غارُن ۾ رهندڙ جپسي
هدايت بلوچ
___
جپسي اصل سنڌ جا هئا. سنڌ مان جپسين جي وڏي تعداد
۾ لڏ پلاڻ سال 1001 کان 1027 دوران ٿي جڏهن افغانستان جي
حاڪم محمود غزنوي سنڌ تي حملو ڪيو. تنهن کان پوءِ چنگيز خان
۽ تيمورلنگ جي حملن سبب جپسين جي وڏي پيماني تي لڏ پلاڻ ٿي. هن وقت جپسين جا ٽي پاڙا يا ذاتيون آهن
1. مشرقي جپسي (ڊوماوي)، جيڪي مصر ۽ وچ اوڀ ۾ موجود آهن.
2. مرڪزي جپسي (لوماورن)، جيڪي آرمينيا ۽ وچ ترڪيءَ ۾ موجودآهن.
3. مغربي جپسي (روماني). جپسين کي روم يا روماني به چيو ويندو
آهي.انهن جي ٻولي به روماني آهي . (روم کي اٽلي وارو روم نه سمجھيو وڃي)
جپسين جي اوائلي تاريخ مطابق هي هڪ ثقافتي گروپ هو ، جنهن کي بعد ۾ جپسي جو نالو ڏنو ويو. اهي مرڪزي
هندستان ۾ خانه بدوشن واري زندگي گذاريندا هئا. پوءِ انهن کي
ڊوم (DOM) به سڏيو ويو. ڊوم مختلف گَھرو ڪاروبار به ڪندا
هئا، جن ۾ ديڳڙيون ۽ ٿانو ٺاهڻ ، جست ۽ ٽامي جي ٿانون
تي چٽساليون ڪرڻ پڻ شامل هوندو هو.
جپسي چالڪ ۽ حرفتي مشهور رهيا آهن . اهي يورپ ۾
نواب ، شهزادا، اتم، امير ۽ وڏ گهراڻن جا ماڻهو سڏائڻ لڳا.
مڪاني ماڻهن کان رعايتون ۽ ڏن وصول ڪرڻ لڳا. سندن چوڻ
هو ته اهي لٽل انجپٽ (LITTLE EGYPT) مان تڙجي نڪتا آهن.
توهان انگريزيءَ ۾ ايجپٽ لکو ته ائين لڳندو ته ڄڻ لفظ جپسي ايجپٽ مان ٺهيو آهي. سندن زبان ۾ مٺاڻ سبب اهي مڪاني ماڻهن جي قريب ٿي ويا. (جيئن اسان هندستان مان آيلن جو آڌرڀاءُ ڪيو هو ۽ نتيجي ۾ اسان کي ڇا مليو !)
اهڙي طرح جپسين جو يورپ ۽ اسپين ۾ آڌرڀاءُ ڪيو ويو پر پوءِ انهن مان گهڻا مڪار ثابت ٿيا. انهن جون عورتون قسمت جو حال ڏسينديون هيون. اهي مڪاني عورتن ۽ مردن کي چونديون هيون ته تنهنجي گهراڻي تي وڏي آفت اچڻ واري آهي اها مان ٽاري سگھان ٿي پر پئسا گهڻا لڳندا. اهڙيءَ طرح اهي مڪاني ماڻهن جا کيسا خالي ڪنديون هيون. گھڻي وقت کان پوءِ مڪاني ماڻهن کي خبر پئي ته اهي ٺڳ ، رهزن ۽ ڌوڪيباز آهن.
اسپين ۽ گريناڊا ۾جپسين جا اٽڪل ٽي هزار قبيلاموجود آهن جيڪي غارن ۾ رهندا آهن. انهن غارن ۾ هڪ ڪوٺي به آهي ته ٻه سئو وٺين تائين به غارن ۾ گھر موجود آهن. جپسين جا غارن اندر نه فقط گھر ، پر اسڪول ، چرچ ۽ اسٽور پڻ موجود آهن.