پاڻ کي سنڌياڻي سڏائيندڙ جپسي مصوره: ڪترزينا پولوڪ
علي حسن ملاح
____
”مان 1961ع ۾ يوڪرين ملڪ جي شهر ڪيو ۾ ڄايس، پولينڊ ۾ جوان ٿيس ۽ 1983ع ۾ اهو ملڪ ڇڏي اچي جرمني جا وڻ وسايم ، جتي مان برلن شهر جي ڪروزبرگ علائقي ۾ مصوري ، آرٽ جا نمونا ۽ رانديڪا جوڙيان ٿي . هاڻي منهنجي دل ڪيڏانهن وڃڻ لاءِ نٿي چوي منهنجي آرٽ جي شروعاتي تصورن تي جنگ جا پاڇا نمايان آهن، جنهن جنگ جي دوران منهنجي ڪٽنب تمام گهڻو ڀوڳيو، اهو زمانو يورپ ۾ اسان سنڌين (يورپ ۾ اسان تي ٽي نالا سنتي ، روما ۽ جپسي رکيل آهن) تي ظلم ۽ سزائن جو زمانو هو. منهنجي بابا ڪڏهن به پنهنجي اصليت بابت نه ڳالهايو. مون ڄاتو ٿي ته اصليت ۽ ماضيءَ بابت منهنجي بابا جي ايڏي ڊگهي خاموشي ڇو آهي . نيٺ اٺ سال اڳ مون کي منهنجي سنڌي اصليت هجڻ جي خبر پئجي وئي . اهو منهنجي لاءِ آسان نه هو ته مان پنهنجي بابا سان ٻي مهاڀاري جنگ بابت ساڻس ڳالهايان ، جنهن روماني ٻار هجڻ جي ناتي ان سڄي عرصي دوران ڀوڳيوهو. منهنجو والد ٻي مها ڀاري جنگ دوران لڪندو رهيو نيٺ بچي ويو ، پر مان نٿي ڄاڻان ته منهنجا وڏڙا ڪٿي دفنايل آهن!“
اهڙو اظهار ڪترزينا پولوڪ پنهنجي ويب سائيٽ http://www.katarzynapollok.de تي ڪيو آهي .
ڪترزينا يورپ ، ڀارت ،فلسطين ۽ اسرائيل جا دورا ڪري پنهنجي وڏڙن سان ٿيل ظلم کي دستاويزي شڪل ۾ آڻڻ ۽ پنهنجي ڪينواس جي زينت بنائڻ لاءِ جتن ڪري ٿي . يورپ ۾ ڇڙوڇڙ زندگي گهاريندڙ اهي سنڌي جن کي مصر مان آيل تصور ڪري مٿن نالو “جپسي” رکيو ويو هو ، مگر سڄي دنيا جي علم بشريات ، ماهرن ۽ تاريخي دستاويزي حوالن هاڻي اهو ثابت ڪيوآهي ته ، سندن وڏڙن جو تعلق سنڌ سان آهي . هٽلر ۽ نازي جرمنن يهودين کان پوءِ سڀ کان وڌيڪ ظلم جو شڪار انهن لاڏائو قسم جي سنڌين بڻايو ، جيڪي سڄي يورپ ۾ ٽڙيل پکڙيل ۽ غير منظم انداز ۾ رهن ٿا. 2006ع ۾ جڏهن ڪترزينا پولوڪ ڀارت جو دورو ڪيو هو ته هن ڀارت سرڪار کان اهو مطالبو ڪيو هو ته يورپ ۾ ظلم جو شڪار ٿيل ۽ ڀٽڪندڙ سنڌين کي “جنگي قيدي” جو درجو ڏنو وڃي . ڪترزينا پولوڪ يورپ سميت سڄي دنيا ۾ پنهنجي فن جون نمائشون ڪري ، پنهنجي وڏڙن سان ٿيل ظلم ، پنهنجي سنڌي شناخت ، پنهنجي ٻوليءَ سان رشتو ۽ ڌرتيءَ سان ناطو ظاهر ڪري ، پنهنجو پاڻ تي فخر ڪري ٿي . 2005ع ۾ سينٽر فار مائگريشن ريسرچ ۽ انٽرنيشنل روماني اسٽڊيز ڪانفرنس ۾ جيڪا بلگي يونيورسٽي استنبول ، ترڪيءَ ۾ ”يورپ جو ٻيو پاسو” جي عنوان تحت ڪوٺائي وئي هئي ان ۾ پڻ ڪترزينا شرڪت ڪري پنهنجي چترڪاريءَ جي نمائش ڪئي هئي .
“منهنجي فنڪارانه اظهار ۾ ڪافي شيون نمايان آهن، ڇو ته مان ڪيتريون ئي سرحدون پار ڪندي رهندي آهيان ، جنهن ڪري منهنجي آرٽ جي اسٽائل ۾ ڪوبه پهلو هڪ هنڌ بيٺل ناهي ، اهو ئي منهنجو ”رولاڪي“ اسٽائل نمايان آهي ۽ ڪٿي مون روايتن جو ڀرم به رکيو آهي . اهي اهڃاڻ ۽ تصور به مون سان گڏ گڏ هلن ٿا ، جيڪي منهنجي زندگي جي رولاڪيءَ جو حصو رهيا آهن . آرٽ ۾ اظهار کي اسان پنهنجون معنائون ۽ مطلب ڏيون ٿا ۽ انهن کي هڪ هنڌ نٿا بيهاريون ، ڇو ته اسان عملي طور ۽ تصور ۾ سرحدون اورانگهيندا رهون ٿا. اسان پنهنجي ”روماني“ سڃاڻپ تي وڌيڪ ڌيان ڏيون ٿا. موجوده دور ۾ پنهنجي روماني سڃاڻپ نمايان کي ڪيئن برقرار رکجي ۽ ان کي اظهار جو ذريعو بڻائجي؟ اسان کي ”روماني“ ۽ ”غير روماني“ آرٽسٽن بابت ڀلي ڀت ڄاڻ آهي ، جيڪي پنهنجي چترڪاريءَ ۾ روايتي ”روماني نظارن ۽ زندگيءَ“ جي عڪاسي ڪن ٿا. اسان انهن مشهور مصورن کي ڄاڻو ٿا جن پنهنجي پورٽريٽس ۾ جپسي زندگيءَ کي ڀرپور نموني چٽيو آهي . جيئن مشهور اطالوي مصور ڪارواگيو (Caravaggio) يا جرمن مصور اوٺو ملر ) (Otto Mueller جن پنهنجي پاڻ بابت بار بار اها دعويٰ پئي ڪئي ته اسان سنڌي آهيون . اهي جملا سندس انٽرويو منجهان اخذ ڪجن ٿا، جيڪو سندس ئي جرمن زبان ۾ ويب سائيٽ تي موجود آهي:
”مان پنهنجي چترن ۾ تکا رنڱ ڇو ٿي استعمال هيٺ آهيان؟ اهو مون کي وڌيڪ احساس تڏهن ٿيو جڏهن مون ڀارت دورو ڪيو،شايد اهائي منهنجي شناخت آهي.“
ڪترزينا جي فن جو موضوع هڪ عورت ستيلا به آهي ، جنهن جي تصوير يورپ جي سمورن ميوزمن ۾ موجود آهي ، جيڪي هن رولاڪ نسل جي ظلمن کي دستاويزي شڪل ڏيو سانڍيو ويٺا آهن . ستيلا ، جيڪا نازين هٿان گرفتار ٿي گئس چيمبر ۾ اجل جو شڪار ٿي وئي ، جنهن تي ناول ۽ فلم پڻ ٺاهي وئي ستيلا کي ريل جي دٻي ۾ ويهاري نازي ڪيمپ ڏانهن موڪليو وڃي ٿو ، جنهن دوران ستيلا دٻي جي دريءَ مان ليئو پائي ٻاهر آزاد دنيا کي ڏسي ٿي ، جنهن کي ڪترزيناپنهنجي آرٽ ۾ هٿ جي ٻن آڱرين مان ظاهر ڪيو آهي. ڪترزينا جي فن جو موضوع ،جنگو رينهارٽ به آهي ، جيڪو يورپ ۾ گٽار جي حوالي سان وڏو نانءُ ٿي اڀريو.
ڇا ڪترزينا پنهنجي اصلي وطن سنڌ به اچي سگهي ٿي؟ ڇا موهن جو دڙو ، منڇر، ٻهراڙيءَ جي عورتن جون ٽڪ واريون رليون، تيز رنگ وارا ڀرت جا نمونا ۽ ٻهراڙيءَ جي سنڌي عورت جي معاشي صورتحال سندس فن اثر انداز ٿي سگهي ٿي؟ اهي ۽ ٻيا ڪيترائي اهم سوال ڪترزينا پولوڪ جي ڪينواس جي زينت بنجڻ لاءَ آتا آهن.
(روزانه ”ڪاوش“ سنڊي ميگزين)