سهڻن رنگن جو خوبصورت امتزاج : تنوير جوڻيجو
شبنم جي خوش قسمتي جو ادب جي هڪ سگهاري نانءُ ”انيس اڪيڊمي“ جو اهم فيصله ساز رڪن ۽ حصو آهي، سال 2015ع ڪهاڻيءَ جي سو ساله سالگرهه ملهائي وئي. جنهن ۾ ”انيس اڪيڊمي“ پاران سمورو سال مختلف تقريبات جو اهتمام ڪيو ويو. جتي سنڌ جي مختلف شهرن ۾ ڪانفرنسون ۽ ميڙاڪا ڪوٺايا ويا ۽ ڪهاڻيڪار عورتن جون گڏجاڻيون پڻ منعقد ڪيون ويون. انهن جي آرگنائيزر ۽ روح روان شبنم گل ئي هئي. هنن گڏجاڻين ۾ مختلف عمري گروهن جي ڪهاڻيڪار خواتين شرڪت ڪئي. نه رڳو ڪهاڻيون پڙهيون ويون پر انهن تي تنقيد ۽ تبصرا به ڪيا ويا ۽ ساڳي وقت ٻن ڪتابن جو مهورت به ڪرايو ويو.
شبنم جي فن جي حوالي سان ذڪر ڪبو ته ان ۾ به گهڻا پاسا نظر ايندا. چوندا آهن ته ڪن جو ڳالهائڻ به راحت ته ڪن جو خواري. شبنم جي ڳالهائڻ ۾ هڪ طرف آواز ۾ مٺاس ته ٻئي طرف لهجي جو اتار چڙهاءُ، لفظن جي چونڊ، موقعي ۽ مهل جي مناسبت سان ادائگي قابل ستائش آهن. انهن خاصيتن جي آڌار تي چئي ٿو سگهجي ته شبنم ڳالهائڻ جي فن کان به آشنا آهي.
قلم جي حوالي سان به شبنم مختلف رخن سان سامهون اچي ٿي. شاعري ــ ڪهاڻي ــ ناول ــ ساروڻيون ــ مضمون ــ ڪالم ــ ڊراما. 1995ع ۾ سندس ڪهاڻين جو هڪ مجموعو شايع ٿيو هئو ”اڻ ڄاتل شهر جو نقشو“ ۽ هينئر سندس ڪهاڻين جو ٻيو مجموعو ”خالي هنج جو ڏک“ اوهانجي هٿن ۾ آهي. اڳيئن ڳٽڪي ڀيري شبنم جو چوڻ هئو ته هن هر ڪهاڻي هڪ سٽنگ ۾ لکي آهي، پر هن مجموعي جي ڪهاڻين کي پڙهڻ کان پوءِ محسوس ٿو ٿئي ته ڪهاڻيون، نهايت سوچ ويچار کان پوءِ مڪمل ڪيون ويون آهن. لفظن جو سٽاءُ، جملن جي بيهڪ ۽ لب وَلهجي تي خاص ڌيان ڏنو ويو آهي. لفظن جي چونڊ ۽ ٻولي سوچ ويچار سان ڪتب آندي وئي آهي. موضوعن جي لحاظ کان، مختلف پس منظرن ۾ زال ۽ مڙس جي نفسياتي تعلق ۽ لاڳاپن کي اجاگر ڪيو ويو آهي. هن مجموعي ۾ هونئن ته سڀ ڪهاڻيون لاجواب آهن پر ڪن بهترين ڪهاڻين جو تذڪرو هن ريت آهي.
”پنهنجن لڙڪن ۾ اڃايل منڇر“ ڀيري ۾ رهندڙ ملاحن جي زندگي ۽ اشوز جو احاطو ڪري ٿي. ملاحن جي ڏک ۽ ڪيفيتن کي فوڪس ڪندڙ ڪهاڻيءَ ۾ ڀارت ۾ قيد ملاحن جي ڏک جو تذڪرو آهي. منڇر جي منظر ڪشي به لاجواب آهي.
ڀنڀرڪي ويل زينا جي اک کلي ته مهاڻي رات جو پوکيل ڄار ڪڍڻ لاءِ نڪري رهيا هئا ٿوري دير ۾ سرمئي ڪوهيڙي پٺيان نارنگي سج نڪري آيو. ڄڻ پتاشن ورهائڻ وارو وڏو ٿالهه هجي. منڇر جي آس پاس وڻ ۽ ٻوٽا ختم ٿي چڪا آهن. پر منڇر جي خالي پڻي ۾ به هڪ وقار نظر اچي ٿو. جڏهن منڇر اوج تي هئي ته ان جي پاڻيءَ ۾ طرهين طرحين ٻوٽا ۽ گاهه پيا ترندا هئا. هر قسم جي مڇي هئي.
موراکو، ڄرڪو، ڪرڙو، گندڻ، سينگاري ۽ ٻيا ڪيترائي قسم، زينا هڪ ڊگهو ساهه کنيو. خوبصورت منظر نگاري کانسواءِ هيءَ ڪهاڻي جذبات نگاريءَ جو به اعليٰ شاهڪار آهي. ڪهاڻيءَ جي پڄاڻي ٻن لڙڪن آلن تي ٿئي ٿي. ۽ اهي ٻه لڙڪ ڪنهن ٻئي جا نه پر ڪهاڻي پڙهندڙ جي اکين جا هجن ٿا!
”رنگين پر هوا بنا اڌورا آهن“ مشاهداتي قوت رکندڙ هڪ علامتي ڪهاڻي، جنهن جو مرڪزي ڪردار ڪو عام انسان نه پر هڪ پوپٽي (تتلي) آهي. جيڪا هڪ واپاري انسان جي ور چڙهي ٿي ۽ اهو هن سان ڇا سلوڪ ڪري ٿو؟
”هو اينٽا مالاجسٽ ريان هئو جيڪو پوپٽن کي قيد ڪري کڻي ويندو هو. هڪ خاص عمل تحت کين محفوظ ڪري فريم ۾ قيد ڪري ڇڏيندو هئو. هو هڪ سئي پوپٽن جي ٻنهي پرن جي وچ واري حصي ۾ هڻندو آهي. ڪجھه ڏينهن کانپوءِ جڏهن هنن جا پر سڪي وڃن ٿا ته هو سئي ڪڍي هڪ ٻئي عمل تحت کين محفوظ ڪري فريم جي زينت بنائي ٿو“.
”ڪاش مان البا ٽراس هجان“ هن ڪهاڻيءَ جو مرڪزي ڪردار هڪ سامونڊي پکي البا ٽراس آهي. سامونڊي سفر جي پس منظر ۾ لکيل هيءَ ڪهاڻي نهايت اثر انگيز آهي.
”البا ٽراس آسمانن جو شهزادو آهي. آسمان جي پنهنجي هڪ لامحدود دنيا آهي. سمنڊ جيان آسمان به اليڪس جي توجهه جو مرڪز بڻيل آهي. سمنڊ جي اها خوبي آهي ته هو آسمان جي مختلف رنگن کي پنهنجي اندر جذب ڪري ٿو ۽ سمنڊ، آسمان جي مختلف منظرن ۾ کيس سدائين پرڪشش لڳندو آهي“.
”مشروط محبت جو ڏک“ هڪ مڊل ڪلاس جوڙي جي ڪهاڻي آهي جيڪا، هڪ ڪلب جي پس منظر ۾ لکيل آهي. اتي ايندڙن جي زندگي جو به مشاهدو سهڻي انداز ۾ ڪيل آهي. زال ۽ مڙس جي نفسياتي تعلق جو اڀياس ڪيو ويو آهي. ٻنهي جي لاڳاپن جو جائزو ورتو ويو آهي. زال ۽ مڙس جي تعلق ۾ ڪيتريون به روڻيون ڇو نه هجن پر انهن جي وچ ۾ هڪ مضبوط رشتو آهي جو هروڀرو ٽٽي نه ٿو سگهي.
”چار سو ميٽر جي واڪنگ ٽريڪ تي چوڌاري ماحول جي چر پر کي محسوس ڪندي هوءَ مستقل هلي رهي آهي. ڊاڪٽر کيس ڊپريشن مان نڪرڻ لاءِ واڪ جو مشورو ڏنو آهي. مڙس جي رويي کيس ذهني طور تي بيمار ڪري وڌو آهي. مرد آخر زالن جي ڳالهه ڇو نه سمجهندا آهن؟ هو ٻاهرين دنيا، روزگار جي مسئلن ۽ خوب کان خوب تر جي ڳولا ۾ وڃائجي ويندا آهن“.
”خالي هنج جو ڏک“ ان عورت جي ڏُک جي ڪهاڻي آهي جيڪا ماءُ نه بڻجي سگهي آهي. ۽ هوءَ انهيءَ ڪيفيت مان نڪرڻ لاءِ هڪ طوطو پالي ٿي. هن ڪهاڻي جي پڄاڻي نهايت دلچسپ آهي.
”منان صوفي تي ويهي خبرون ڏسڻ لڳو. طوطي جي اچڻ کانپوءِ صوفيه جي دنيا بدلجي وئي ڪجھه ئي ڏينهن ۾ طوطو هن سان هري مري ويو. طوطو ڏاڍو سيکاريل ۽ سمجهدار هئو. جيڪو لفظ هن جي سامهون ڳالهائبو هو، طوطو اهو لفظ ورجائيندو هو. صوفيه ڪاليج مان موٽندي هئي ته طوطو کيس هڪ خاص اشاري سان ٻڌائيندو هو ته کيس بک لڳي آهي. صوفيه کيس کائڻ لاءِ ڪجھه ڏيئي ڪپڙا تبديل ڪري طوطي جو پڃرو کولي ڇڏيندي هئي ائين صوفي تي ٿوري دير آرام ڪندي هئي. طوطو هنجي ڪلهي تي اچي ويهندو هئو. ”ڪاشف مما کي پيار ڪر“ صوفيه لاڏ مان چوندي هئي ۽ طوطو سندس ڳلن تي چنهب رکندو هئو.
”سينگارميز“ سس ننهن جي رشتي جي روايتي ڪهاڻي جنهن ۾ مڙس جو ڪردار سينڊ وچ وارو آهي. پر ننهن جي پر سيپشن (Perception) موجب مڙس پنهنجي ماءُ طرف مائل آهي. سينگار ميز جيڪا هڪ سس جو علامتي ڪردار ادا ڪري ٿي.
”هي ڪمرو به ڪنهن زماني ۾ هاجره جو هوندو هو. هوءَ سينگار ميز آڏو بيهي هار سينگار ڪندي هئي. ميز کي ڏسي سس جون ڪاوڙيل اکيون ياد پونديون اٿس. اهي ڏکوئيندڙ لفظ، دڙڪا ۽ مهميز ٻيهر تازا ٿي پون ٿا. پر اها ميز، حميد کي گهڻي پياري آهي. هو اڪثر آئيني جي سامهون ڦڻي ڏيندي ماضي ۾ وڃائجي وڃي ٿو“.
”ٻوراني“ مڪلي ۽ ڪينجهر جي پس منظر ۾ رچيل هڪ ڪهاڻي آهي. هيمنگوي جي مشهور ڪردار سنتياگو جو سنڌي ورزن (Version) پنهل هن ڪهاڻيءَ جو هيرو آهي.
”سنڌي سنتياگو زندگيءَ جون مس پنجاهه بهارون ڏنيون هونديون پر لڳندو سٺ ورهين جو هئو، ڏکن ۾ عمر جو ميڻ تيزيءَ سان رجي ٿو. پوءِ به هي ماڻهو هر وقت مرڪندو رهي ٿو. اڇي اجري زندگيءَ سان ڀرپور مرڪ، اتساهه ورهائيندي هئي، هر وقت مرڪندڙ ماڻهوءَ جي روح ۾ گلاب ٽڙاند آهن“.
”هڪ مرد ۾ ورهايل ٽي عورتون“ هڪ مختلف نوعيت جي ڪهاڻي پر اسانجي معاشري جي موجوده حالتن جي عڪاسي ڪندڙ آهي. ڪهاڻي جيئن نالي مان ظاهر هڪ مرد ٽن عورتن کي مطمئن ڪرڻ جو ڏانو رکي ٿو. علي حيدر هڪ ئي وقت ياسمين نازيه ۽ رخشنده سان زندگي گذاري ٿو.
”مرد به ته عورت جي پيار ۾ ورڇ برداشت نه ڪندو آهي ٽي زالون رکي يا چار يا ان کان علاوه گرل فرينڊس الڳ هجنس ڀلي کيس ديوتا سمجهي پوڄينديون ڀي رهنس پر هو پنهنجي زندگيءَ ۾ موجود ڪنهن به عورت کي هيڏي هوڏي ڏسڻ جي اجازت نه ٿو ڏئي. هو انهن جي چوڌاري مسئلن جا اهڙا ڄار وڇائي ٿو جو هو انهن کي حل ڪرڻ ۾ هڪ دائري جي چوڌاري ڦرندي پنهنجو سک وڃائي ويهن ٿيون“ پڇاڙي ۾ ڪجھه تذڪرو ٻوارنيءَ جو جيڪا کائڻ ۾ نهايت خسته لذيز ۽ منفرد شي آهي. سنڌ جي ڍنڍن ۾ ٿيندڙ پن جي گاهه مان ٺاهي ويندي آهي. پن جو گاهه مکڙين وانگري ٻور جهليندو آهي جيڪو اَٽي جهڙو پيلي رنگ جو هوندو آهي انهن کي موڙين ۾ ويڙهي ٻاڦ تي اٻاري ٺاهيو آهي. شبنم گل جي هيءَ ٻوراني جنهن ۾ پستن بادامن سان گڏ ڪارن مرچن جي به آميزش ڪيل آهي ۽ انهن سڀني جو ذائقو هن ٻوراني ۾ موجود آهي.
[b]تنوير جوڻيجو
[/b]