• ڀڳل دلين جو سيلاني
”ٽانڊن مٿي ٽهڪ“ کان پهرين شاعري جي ٽن ڪتابن جو ليکڪ شاعر ”منصور ملڪ“ ته ڄاتل سڃاتل ۽ پختو شاعر آهي پر دُک جي پيهه ۽ دل جي هاڃي واري ڪيفيت ۾ هو ڄڻ منفرد ۽ مستند نظر اچي ٿو. رُتل دل جو هي شاعر پنهنجي شاعري ۾ غم، حسرت ۽ بي تابيءَ کي وڏي لڳاءَ سان پيش ڪندي نظر اچي ٿو. مڌ ۽ خمار سميت عشق جون ڪيئي ڪيفيتون هُن وڏي احترام سان بيان ڪيون آهن.
مون کي تو جا پياري ڀنگ،
ڪيڏي هئي دل واري ڀنگ،
پستا ۽ بادام جنهين ۾،
ٿيندي ڪيئن ڪساري ڀنگ،
ڪونڊي منجهه ڍڪي رکي مون،
ڪنهن آ منهنجي هاري ڀنگ؟
تنهنجي سُرڪيءَ منجهه سرور،
ڪيڏي آهين پياري ڀنگ،
مان ته موالي هان ”منصور“
آڻي ڏي ڪا نياري ڀنگ.
شاعريءَ ۾ منصور جو رويو، خارجي دنيا کان ٻاهر ڪنهن Passer رستي ويندڙ بي خبر شخص جي خيالن جهڙو رڳو اعتقاد ۽ مجبوريءَ جو احساس ڏياري ٿو. ڀورڙائپ، لاچاري، دل جو دوکو، پرين جي چالاڪي، منصور جي پسند وارا ۽ سندس اهم موضوع آهن. هو عشق جي ولولي ۾ اڳڀرو ٿي هلي ٿو. ماپ تور جي دنيا کان بي نياز، ميار ۽ تقاضائن کان آجو، شاعري ۾ رڳو محبت جا لقاءَ ڏيکاري ٿو:
تو ڪيا جي يار ٻه،
مون لئه ٿيا اغيار ٻه،
ڌڪ هڪڙي سان نه ڪر،
تون ائين شڪار ٻه،
مان به هڪ انسان هان.
تون گهڙيون گڏ گهار ٻه.
يا
اچو سيڪيو! محبت جا،
اسان وٽ پيا ٻرن ٿا مچ،
محبت، جنهن کان وڌ ٻيو
ڪو ناهي جڳ سڄي ۾ سچ،
اسان جي آستاني تي،
محبت ئي محبت آ،
ڪڏهن ڀيرو ڀري ڀُورل!
اڱڻ دل جو سنوارڻ اچ.
شرم ڇا جو اڙي ”منصور“
هي در آهه دلبر جو،
ٻڌي پيرن ۾ تون ڇيريون،
ڇپران جي ڇمان ڇم نچ.
منصور جو هي لاڙو، زندگي جي ايڪي کان ٻاهر، من موجي ماحول ۾ پناهگير هجڻ جو ڏس ڏئي ٿو. هو زماني جي وار کي بي ريا ٿي روڪي ٿو نه ئي خارجي مداخلت خلاف واجبي جدوجهد ڪري ٿو. خيالي لڪاءَ جي جهان ۾ هو توازن ۽ عدم توازن جو چولو پائي پاڻ حادثي جو شڪار بڻجي ٿو. ٿڪاوٽ، ناڪامي ۽ حالتن جو بار به ڄڻ سندءِ شخص جو پيدا ڪيل نوحو ٿو ڏيکامجي:
تو بن ٿي ويس مان برباد،
يار اسان کي ڪر آباد،
توکي روز سڏيان ٿو يار،
ڪو ته اسان جو ٻڌ فرياد!
اچ خدارا هاڻي اچ!
دانهن سُڻي ڪو ڪر تون داد،
دل پکي جيئن تو وٽ بند،
اچ انهيءَ کي ڪر آزاد،
انهيءَ رُخ ۾ هلندي سندس هي اقرار ته:
مان هيڏي هوش ۾ هوندي ئي ديوانو ويس بڻجي،
حقيقت هوندي ڀي هڪدم مان افسانو ويس بڻجي.
عقل وارو هيس ليڪن، لڳي جو چوٽ الفت جي،
ڏسن ”منصور“ ماڻهو ٻيا، مان بيگانو ويس بڻجي.
”ذات ۾ جهاتي پائي،“ ڏسڻ جو هي منصوري رويو، شخصي محرومي ۽ غم جو جذباتي وڌاءُ ڪندي نظر اچي ٿو. منصور زندگي جي تيز رفتاريءَ، پابندين ۽ نظم و ضبط کي سمجهڻ بجاءِ، محبت جي اڻ هوند کي وڏي ماجرا سمجهي ٿو. ماحول جي سختي ۽ ڏکايل ڪيفيتن کي ڇڪي پنهنجي ذات ۾ ضم ڪري ٿو. خوشين جي سُک لاءِ اڳڀرائي ڪرڻ بجاءِ، روڳ ۽ پاڻ وڃائڻ واري رويي جو پرچار ڪري ٿو. داخلي غم جي اها ڪيفيت مورڳو کيس ته ڇا پر سماج کي به سوڳ ۽ رنج ۾ مبتلا ڪري ٿي. سندس انهيءَ خود پسندي، اٻوجهائپ ۽ اداسي جي نسبت سان اجهو هي ڏسو:
حياتي درد ڀري مري وياسين.
ڪڏهن قسمت نه تري مري وياسين.
اسان کي پنهنجو پرين ڏيو پرچائي،
کپي نه حور پري مري وياسين.
اڃا آڪاش مان ڀلا اسان جي لئه،
کُلي ناهي ڪا دري مري وياسين.
پڪاريندي يار کي پڪاريندي.
عمر ”منصور“ جي ڳري مري وياسين.
منصور جو اهو Passion سندس خيالي محبت جي مامرن تائين محدود ناهي، پر سندس زندگي جي رواجي وهنوار تي به حاوي پئجي وڃي ٿو. انوکو آهي منصور جو اهو غم، جيڪو سندس شخصي نقصان جي احساس سان ٽمٽار آهي ۽ عجب آهي منصور جو رويو، جيڪو انهيءَ غم تي ڀاڙي پنهنجي عمر گهارڻ جي حامي ڀري ٿو.
(26مارچ 2006ع سنڌي ادبي سنگت شاخ ڪراچي پاران پي_ ايم _ اي هائوس ڪراچي ۾ ڪرايل ڪتاب جي مهورت واري ميڙ ۾ پڙهيو ويو.)