نند لال جويري
نند جويري جي ڪويتائن جو هڪ مجموعو “چو واٽي تي” جي نالي سان نظر مان گذريو آهي، جنهن ۾ هن ڪيئي صفحا پنهنجي وطن جي وڇوڙي ۾ لکيا آهن. شڪارپور تي لکيل هن جو طويل نظم احساسن جو اٿاهه ساگر آهي، جنهن جي سٽ-سٽ ۾ احساسات ۽ جذبات جو اثر نمايان نظر اچي ٿو. هو جيڪڏهين پنهنجي هٿ سان رڳو لفظ “شڪارپور” به لکي ٿو ته ان لفظ ۾ ڪيئي معنيٰ جا موتي ٿو سموهي.
شيخ اياز لکي ٿو ته “نند لاءِ پنهنجي ابدي “مان” کان وڌيڪ شڪارپور جي اهميت آهي، جتي هن جي “مان” جي اوسر ٿي هئي ۽ جنهن کان ورهاڱي کان پوءِ هو اوچتو ڪٽجي ويو. هن نظم “ڌرتي” هڪ شاهڪار نظم آهي ۽ شڪارپور سان ئي واڳيل آهي ۽ سئليوڊار ڊالي جي سري ريئلي (Surrealistic) پينٽنگ وانگر لڳي رهيو آهي. (4) اچو ته نند جويري جي ان نظم جو مطالعو ڪريون.
منهنجي شهر شڪارپور ۾
ماڻهو اُهي ئي هئا
پر هنن
ماس کائڻ ڇڏي ڏنو هو.
سمو ڪاٺ کي
کائي نه سگهيو هو
پر ماڻهن
ڪاٺ کائي ڇڏيو هو.
گهر اُهي ئي هئا
پر در اُهي نه هئا
بنا ٻانهن در هئا
بي نور دريون هيون
نه ڀاڪر هئا
نه قرب ڀريون نظرون
در درين جي گلڪاري
سامي-اياز-فاني
سڀ لڏي چڪا هئا.
منهنجي شڪارپور ۾
ماڻهو اُهي ئي هئا
پر هنن
ماس کائڻ ڇڏي ڏنو هو.
پيڙت لکيدر جو گهنٽا گهر
کاڄيل ماس جو پتلو هو
هنن هن کي عجائب
سمجهي
پاڻيءَ کان رهت رکيو هو
گهنٽا گهر جي ڇايا کان تروت
سنڌ واهه سُڪي ويو هو
تڙ لڙهي چڪا هئا
ماڇين واري پل
۽ ريلوائي پل
ٻنهي کي پنهنجي هوند تي اعترض
هو
سنڌ واهه تي
ليپي لڳل
آ شوشي ڪوٺيون
ڊهي چڪيون هيون
سندن موت تي
نه باهه ٻري
نه ڪنهن قبر کوٽي
لاوارث لاش کي
منسپالٽيءَ به لاوارث ڇڏي ڏنو
هنن شاهي باغ کي
ڪنهن شهيد جو نالو بخشي
باغ ۽ شهيد کان
پاڻ کي آجو ڪيو ويو.
نه کوهه هئا
نه ڪونر هئا
ماڻهو اُهي ئي هئا
پر جانور نوان هئا
پر جناورن کي سنتوش هو
ڪنهن گٽر جي هوند تي!
نه هانڊا هئا
نه ڏياريءَ جا ڏيئا
موسيقي
ڪنهن گهٽيءَ جي
ڪنهن ڪسيءَ جي
گهنگهرن جو آواز هو.
عطر رابيل
گلاب موتيو
ڪنهن ڪتاب جي پني تي
لکيل ڪي بي معنيٰ لفظ هئا
ڪاغذ جا گل به
لڏي چڪا هئا
پنهنجو وطن.
هاڻي گرمي ۾ ماڻهو
سم اوڍي
سم تي سمهندا آهن
سائي سم
سائي لڳل پٽ
سائي رنگ جا ماڻهو
ڪئين رنگن جا سوال کڻي
هڪ ئي رنگ
“سائي” جو جواب پائي
جيئندا آهن ماڻهو
سائو سوچ
سائو پهراءَ
سائي رنگ ۾ رنڱيل
منهنجي شڪارپور
سائيءَ جو شڪار
منهنجي شڪارپور!
ڇا ڪل ئي مڪتي
انسان لاءِ
ضروري نه آهي
جيئن هو
ابتدا کان اڳ
۽ انتها کان پوءِ به
جيئرو رهي سگهي
جيئن زندگي جي ڪل ئي جوڙ ۾
ڪل ئي جيئي سگهي؟
تون!
منهنجي پٺيان
ڇو ڪونه ٿي اَچين
او شڪارپور!
هن دفعي
شڪارپور جي شهر ۾
ڍڪ بازار ۾ ٻوڏ هئي
۽ ماڻهو
پاڻي ۾ پاڻيءَ مان
پنڌ ٿي ويا
لکيدر تي گهنٽا گهر
منجهند جو ٻي بجي
شام جا پنج گهنڊ ڇو ڪونه هنيا
انهيءَ کي به بخار هو يا
لقوي جي مرض ۾ رڙهندي
گيسون ڪندي
لاچاري جو اظهار ٿي ڪيائين
مون وانگر!
جن کي
مرڻو هو
مري چڪا هئا
جن کي
جيئڻو آ
جيئي رهيا آهن
اِتي به
توکان سواءِ
او شڪارپور!
ائين ناهي
ته تنهنجي
ڇايا ئي صرف
ڀوڳيو آهي
تون به ته
بيمار آهين
او شڪارپور
تون ڳور هاري هئينءَ
جڏهن
نڪتو هوس مان اِتان
هاڻي پيٽ کي
ڇڏي ڏي
هردي تي هٿ رکي ڏس
توکي شڪ ٿيندو
پنهنجي جيئن تي
او شڪارپور!
هوا
اکيون ٻوٽي
لنگهي چڪي آ
تنهنجي قبر تان
اتهاس به لنگهي ويو
بنا سجدي
تون اَڃان ڪبندڙ هٿن سان
لکي رهين آهين
سٺو ماضي
پنهنجي قبر تي
او شڪارپور!
تون!
سنڌ واه ئي ته هئينءَ
تون!
کوهه ۽ ڪونئر به ته هئينءَ
سڀ
ڇيت ڇيت ٿي ويا
۽ هڪ ڇيت به نه ڇڀي
منهنجي ڪافور ٿيل
سرير ۾
سرير ۾ جڏهن مون توکي ڇهيو هو
او شڪارپور!
شڪارپور ۾
گهر کان ٻاهر
ڏسڻ لاءِ دري کولڻ جي ضرورت
ڪونه هوندي هئي
دريءَ جي تاڪ جي وچ ۾ چير هوندا
هئا
ماڻهو ننڊ ۾ به
گهٽيءَ ۾ ايندڙ ويندڙ
جي سوچ کي
سوچي سگهندو هو،
شڪارپور ۾
شڪارپوري
هاڻ به سوچيندو آهي
دريءَ جي تاڪ جي
وچ ۾ چير کي
هميشه هميشه لاءِ
بند ڪرڻ لاءِ!
آخر ڀي
شڪارپور آهين ڪٿي؟
توهان کي خبر آهي؟
شڪارپور آهي ڪٿي؟
سڪندر يونان ۾ ڄائو هو
ان کان وڌيڪ
ڄاڻ رکڻ ضروري به نه آهي.
هر شڪارپوري
شڪارپور ۾ ڄائو هو
پر هر شڪارپوري
شڪارپور ۾ ڪونه جنميو آ
ڪهڙو فرق ٿو پوي
اگر ڀو گول واري شڪارپور
ڀومي گرست ٿئي چڪي آهي،
ڪهڙو فرق ٿو پوي
اگر شڪارپور جو نالو
بدليو به ويو هجي
ڪهڙو فرق ٿو پوي
اگر ڪنهن کي
شڪارپور
اتر اولهه جي بدران
ڏکڻ اوڀر ۾ ملي
ماڻهن کي شڪارپور گهرجي
صرف شڪارپور
ته پوءِ
هو ڇو ڪونه ٿا
هٿ لکيل پرزي تي
وشواس ڪن
ڇو ڪونه ٿا
ڪنهن ويٺل ڏانهن
هٿ ڊگهيڙين
هٿ ڊگهيڙي ڏسڻ
چت ۾ پائيندا
شڪارپور.
شڪارپور
ڪنهن زمين جو نالو هو
ڪنهن زمين جو نالو ناهي
شڪارپور
ڪنهن سرير جو نالو هو
ڪنهن سرير جو نالو ناهي
شڪارپور
ڪنهن روح جو نالو هو
ڪنهن روح جو نالو آهي
...........آ.............!...............؟
..........!...........آ..................ا
منجهڻ سڀاوڪ آ
جو شڪارپور کي ڳولهڻ لاءِ
شڪارپوري هئڻ ضروري آ
هٿ ڊگهيڙي ڏسو.
سامي شير تي
وسايل ڏيئي جي
وٽ مان
اُتپت
سفيد پوش دونهون
نه ٻولي ٿي سگهيو
نه ٻاڪري
پنهنجي ئي
ڀوميءَ گرست پيرن کان
لاچار هو
۽ منهنجو پنهنجو ئي پنجو
بي خوديءَ مان
منهنجي پنهنجي ئي ڇاتيءَ تي
روح
ڳولهي رهيو هو.
هن دفعي شڪارپور جي شهر ۾
باغات هئي
سائي نه هئي
ڪاري هئي
ڪاري باغات
جيئن مون ڏٺي
ڪاري جهنگل جي
ڳاڙهي ڌرتيءَ تي چيريل ڦاڪ ۾
مون ٻج پوکڻ تي چاهيو
ان زهر کي
جيئن مان ئي پي سگهان
مان ئي ...... مان ئي
صرف مان ئي.
اهو هڪ وقت هو
شڪارپور ۾ هر روز
مرندا هئا ماڻهو
روز جنم وٺندا هئا ماڻهو
جيئن باقي شهرن ۾ ٿيندو آ
ڀائي اوڌوُ داس تاراچند
جڏهن ٻيهر ڄائو ته
اسپتال جي ڏاڪن تي ڄائو
۽ اڄ تائين
روز روز
رونديو ويندو آهي
اسپتال جي ڏاڪن تي
امرتا رکندڙ پيرن
ڪڏهن به هن تي ديا ڪونه ڪئي
وقت چادر تي پکڙيل لهوءَ کي
ڌوئي ڇڏيندو شايد
پر گلاب ته
خوشبوءِ ڪونه وڃائيندو
ڪنهن پنکڙيءَ کي کڻي هنج ۾
ڇا ڪنهن طوطلي ٻوليءَ ۾
پنهنجي نئين نسل کي
ٻڌائيندي
گلاب گلابي ڇو ٿيندو آ؟
گلاب خوشبوءِ ڇو پاتي هئي؟
جيئن وري
شڪارپور جي شاهي باغ ۾
گلاب جا گل
موٽي اچن.
اَي.اين.ڪيسواڻي
ڪيسواڻي اَي.اين جي باري ۾ ايترو معلوم ٿي سگهيو آهي، ته هو چيلا سنگهه سيتلداس ڪاليج جي پهرين ٽوليءَ جي شاگردن مان هڪ هيو. ۽ ڪاليج هاسٽل ۾ رهندو هو. ڪاليج جي واکاڻ ۾ سندس هيٺيون انگريزي نظم ملي ٿو، جيڪو منظوم ترجمي سان گڏ هن هيٺ پيش ڪجي ٿو.
Besides the Noushara gate,
Before a graveyard’s gleam,
Behind a garden desolate,
Lie the land of dream,
Years of sun and shower,
Shall turn this lovely land
In to a spiritual bower
By blessing of His hand,
By blessing of His hand,
And touch of supreme power
There doth the College stand
The emblem of knowledge’s power,
By his goodness grace,
Seth Chellasing and Sitaldas,
The founder of its face,
Shall win laurels above each class,
Excellent staff in file
Naik’s laughing eyes,
Desai’s unceasing smile
Diffuse delight in disguise
Munshi’s musical stride,
Malkani’s cheerfulness of a scout,
Infuse spirit of a side,
The flows always Fresh about,
Hazari’s helping hand
Makhija’s laboring look,
Shall make us the brightest band,
Know in every corner & nook
A sanguine hope of mine
That this college soon will shine,
Under the reflection divine
And make the ful filled dream more fine.
ڀرپاسي نوشهره در جي،
قبرن آڏو لاٽ ٻري پئي،
لاٽ پٺيان هڪ ويران باغ،
ڌرتي سان هڪ خواب بڻي پئي.
ورهين جي ڌُپ ۽ وسڪارو،
سندر ڌرتي کي بدليندو،
روحاني خلوت خاني ۾،
هو پنهنجي هٿ سان ٻاجهه ڪندو.
هو پنهنجي هٿ سان ٻاجهه ڪندو،
مُک طاقت سان هٿ ڦيريندو،
برپا هو ڪاليج ڪري ٿو،
ڄاڻ سندو نيشان به ڏيندو،
ٻاجهاري جي ٻاجهه رحم سان،
“چيلاسنگهه” ۽ “سيتلداس”،
ڪاليج جا مکيه بانيڪار،
سوڀون ماڻي ٿيندا راس.
دفتر جو هيءُ اعليٰ عملو،
نائڪ جن جون اکڙيون ٻهه-ٻهه،
اکنڊ آ ڊيسائي جو مشڪڻ،
ونڊي سرهائي ڪري ٿو ٽهه-ٽهه.
ساز ڀري وک-وک منشي جي،
ٻهڪڻ “ملڪاڻي” جو خوب،
هرپاسي ڄڻ روح ٿو ڦوڪي،
خوشبوءِ پکيڙي هلي ٿو خوب.
“هزاري” جا سهڪاري هٿڙا،
پاڻ پتوڙڻ “ماکيجا” جو،
اسان کي جڳ ۾ چمڪائيندو،
۽ سڀ ڪو هر هنڌ ڄاڻيندو.
آخر ۾ هيءَ آشا آهي،
ڪاليج ترت ئي روشن ٿيندو،
ان جو پاڇو جڳ تي پوندو،
پورو سندر سپنو ٿيندو.
مترجم : نقش “ناياب” منگي