تاريخ، فلسفو ۽ سياست

شڪارپور تاريخ جي آئيني ۾

ڪتاب ”شڪارپور تاريخ جي آئيني ۾“ اوهان اڳيان پيش ڪجي ٿو جنهن جو ليکڪ نقش ناياب منگي آهي. هن ڪتاب جي تحقيق ۽ سهيڙ نوجوان شاعر ۽ ليکڪ محترم حسيب ناياب منگي ڪئي آهي.
جيتوڻيڪ اڄ به شڪارپور جا تاريخي اهڃاڻ ماضيءَ جي حسين داستانن جي نموني طور موجود آهن.ڪنهن به ليکڪ ۽ باشعور طبقي لاءِ پنهنجي شهر توڙي علائقي جا قديم آثار پنهنجي گهر جيان پيارا ۽ عزيز آهن، سائين نقش ناياب منگي جي به پنهنجي شهر شڪارپور سان محبت ۽ انس جو اندازو سندس هن ڪتاب ۾ شامل تحريرن مان لڳائي سگهجي ٿو. جنهن ۾ شڪارپور جي تاريخي ورقن ۾ موجود خاص طور مختلف دورن ۾ شهر جي عروج ۽ زوال جو مختصر ذڪر پڻ جامع نموني سان بيان ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وئي آهي.
Title Cover of book شڪارپور تاريخ جي آئيني ۾

“آذر” ناياب صديقي (وفات 04 اپريل 2004ع)

غلام حامد حيدر “آذر” ناياب صديقي، بدايوني: سنڌ جي لال ڪنوار جهڙي شاعري جي کهنڀي ۾ چمڪندڙ موتين ۽ ستارن ۾ هڪ اَملهه هيرو آهي، جنهن جي جوت ڪشمور کان ڪراچي تائين ڪيترن وجودن کي جڳ - جڳ جرڪايو. سندس جيون ڪٿا سنڌ جي جڳ مشهور عالم، استاد، اديب ۽ شاعر ابو عطا سنڌي جيان لڳندي آهي. پنهنجي اباڻي شهر بدايون (يو.پي - اتر پرديش) مان نڪتو، ته پنهنجي قابليت جي سرٽيفڪيٽن سان گڏ پنهنجو اصل نالو “غلام حامد حيدر” اُتي ڇڏي آيو. سنه 1949ع ڌاري پاڪستان اچي “آذر” ناياب جي تخلص/نالي سان تعليم ۽ ادب جي عملي ميدان ۾ ناماچار حاصل ڪيائين. پاڻ هڪ هڏڏوکي استاذ جي حيثيت سان سنڌ جي مختلف شهرن ۾ پاڙهيندو رهيو، ۽ آخر ترقي ماڻي ڊپٽي ڊائريڪٽر ايجوڪيشن جي عهدي تي پهتو، ۽ ان ئي عهدي تان رٽائر ڪيائين.
“آذر” ناياب، سچل رحه سائين درازن ڌڻي جو انتهائي معتقد ۽ انسان دوستي جي راهه ۾ مقلد آهي. هو سائين سچل رحه جي پاڙي راڻي پور ۾ قيام پذير ٿيڻ کي پنهنجي خوش نصيبي ۽ فخر محسوس ڪندو رهيو، سندس من جي منشا اها ئي هئي ته هو حياتي جا باقي ڏهاڙا راڻي پور ۾ ئي گذاريندو، ۽ حضرت سچل رحه سرمست جي مزار تي هو صبح جي سهانن ڪرڻن سان وهنجي درازيءَ جي درسن جو اڀياس ڪندو رهندو، پر کيس ڪهڙي خبر ته پاڻ انهن انسانن مان آهي، جن کي ڪابه رٿي راس نه ايندي آهي. راڻي پور جي سرزمين به سندس وجود لاءِ بدايون جي ڌرتي جهڙا سانگ سجايا. آخرڪار هو اتان نڪري سمنڊ ڪناري، وارءَ جا گهرڙا جوڙيندو پاڻ کي پرچائيندو رهي ٿو.
نوڪريءَ سانگي شڪارپور جي سرزمين تي اچي رهيو، ۽ هاءِ اسڪول شڪارپور ۾، شڪارپور جي مستقبل جي سنگ تراشي ڪندو رهيو. شڪارپور سندس حساس طبيعت کي ماءُ جي جهول جهڙو سڪون بخشيو ۽ سندس قلب کي قرار بخشيو، مگر ملازمت جي مجبورين سانگي بديلين جي بلي ٿي، هتان به هليو ويو.
شڪارپور جا رنگ اڄ به سندس وجود جي وار - وار تي ڇانيل آهن، ۽ هتان جو پاڻي سندس نس-نس ۾ سنڌو جي شاخن جيان ڊوڙي رهيو آهي، شڪارپور لاءِ پنهنجي جذبن کي هن طرح ٿو پيش ڪري:

شڪارپور تو مونکي ماءُ جهڙو پيار ڏنو،
شعور ۽ عقل ڏنو، علم ۽ اعتبار ڏنو،
متاع-عشق و وفا دل کي ڪردگار ڏنو،
بشر کي تحفي ۾ رنگين تر بهار ڏنو.
حسين شهر جا ٿورائتا اسين آهيون،
اسان ته ڪجهه نه ڏنو هن لکن جو پيار ڏنو.
بهشت جهڙيون ئي ناياب نعمتون بخشي،
دماغ و دل کي سڪون روح کي قرار ڏنو.
شڪارپور جي عطر بيز تڌڙين هيرن،
امڙ جي ڪڇ جي حرارت امڙ جو پيار ڏنو.
امڙ جي مار ڪڍي ٿي ڪڏهن ته پيار سان گڏ
مگر انهيءَ ته هميشه نروئي پيار ڏنو.
اسان به ڪهڙا نسورا نڀاڳا پٽ آهيون،
امڙ کي پيار جي عيوض ڪڏهن نه پيار ڏنو.
گداگرن کي انهيءَ شهر مالا مال ڪيو،
سلوڪ “سامي” جا “بدوي” جو افتخار ڏنو.
وياسين سوئمبرن ۾، ۽ موٽي آياسين،
اسان کي ڪنهن به حسينه ڪڏهن نه هار ڏنو.
شڪارپور سان ورهايون فراغتون “آذر”،
مگر نه ڪنهن به رهاڪو کي حالِ زار ڏنو.
شيخ اياز

مبارڪ علي، “اياز” ولد غلام حسين شيخ، 2 مارچ 1923ع تي اسان جي شهر شڪارپور ۾ ڄائو. سنڌي ٻولي جي ادب جو ناميارو شاعر ۽ دانشور، ننڍپڻ کان ئي نهايت ذهين ۽ اورچ شاگرد جي حيثيت سان تعليمي پد تي پهتو، ۽ ايل-ايل-بي جي ڊگري حاصل ڪري وڪالت جي پيشي سان وابسته ٿي ويو، جناب ذوالفقار علي ڀٽو، جي عوامي حڪومت جي دور ۾ سندس ڏاهپ ۽ دانشمندي سبب کيس سنڌ يونيورسٽي جي وائيس چانسلر جو قلمدان سونپيو ويو. ضياءُ الحق جي آمرانه دور ۾ اتان سبڪدوش ٿي وري اچي سکر ۾ پنهنجي وڪالت جي پيشي سان واڳيو، ۽ ملڪ ۾ امن آشتي جي لاءِ، ظلم ۽ ڏاڍ جي خلاف لکندو رهيو. سندس تخليقون انسان دوستي، وطن پرستي، محبت ۽ پيار جون پرچارڪ آهن. سندس اعليٰ ادبي خدمتن جي عيوض کيس صدارتي ايوارڊ پڻ عطا ٿيل آهي.
شيخ “اياز” جي نثر ۽ نظم جي مطالعي مان اها پروڙ پوي ٿي ته هو شڪارپور ۾ گهاريل پنهنجي ننڍپڻ جي ڏينهڙن کي ساري پنهنجي سڪ ۽ اُڪير جو اظهار ڪندو رهي ٿو. سندس شاعري شڪارپوري ٻوليءَ جو مظهر آهي، جنهن ۾ رواني، برجستگي ۽ فڪري گهرائي هو هڪ حساس دل جي ترجماني ڪري ٿي. اياز صاحب * جي ڪويتا ساگر مان موتي شڪارپور جي نالي نڪتل آهن، جيڪي هن هيٺ ڏجن ٿا:

سرتا “شاهي باغ” ۾ انبن جي هيٺيان،
او شل ٻڌان مان، ٽپ-ٽپ سانوڻ مينهن جي.
__
ڌرتي تي ڌرڻو ڪري تيسين شل ترسان،
جيسين ميڙاڪا ڏسان، “لکي در” ڀرسان،
ڇِڳل ڪنڍين جان؛ جيڪي ڇُڙ ڇڙ ٿي ويا.
__
جنهن مان رستو ٿي ويو، تنهنجي گهر تائين،
“ڪاري نهائين” وسري-وسري ڪينڪي.
__
ڇا هو وهندي واهه ۾ تُنبن تي ترندا،
وري نه ورندا؛ ڏيهي منهنجا ڏيهه ۾.