سجاد ميراڻي
ننگر ۽ ناڙيون پڳهه کڻي پنڌ پيا
بندر بازاريون سُڃا سامونڊين ري
(شاهه)
سر ۽ سنگيت جي دنيا ۾ سرزمين سنڌ جي ٻين خطن کان اڳڀري رهي آهي سنڌو ماتا اها ڌرتي آهي جِتي سُر تي سِرُ ڏنو ويو آهي. شايد ساري سنسار ۾ سنڌ ۾ ئي اهڙي قسم جو واقعو ٿيو هجي. جو هڪ چارڻ جي چنگ چورڻ تي وقت جي راجا راءِ ڏياچ پنهنجو ڪنڌ ڪپي ڏنو انهيءَ واقعي مان ئي اهو اندازو ٿئي ٿو هيءَ ڌرتي سر ۽ سنگيت جي قدر شناسن جو ديسُ رهي آهي ۽ رهندي پئي اچي.
اهڙي طرح ٻي طرف ڏسجي ته سنڌو ماتا هميشه ڏاتِ ڌڻين جو ڏيههُ رهي آهي هن ڌرتيءَ هر دؤر۾ ڏاتِ ڌڻين کي جنم ڏنو آهي رُڳو موسيقيءَ جي دنيا ۾ ماضي قريب ڏي نظر ڊوڙايو ته توهان کي بهترين ڪلاڪار ڏسڻ ۾ ايندا جن پنهنجي سنڌو ماتا جو پنهنجي فن سان مانُ مٿانهون ڪيو آهي. جن مان مائي بيگم فقيرياڻي به هڪ آهي. بيگم فقيرياڻي جو والد هارون فقير صوفي فقير ۽ سٺو ڳائڪ هو جنهن ڪري اهو چوڻ صحيح ٿيندو ته بيگم فقيرياڻيءَ کي راڳ سندس والد کان ورثي ۾ مليل هو.
بيگم فقيرياڻيءَ جو جنم 1915ع ۾ ڳوٺ رضا محمد تعلقو پنو عاقل ضلعي سکر ۾ غريب ۽ مسڪين ميربحر جي ٻيڙيءَ تي ٿيو.
مان، بيگم فقيرياڻيءَ کي ڪيترا ڀيرا ٻڌو، پريالوءِ ۾ درگاهه شريف حسين جي ميڙي تي جيڪو 20 شعبان تي هر سال ٿيندو آهي ۽ ڳوٺ الرن ۾ بخاريءَ جي ميڙي تي. پاڻ هميشه ڪارو لباس پائيندي هئي.
سندس هم عصر ڪلاڪارن جيوڻي ٻائي، عاشق علي خان الهڏنو نوناري ڪنور ڀڳت، ماستر چندر ۽ ٻين هوندي به بيگم فقيرياڻيءَ پنهنجي انفراديت قائم رکي.
بيگم صاحبه هڪ سٺي فنڪار کان سواءِ هڪ سٺي شاعره به هئي سندس ڪافي ڪلام چيل آهن. پاڻ سنڌ کان سواءِ اسلام آباد، ڪوهه مري، بهاولپور، لاهور، ملتان ۽ ڪوئٽه وغيره ۾ به پنهنجي فن جو مظاهرو ڪري پاڻ مڃرايائين.
هڪ وڏي فنڪار جنهن سنڌ کان سواءِ ٻين هنڌن تي به پنهنجي فن جو مظاهرو ڪري سنڌ جي سيند سنواري هجي ان جي فقط ايتري ڪهاڻي تاريخ جي ورقن ۾ محفوظ ٿئي ته اها اسان جي پاڻ سان پنهنجي دور سان پنهنجي تاريخ ۽ تاريخ ساز شخصيتن سان ناانصافي ٿيندي، انصاف ان سان گڏ هي ٿيندو جڏهن ڪو قلم ڌڻي بيگم فقيرياڻي جي ثقافتي زندگي جا انگ اکر گڏ ڪري ۽ بيگم فقيرياڻيءَ سان گڏ ٻين سداحيات سنڌي فنڪارن جهڙوڪ: الهڏنو خان نوناري، ماسٽر چندر، ڪنور ڀڳت، جيوڻي ٻائي، استاد منظور علي خان، محمد ابراهيم، مائي ڀاڳي، فقير عبدالغفور، فقير امير بخش ۽ ٻين جي جيون ڪٿا جوڙيندي پڌري ڪري ته سندس سنڌي ادب ۾ وڏي خدمت شمار ٿيندي ۽ اسان جي وڏڙن جو قرضُ به ادا ٿي ويندو.
مائي بيگم فقيرياڻي سنڌ جي صوفي درگاهُن مان اُسريل هِڪُ اهڙي امر آوازَ جي مالڪ هُئي جيڪو آوازُ سنڌُ جي جھرَ جھنگَ ۾ گونجيو ۽ سنڌُ جي مِٽيءَ جي مهڪارَ سان رِلمل ٿي پنهنجا بي مثال رنگَ، انگَ ۽ اثرَ ڇڏي ويو. جنهن جو سُريلو ۽ ميٺاجَ ڀريو تاثير سدائين قائم دائِمُ رهندو.
مائي بيگم فقيرياڻي پنهنجي مُنفرد اندازَ واري ڳائيڪا هُئي جنهن جي وڇوڙي سان سنڌي صوفياڻي راڳَ ۽ موسيقيءَ جي دُنيا جو هِڪُ اهم بابُ هميشه لاءِ بَند ٿي ويو آهي ۽ هڪ اهڙو خالُ پيدا ٿي ويو آهي، جنهن جو ڀرجھڻ ناممڪن آهي.
سنڌُي شاعريءَ جي تاريخَ ۾ مائي مرکان شيخڻ، مائي غلام فاطمه لعلَ ۽ هاسي ٻائي عرف نِماڻو فقير کانپوءِ مائي بيگم فقيرياڻيءَ جو نالو اهڙين شاعرائُن ۾ عزتَ ۽ مانَ سان وَرتو ويندو جِن سنڌي شاعريءَ کي پنهنجون سوچون شاعريءَ جي ذّريعي ارپيون. هِتي اِهو ضرور لکندو هلجي ته مائي بيگم فقيرياڻيءَ سنڌُ جي اُها صوفي ڳائڪا آهي جنهن سنڌي شاعريءَ جي ڪلاسيڪل صنفَ ڪافيءَ تي طبع آزمائي ڪَئي ۽ پنهنجون لکيلَ ڪيئي ڪافيون پِڻُ ڳائيون.