• پوئٽڪ ويئرنس
هي دؤر امپورٽ ٿيل انقلابين کان پوءِ جو دؤر آهي، اک مهٽ ۾ آئين، قانون ۽ فلسفا ٺهي گهڙجي آڏو اچن ٿا. طاقت ۽ پئسو قابليت جا اهڃاڻ بڻجي چڪا آهن. موتمار سياسي مشڪري دنيا کي ڄڻ ته هنگامي حالتن ۾ آڻي ڇڏيو آهي. اسانجي گهر ۾ جاري عظيم هل هنگامي، اسان ماڻهن جو من به ڄڻ منظر تان غائب ڪري ڇڏيو آهي. چالاڪي، دولاب، ٻچاپڙائپ، موقعي پرستي ۽ نقلي رويا، ڦٽل قدرن واري اڄوڪي سنڌ ۾ آئيندي جا دستوري فقرا (Constitutional Articles) بڻجي چڪا آهن. انهن حالتن هيٺ ڀوڳيندي سک، سلامتي ۽ آٿت (Solace) جو انتظار ۽ جستجو اسانجي جوانين کي چوڙي، ڄڻ زندگيءَ جي بيڪار تشريح اسانجي نرڙ تي لنبي ڇڏي آهي. اسين هڪ خال (Vaccum) ۾ زندگيءَ جي ڀروسي جو لاچار پالي پنهنجو پاڻ ۾ هڪ وڏي ڪوڙڪي(Trap) بڻجي ويا آهيون. ڪو شاعر انهيءَ فحش صورتحال ۾ ڄڻ پنهنجي سامت کي بچائڻ لاءِ جيئري رهڻ جي عذاب ۾ ورتل آهي. اهو عذاب، پيڙا ۽ ان خلاف رد عمل منهنجي شاعريءَ جو بنيادي مواد آهن. جيڪڏهن ان شاعريءَ ۾ غصو، فرديت پسندي، ايبسرڊٽي ۽ Nihilism آهي ته پڪ اسانجي پسگردائيءَ ۾ انهيءَ جو جواز به موجود هوندو. موضُوع ۽ عروض جي حوالي سان شاعريءَ ۾ پابندي، ضابطو ۽ چونڊ هاڻي پاڻياٺ بڻجي چڪا آهن. اڄ جي نثري سنڌي شاعري Regimentation کي ته چکي ئي نٿي ڪري. جڏهن نظريا ۽ تحريڪون پنهنجا امڪان پورا ڪري ختم ٿي چڪا آهن ته انهيءَ سان گڏ نظرين ۽ تحريڪن جون ٿاڦيل ملامتون ۽ خيراتي اعزاز به هاڻي بي معنيٰ بڻجي چُڪا آهن. توڻي جو اسان جي ٽهيءَ جو هر ٻيو ماڻهو انهن اعزازن ۽ ملامتن جو ئي اسير رهيو آهي پر اڄ اهو ساڳيو ماڻهو مٽجي وڏو سفاڪ، مصلحت پسند ۽ چالاڪ ڪنفارمسٽ بڻجي اخلاقي ڪرپشن، سرڪاري سهولتن/ سک ۽ لذت جي هر پاسي تي پسي سگهجي ٿو. اڄ جي حالتن جي سمجهاڻي ۽ شعور هاڻي ڪنهن تحريڪ يا لاڙي جا محتاج نه رهيا آهن. ان شعور ۽ حالتن جي ڏک پارٽين ۽ نظرين کان سواءِ پاڻمرادو اسانجين زندگين ۾ داخل ٿي چڪي آهي. دنيا جي جنهن حصي ۾ اسين گهاريون پيا. انهيءَ جي تقدير جي باري ۾ ڪنهن اختلاف جي گنجائش به باقي ناهي رهي. ڏر ۽ سياسي مشڪريءَ جا وارث اسين ماڻهو پارٽين، تحريڪن، اڪيڊمين ۽ قيمتي ڪانفرنسن کان پري، رڳو ان شعور ۽ ڏڍ تي گذارو ڪري رهيا آهيون. جيڪو اسانجي مرضيءَ بنان اسانجي اندر ۾ لهي آيو آهي. هيءَ شاعري ته رڳو انهيءَ جو هلڪو ڏس پتو ئي آهي.
اؤکائپ ۽ ساهه مٺ ۾ ڀيڪوڙيندڙ هن دؤر ۾ انفرادي توڙي اجتماعي حوالي سان انسان جو بنيادي جذبو رڳو عشق نٿو ڳڻجي، تنهن ڪري محض غزل ئي جديد شاعريءَ جو ڪو نمائنده صنف به نٿو ليکجي. هن دؤر جي جماليات ته بي ڊولائپ (Grotesque) کي به قبوليو آهي، تنهن ڪري نثري نظم ۾ جيڪو انسان اڀري ٿو اهو هن دؤر جو بي چين انسان يا وري انهيءَ بي چينيءَ جي ڪا مخصوص شڪل آهي. اهو انسان غزل ۾ جزوي، نظم ۾ ڪجهه وڌيڪ ۽ نثري نظم ۾ مڪمل شڪل ۾ وائکو ٿئي ٿو.
نثري نظم اڄ جي سنڌي شاعريءَ جو اهو ڪئنواس آهي جنهن ۾ نئون انسان پنهنجي فڪر، احساس ۽ عادتن سميت پوريءَ ريت وائکو ٿئي ٿو. اُن انسان ۾ روح انڪار جي ڏِک سمايل آهي ۽ هو جاگيرداراڻي توڙي سرمائيداراڻي عهد جي ٻنهي سرشتن، قدرن، ڪار وهنوار، سياست ۽ سماجيات جو باغي آهي. جڏهن ته اهو ٻنهي سرشتن جي جماليات کي به وڏو رد ڏئي ٿو ۽ پنهنجي وجود جي احساس ۽ هڪ اُتم آئڊيل جي ڳولا سان گڏ خوف، شڪ، بي يقيني ۽ جنسي محروميءَ جي مڙني روين جو بار کڻي آڏو اچي ٿو. اهو انسان دراصل ايندڙ دؤر جو مُنڍ آهي ۽ اهو پنهنجي بي خبري يا اڻڄاڻيءَ سان به هڪ نئون ڳانڍاپو رکڻ گهري ٿو. هو پراسراريت کان سواءِ حقيقت ۽ خواب جي ميڙ تي بيٺو آهي ۽ پنهنجي دؤر جي نظرين کان پري ڀڄي، پاند بچائي ماورائي دنيا جي ويجهو اچڻ چاهي ٿو. هو هڪ اهڙي سطح تي جيئي ٿو جيڪا عقل، تخيل ۽ وجدان جي گڏيل موڙي آهي. هوءَ ضابطن ۽ جبر وسيلي رڳو ٻين سان ڳنڍجڻ ڪافي نٿو سمجهي پر هڪ فرد کان ٻي فرد تائين جي فاصلي کي شعور کان سواءِ لاشعور وسيلي به طئي ڪرڻ گهري ٿو. انهن ڪيفيتن جي ڏيکاءَ هيٺ ئي اڄوڪو نثري نظم نئين جماليات جي ڪک مان جنم وٺي رهيو آهي. ان ئي جماليات ۾ فني ڄاڻ ۽ نزاڪت کان وڌيڪ توانائيءَ جي اهميت آهي ۽ بي ڊولائپ ان جماليات جو هڪ حصو ۽ نظم جي ڪل هارموني جو به حصو بڻجي وڃي ٿي. نثري نظم ۾ فيلنگس جو فطري اظهار ضروري ڳڻجي ٿو، جيڪو تز تجربي کي چچرجڻ کان بچائي وٺي ٿو. نثري نظم نج شاعريءَ طرف هڪ وک آهي جنهن جو سڌو واسطو زندگيءَ جي مسئلن ۽ سمجهاڻيءَ سان رهي ٿو، تنهن ڪري ئي نثري نظم کي آرٽ ۽ اينٽي آرٽ ٻنهي جي گڏيل علامت ليکجي ٿو.
عالمگيريت ۽ شاعريءَ جي هن ئي دؤر ۾ لفظن جي نئين اڏاوت، ترتيب ۽ ترڪيب جو بنياد پيو آهي. پراڻا لفظ ۽ انهن جا ذائقا هاڻي اسان لاءِ بيڪار ۽ اڻوڻندڙ بڻجي چڪا آهن. ٻولين جي عالمي اثر ۽ گاڏڙ ذائقي شاعريءَ ۽ ناول اندر مڪس پليٽ روين کي رواج ۾ آڻي ڇڏيو آهي. مون پنهنجي ذات ۽ ڪائنات جي بيان لاءِ نثري نظم جي انهن روين ۽ فارم کي پنهنجي اظهار جو موثر وسيلو ڄاتو آهي ۽ انهيءَ کي مڪمل تجربي جي طور تي قبول پڻ ڪيو آهي. عقل ۽ شعور جي لهر کي مون به پنهنجي اندر ۾ هڪ ڀرپور تجربي جي طور تي تاتيو ۽ نپايو آهي.
منهنجي هيءَ شاعري نئين سونهن ۽ تجربي جي آڳر تي ڄڻ نثر ۽ شاعري ٻنهي جو سرچشمو آهي. شاعريءَ جي انهيءَ ميلوڊيءَ ۾ جمال ۽ جلال ٻنهي جو اظهار پنهنجي پر ۾ ٿيل آهي.
(نئون نياپو اڪيڊمي پاران 2005 ۾ ڇپيل پنهنجي ٻئي شعري مجموعي ”روپوش محبت “ تي لکيل ٻه اکر)