جامع ۽ اهم نصيحتون
ماڻهن وٽ ۽ انهن جي هٿن ۾ جيڪو ڪجهه نظر اچي ٿو ان کان پاڻ کي قطعاً بي نياز ڪري ڇڏيو (يعني توهان جي اميدن ۽ توجه جو مرڪز صرف رب العالمين هجي) (مسند احمد)
ٽي شيون ڇوٽڪارو ڏياريندڙ آهن. هڪ، خدا جو خوف ظاهر ۾ توڙي باطن ۾. ٻيو، حق جي ڳالهه چوڻ، خوشيءَ ۾ توڙي غصي ۾. ٽيون، وچٿرائيءَ سان هلڻ، خوشحاليءَ ۾ توڙي تنگدستيءَ ۾. (بيهقي)
ٽي شيون اڦٽ ماريندڙ آهن. پهريون، نفس جي اها خواهش جنهن جي پيروي ڪئي وڃي. ٻيو. اها ڪنجوسائي جنهن جي اطاعت ڪئي وڃي. ٽيون. ماڻهوءَ جي خودپسنديءَ واري عادت، اها ٽنهي ۾ بڇڙي آهي. (بيهقي)
چار ڳالهيون ۽ چار خصلتون اهڙيون آهن، سي جيڪڏهن توهان کي نصيب ٿي وڃن ته پوءِ دنيا ۽ ان جي نعمتن رسي وڃڻ ۽ هٿ ۾ نه اچڻ جي پرواهه ناهي. هڪ، امانت جي حفاظت، ٻيو، ڳالهين ۾ سچائي. ٽيون، اخلاق ۾ سهڻائي. چوٿون، کائڻ ۾ احتياط ۽ پرهيزگاري. (مسند احمد- بيهقي)
چار شيون اهڙيون آهن جنهن کي اهي مليون ته سمجهو دين ۽ دنيا جي ڀلائي ملي وئي. هڪ شڪر ڪندڙ دل، ٻيو الله کي ساريندڙ زبان، ٽيون صبر، چوٿون سعادتمند گهرواري جيڪا پنهنجي مال، نفس ۽ مڙس جو ڪو به گناهه نه ڪندي آهي. (طبراني)
اهو شخص ڪامياب ۽ بامراد ٿيو جنهن جي دل کي الله تعاليٰ ايمان لاءِ خالص ڪري ڇڏيو ۽ ان جي دل کي (شڪ يا منافقت ۽ حسد يا ڪيني کان پاڪ ڪري) صحيح ۽ سالم بنايو. ان جي زبان کي سچائي ۽ سندس نفس کي اطمينان عطا ڪيو. ان جي طبيعت کي سڌو سنئون ۽ سندس ڪنن کي (حق هدايت) ٻڌڻ وارو ۽ اکين کي (شناس سان) ڏسڻ وارو بڻايو. اهي ڪن ۽ اکيون ئي ته آهن جيڪي ڳالهه دل تائين رسائين ٿا ۽ ڪامياب ۽ بامراد ٿيو اهو شخص جنهن جي دل کي الله تعاليٰ فرمانبرداريءَ وارو بڻايو. (مسند احمد- بيهقي)
پنجن حالتن کي ٻين پنجن حالتن جي اچڻ کان اڳ غنيمت ڄاڻو ۽ انهن مان جيڪو فائدو وٺڻ گهرجي سو وٺو. هڪ، غنيمت ڄاڻو جوانيءَ کي ڪراڙپ اچڻ کان اڳ. ٻيو، غنيمت ڄاڻو تندرستيءَ کي بيمار ٿيڻ کان اڳ. ٽيون، غنيمت ڄاڻو خوشحالي کي تنگدستيءَ کان اڳ. چوٿون، غنيمت ڄاڻو فرصت ۽ فراغت کي مشغوليت کان اڳ. پنجون، غنيمت ڄاڻو زندگيءَ کي موت اچڻ کان اڳ. (جامع ترمذي)
توهان عمل (۾ جنبي وڃڻ) جي لاءِ انتظار ڪريو ٿا ان خوشحاليءَ ۽ دولتمنديءَ جو، جيڪا ماڻهوءَ کي سرڪش ڪري ڇڏيندي آهي. (ترمذي- سنن سائي)
ڪنهن جي احسان کي توهان حقير نه سمجهو. توهان پنهنجي ڀاءُ سان ٻهڪندڙ مُنهن سان ڳالهه ٻولهه ڪندا رهو. اهو به هڪ قسم جو احسان ۽ سهڻو سلوڪ آهي. (سنن ابي دائود)
پنهنجن ڳالهين تي پاڻ ۾ عمل ڪريو ۽ ٻين عمل ڪرڻ وارن کي به ٻڌايو: هڪ، جيڪي شيون الله تعاليٰ حرام ٻڌايون آهن انهن کان بچو ۽ انهن کان پوري پرهيز ڪريو. جيڪڏهن توهان ائين ڪيو ته توهان وڏا عبادتگذار آهيو. ٻيو. الله جيڪو توهان کي عطا ڪيو آهي ان تي راضي ۽ مطمئن ٿي وڃو، جيڪڏهن ائين ڪندؤ ته توهان ماڻهن کان وڏا بي نياز ۽ غني ٿي ويندؤ. ٽيون، پنهنجي پاڙيسريءَ سان سٺو سلوڪ ڪريو، جيڪڏهن ائين ڪندؤ ته توهان ڪامل مؤمن ٿي ويندؤ. چوٿون، جيڪو توهان پنهنجي لاءِ چاهيو ۽ پسند ڪريو ٿا، اهڙو ئي ٻين ماڻهن لاءِ به چاهيو ۽ پسند ڪريو، جيڪڏهن توهان ائين ڪندؤ ته حقيقي ۽ پڪا مسلمان ٿي ويندؤ. پنجون، گهڻو نه کلندا ڪريو، ڇاڪاڻ ته گهڻو کلڻ دل کي مرده ڪري ڇڏيندو آهي. (مسند احمد-ترمذي)
الله تعاليٰ کان مون کي نوَن ڳالهين جو خاص حڪم ٿيل آهي. هڪ، الله کان ڊڄڻ اڪيلائيءَ ۾ توڙي عام ۾. ٻيو، عدل ۽ انصاف جي ڳالهه چوڻ، ناراضگي توڙي رضامنديءَ ۾. ٽيون وچٿرائيءَ تي هلڻ، غريبي توڙي فراخيءَ ۾. چوٿون، انهن ماڻهن سان مائٽيون سنوارڻ جيڪي مائٽيون ٽوڙين يا بدسلوڪي ڪن. پنجون، انهن ماڻهن کي ڏيان جن مون کي محروم رکيو ۽ منهنجو حق مون کي نه ڏنو. ڇهون، انهن ماڻهن کي معاف ڪريان جن مون تي ظلم ڪيو ۽ مون کي ستايو. ستون، منهنجي خاموشيءَ ۾ فڪر ۽ ويچار ٿيندڙ هجي. اٺون، منهنجي گفتگوءَ ۾ ان جي حڪمن جي فرمانبرداري ۽ سنڀال هجي. نائون، منهنجي نظر عبرت واري نظر هجي (يعني جنهن شيءِ کي ڏسان ان مان سبق ۽ عبرت حاصل ڪريان) ۽ ماڻهن کي به انهن سهڻين ڳالهين جو ڏس ڏيان. (زرين)
ٿورڙو رياءُ به شرڪ آهي، ۽ جنهن شخص الله جي ڪنهن دوست سان دشمني ڪئي ته ان خود-الله کي جنگ جي دعوت ڏني. بيشڪ الله تعاليٰ محبت ڪري ٿو انهن نيڪوڪار ۽ متقي ٻانهن سان جيڪي ائين لڪل ۽ نامعروف هجن، جو جڏهن غائب هجن ته ڪو انهن کي ڳولهي نه سگهي ۽ حاضر هجن ته ڪو انهن کي دعوت ڏئي پاڻ وٽ گهرائي نه سگهي. انهن جون دليون هدايت جا اهڙا روشن ڏيئا آهن جو انهن کي ڪاري آنڌي به وسائي نه ٿي سگهي. (ابن ماجه- بيهقي)
توهان پنهنجي ذات جي باري ۾ جيڪو ڪجهه ڄاڻون ٿا ڇا اهو ڪافي ناهي ته اهو توهان کي ٻين جي عيبن جي پٺيان پوڻ کان روڪي ڇڏي؟ (بيهقي)
جيڪو شخص ماڻهن جي خفا ٿيڻ جي پرواهه نه ڪري به الله کي راضي ڪرڻ گهري ته الله ان کي ماڻهن جي فڪر ۽ روءِ رعايت کان بي نياز ڪري ڇڏيندو ۽ پاڻ ان لاءِ ڪافي بڻبو ۽ جيڪو شخص الله کي ناراض ڪري به ماڻهن کي راضي ڪرڻ گهرندو، ته الله به ان کي ماڻهن جي ئي حوالي ڪري ڇڏيندو. (ترمذي)
جڏهن ڪو شخص ڪنهن قوم سان معاهدو ڪري ته ان معاهدي جي ڳنڍ نه ٻڌي ۽ نه کولي (يعني ان تي ڦڏو نه ڪري ۽ ان کي پنهنجي حال تي قائم رهڻ ڏي) ايستائين جو صلح جي معاهدي واري مدت پوري ٿي وڃي يا پاڻ ۾ ٿيل معاهدي ٽوڙڻ جو پڌرو اعلان ڪيو وڃي. (مسلم)
توهان ماڻهن کي مذهب کان متنفر ڪري رهيا آهيو. امام کي نماز مختصر ڪرڻ گهرجي، ڇاڪاڻ ته نماز ۾ مريض، ضعيف ۽ ڪاروباري هر قسم جا ماڻهو به هوندا آهن. (بخاري)