لکيل 10 ڏهه ڪهاڻيون جن مان زنگ لڳل زندگي ۽ تڏهن ملنداسين، مشهور آهن جيڪي سهڻي رسالي جي مختلف پرچن ۾ ملن ٿيون.ان کانسواءِ اسان جي هن ڀلوڙ ليکڪ سائين اياز گل مختلف اديبن ۽ شاعرن جي لڳ ڀڳ ويهن ڪتابن جا مهاڳ پڻ لکيا آهن، جن مان عبدالواحد آريسر جي ڪتاب ” ماڻهو مينگھه ملهار“ پارس حميد جي مجموعي ”هٿ ترن تي روشن ڏک“ ۽ شاهن سمنگ جي ڪتاب ”هوا پيغام آندو آ“ جا مهاڳ شامل آهن. ان کان سواءِ سندس تحقيقي مقالا پڻ مختلف پرچن ۾ ڇپيل نظر اچن ٿا. تنوير عباسيءَ جي شاعريءَ ۾ علامتون يا اهڃاڻ يا وري” لطيف سائين جي چند تارن سان رهاڻ“ جي عنوان هيٺ لکيل سندس مضمون پڙهڻ وٽان آهن.
عباسي ڪلهوڙا تنظيم سنڌ پاران سال 2002ع ۾ ” اياز گل “ کي جيڪو تنوير عباسي ايوارڊ مليو اهو به سندس نثري صلاحيتن جي مڃتا جو ثبوت آهي، تنوير عباسي جي هڪ شعر، هرڪو ماڻهو موتي داڻو، هر ڪا دل هيرن جي کاڻ جي تشريح ڪندي اياز گل پنهنجي مضمون ۾ لکي ٿو ته: هن شعر ۾ انسان جي عظمت کي چٽيو ويو آهي، هر خرابيءَ جو خول لاهي انسان جي چهري جي خوبصورتيءَ کي پڌرو ڪيو ويو آهي، چانڊاڻ علامت آهي، اکين کي وڻندڙ عڪس ، سڪون ڏيندڙ احساس جي ۽ من مکڻ چاڻو انسان جي اندر جي اڇاڻ، نرم ۽ نازڪ سڀاءُ ۽ نزاڪت کي ظاهر ڪري ٿو. اکين تان بغض ۽ حسد جا کوپا لاهي صاف دليءَ سان ڏسبو ته هو صحيح معنيٰ ۾ اشرف المخلوقات“ نظر ايندو. ڪتاب جي شروعات ۾ پنهنجي پاران لکيل اياز گل جون سٽون پڙهڻ کان پوءِ اهو اندازو لڳائڻ مشڪل نه آهي ته هن جي دل احساس ۽ جذبات کان خالي نه آهي. منهنجا خواب جي عنوان هيٺ هيئن لکي ٿو ته: ۽ مان خوابن کي ئي ڏسان ٿو: سان گذري ويا آهن. خوابن ڏسڻ جو عمل جاري آهي. منهنجي شاعري منهنجي خوابن جو ئي هڪ روپ آهي، اهي خواب جيڪي ڪڏهن چوريءَ اچي نيڻن ۾ رين بسيرو ڪندا آهن ته ڪڏهن وري ڏينهن ڏٺي جو انڌيءَ وانگي زوريءَ در کولي اکڙين ۾ گھري ايندا آهن، ڪوشش ڪئي اٿم انهن خوابن جي ٻنهي روپن جو لفطن ۽ احساسن جي خوبصورت گھر ۾ آڌر ڀاءُ ڪري سگھان. ( توبن ڪهڙا ڇانورا صفحو9 )
ڪارو ڪاري وارو عمل عزت کان وڌيڪ ملڪيتون ڦٻائڻ، دشمنيون نڀائڻ ذاتي انائن کي تسڪين لاءِ آهي. ان عمل جي جيتري مذمت ڪجي گھٽ آهي، منهنجي خيال ۾ ان کي رسم چوڻ به غلط ٿيندو. باقي پريمي جوڙن جي حوالي سان اخبارن ۾ جيڪي ڪجھه اچي ٿو مان ان کي سٺو نٿو سمجھان ٻن پيار ڪرڻ وارن کي گڏ گھارڻ جو موقعو ضرور ملڻ گھرجي ۽ ٻنهين خاندانن طرفان سندن جذبن جو احترام پڻ ڪرڻ گھرجي پر فلمي اداڪارن وانگر فوٽو ڇپائي پنهنجي خاندان کي رسوا ڪرڻ وارا بيان ڏئي ڪو به پريمي جوڙو بهتر آئيندي جو ٻج ڪونه ٿو ڇٽي ( ماهوار ادب اياز گل نمبر)
اياز گل جي نثري لکڻين جو انداز بيان ۽ زبان جو استعمال بي حد پيارو ۽ وڻندڙ آهي. هي ليکڪ جڏهن مضمونن ۾ پنهنجا خيال ۽ نظريا پيش ڪري ٿو تڏهن هن جي تحرير ۾ ڪا پيچيدگي ڪا نه ٿي ٿئي ۽ هڪ سلجھيل انداز ۾ پنهنجي نقطئه نظر کي بيان ڪري ٿو وڃي. مثال لاءِ سندس هڪ مضمون مان هي سٽون پڙهون ٿا. ”جوانيءَ جي دور ۾ هر انسان ڏکئي وقت مان گذرندو آهي. جواني جيئن جذبات جوش، جدت ۽ شدت سان زندگيءَ ۾ داخل ٿيندي آهي ته تمنائن جا طوفان کڙا ٿي پوندا آهن ۽ مجازي محبت جا مچ مچي پوندا آهن. هر شيءِ پرين جي پار جا پنڌ ۽ پيچرا پڇائبا آهن، انتظار ۽ اوسيئڙو اکين ۾ جاڳي پوندو آهي، دل ۾ درد دونهين دکائي ڇڏيندو آهي، اهڙي حالت ۾ اهو لازمي ٿي پوندو آهي ته پنهنجي دل جي ڳالهه ڪنهن طرح ٻين تائين پهچائجي.“ ( ڀٽائي تحقيقي جنرل 6 صفحو 73 )
هونئن به هي چوڻي گھڻي مشهور آهي ته اگھي ته پاءُ نه ته مڻن کي ئي موٽ. ان وانگر ڪن ليکڪن جون ڪي سٽون من ۾ پيهي وينديون آهن، جن کي ڪڏهن به وساري ڪونه سگھبو آهي. منهنجي دعا آهي، ته اياز گل سنڌي ادب جي باغيچي ۾ سدائين رابيل ۽ گلاب وانگر مهڪندو ۽ مرڪندو رهي. آمين.
***